حمید حاج اسماعیلی در گفت‌و‌گو با فرارو مطرح کرد:
کار نیست یا انگیزه؟ / چرا نسل زدی ها «نه» می‌گویند؟
نسل Z در ایران با بازاری مواجه است که برای او نه تنها جذابیت لازم را ندارد بلکه دستمزد کافی و زیرساخت‌های دیجیتال مناسب نیز فراهم نیست. محدودیت‌های فرهنگی و سیاسی نیز فرصت کارآفرینی و حضور مؤثر این نسل را محدود کرده و بخش بزرگی از پتانسیل آن‌ها بلااستفاده باقی مانده است.
فرارو- اقدامات اخیر دولت نشان می‌دهد که قصد دارد نسل Z هم در جریان مسائل روز ایران قرار بگیرد، اما سبک و ذائقه این نسل با ساختار سنتی مشاغل همخوانی ندارد.
به گزارش فرارو، نسل Z که شامل متولدین اواسط دهه ۷۰ تا پایان دهه ۸۰ می‌شود، با ساختار مشاغل امروزی فاصله زیادی احساس می‌کند. دغدغه آن‌ها برای اشتغال، متفاوت از نسل‌های گذشته است، در حالی که قانون‌گذاران هنوز همان نگرش‌های قدیمی را دارند و زیرساخت‌های لازم برای مشاغلی که این نسل به آن‌ها علاقه‌مند است، فراهم نشده است. نمونه بارز این مسئله، فریلنسری است؛ با وجود گذر از دوران کرونا، هنوز چارچوب نظام‌مندی برای این نوع فعالیت وجود ندارد و بسیاری از سازمان‌ها، شرکت‌ها و ادارات با آن موافق نیستند.
بنابراین این سوال مطرح می‌شود که دغدغه اصلی نسل Z در زمینه شغل چیست؟ چرا مشاغل موجود برای آن‌ها جذاب به نظر نمی‌رسد؟ آیا مشکل صرفاً اقتصادی است یا موانع و بن‌بست‌های دیگری هم در ذهن آن‌ها وجود دارد که دولت به آن توجه نکرده است؟
حمید حاج اسماعیلی، کارشناس و فعال حوزه کار و کارگری، در گفت‌و‌گو با فرارو به بررسی این مساله پرداخته و گفت: «دولت و حاکمیت نسل زد را قبول ندارد و رفتار او با نسل زد مناسب نبوده و تصور می‌کرده آن‌ها شرور هستند، در حالی که این ذات نسل جدید است و باید با آن کنار آمد و درکش کرد. دولت باید برای آنان فرصت فراهم کند.»
بازار غیررسمی در کشور گسترش یافته
حمید حاج اسماعیلی به فرارو گفت: «برای نسل زد باید به‌صورت کلی ظرفیت‌های بازار کار را افزایش دهیم تا قدرت جذب نیروی انسانی را داشته باشیم. این نخستین گامی است که باید برداشته شود. دولت در سطح کلان باید شرایط اقتصادی را مهیا کند. در حال حاضر در همین بخش با مشکل روبه‌رو هستیم، چراکه بازار کار ایران به دنبال تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی مانند تورم و افزایش ریسک سرمایه‌گذاری، روزبه‌روز محدودتر شده و در مقابل، بازار غیررسمی در کشور گسترش یافته است. بنابراین، نخستین اقدام دولت باید ایجاد و تقویت بازار رسمی کار باشد.»
بازار کار سنتی ایران برای نسل زد جذابیت ندارد
او افزود: «موضوع دوم، مربوط به ذائقه و شرایط نسل جدید، به‌ویژه نسل زد است که دیدگاه‌ها، انگیزه‌ها و سلایق متفاوتی دارند. بازار کار ایران همچنان سنتی است و بسیاری از مشاغل مرسوم گذشته برای این نسل جذابیت و انگیزه لازم را ندارد. از این‌رو باید با بهره‌گیری از تجربیات جهانی، مشاغلی متناسب با سلایق این نسل و نیازهای واقعی بازار ایجاد کنیم تا زمینه حضور مؤثر آن‌ها در بازار کار فراهم شود.»
نسل زد علاقمند به مشاغل مرتبط بافناوری اطلاعات است؛ همان چیزی که ما نداریم
او ادامه داد: «سومین موضوع جدی، توجه به مشاغل مبتنی بر فناوری اطلاعات است؛ حوزه‌ای که در ایران هنوز جایگاه جدی و ساختارمند پیدا نکرده است. ما نتوانسته‌ایم مشاغل مرتبط با فناوری اطلاعات و فضای مجازی را به‌درستی جایگزین یا نهادینه کنیم. در حالی‌که مشاغل مرتبط با پلتفرم‌های اینترنتی و اقتصاد دیجیتال از جمله بخش‌هایی هستند که برای نسل جدید جذابیت زیادی دارند و انگیزه بالایی برای فعالیت در آن‌ها وجود دارد.»
نسل زد تمایلی به کار برای دولت ندارد
حاج اسماعیلی یادآور شد: «نکته بعدی، فراهم کردن شرایط برای بخش خصوصی است تا حضور فعال‌تری در ایجاد کسب‌وکارهای جدید و کارآفرینی داشته باشد. نسل زد تمایل چندانی به کار برای دولت یا دیگران ندارد؛ بلکه می‌خواهد خود کارآفرین باشد، کسب‌وکار تأسیس کند و شرکت راه‌اندازی کند. بنابراین، باید در این سه محور افزایش ظرفیت بازار رسمی، تطبیق با نیاز نسل جدید و توسعه مشاغل فناورانه فرصت‌های واقعی ایجاد کنیم.»
او پیشنهاد داد: «برای تحقق این اهداف، لازم است ابزارها و زیرساخت‌های لازم فراهم شود؛ به‌ویژه در حوزه فناوری اطلاعات، پلتفرم‌های اینترنتی و پایگاه‌های مجازی که امروزه در جهان هسته مرکزی اقتصاد دیجیتال را شکل داده‌اند. ما در این زمینه عقب هستیم، در حالی‌که سهم اقتصاد دیجیتال در بسیاری از کشورها بین ۳۵ تا ۵۰ درصد است. این بخش علاوه بر کاهش هزینه‌ها، باعث افزایش سرعت، سهولت دسترسی، دقت و در نهایت بهبود بهره‌وری می‌شود.»
مشکل اصلی اقتصاد دیجیتال ضعف اینترنت است/ فیلترینگ عاملی بازدارنده برای مشاغل نسل زد است
این فعال حوزه کار گفت: «یکی از مشکلات اساسی در زمینه اقتصاد دیجیتال، ضعف زیرساخت‌های اینترنت در کشور است. سرعت پایین اینترنت، عدم توسعه کافی از سوی دولت و وجود محدودیت‌های متعدد، مانع جدی در مسیر رشد این بخش محسوب می‌شود. پلتفرم‌های اینترنتی و فضای مجازی نیز با مشکلات مختلف، از جمله مسائل امنیتی و فیلترینگ، مواجه‌اند که خود عاملی بازدارنده برای نسل جدیدی است که علاقه‌مند به استفاده از این ابزارها و فناوری‌هاست. برای رفع این موانع، لازم است تصمیمات جدی و عملی در زمینه بهبود زیرساخت‌ها اتخاذ شود. اگر هدف ما ایجاد شرایطی است که مشاغل مورد علاقه نسل زد رشد کنند، باید محیطی فراهم کنیم که آن‌ها بتوانند آزادانه و با انگیزه از فناوری‌های نوین، به‌ویژه اینترنت و فضای مجازی، بهره‌مند شوند.»
او افزود: «از سوی دیگر، نسل زد تمایل زیادی به کارآفرینی دارد و دولت باید در روند صدور مجوزها تسهیل ایجاد کند. لازم است حمایت‌های مالی و تسهیلاتی افزایش یابد تا بانک‌ها بتوانند با ارائه وام و حمایت‌های اعتباری، زمینه فعالیت این نسل را فراهم کنند. در کنار این، دولت به‌عنوان نماینده حاکمیت باید نقش آموزشی، مشاوره‌ای و فرهنگی فعالی ایفا کند؛ یعنی علاوه بر ارائه آموزش‌های فنی و کارآفرینی، از طریق تبلیغ و فرهنگ‌سازی، نسل زد را به ماندن و فعالیت در کشور ترغیب کند. در این صورت، به جای گرایش به مهاجرت یا بروز ناهنجاری‌های اجتماعی، آنان می‌توانند زندگی پویاتر و سازنده‌تری داشته باشند. همچنین در سطح کلان، ایجاد آرامش سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ضروری است، زیرا هر یک از این حوزه‌ها بر دیگری تأثیرگذارند. در بخش اقتصادی، باید ریسک سرمایه‌گذاری کاهش یابد و ثبات برقرار شود؛ چراکه در شرایط بی‌ثباتی، تورم، گرانی و نوسانات ارزی، انگیزه‌ای برای فعالیت و سرمایه‌گذاری در کشور باقی نمی‌ماند.»
دستمزدها در ایران هزینه پوشاک نسل زدی‌ها را نمی‌دهد
این کارشناس حوزه کار گفت: «عدم جذابیت مشاغل برای نسل زد مسائل اقتصادی نقش پررنگی دارد. وقتی فردی وارد بازار کار می‌شود، در اولین مرحله باید برای آن انگیزه وجود داشته باشد، اما مشاغل سنتی علاقه‌ای برای نسل جدید ایجاد نمی‌کند. دومین موضوع، درآمد است. در ایران دستمزدها پایین است و نیازهای نسل جوان و امروزی را رفع نمی‌کند؛ حتی رقم دستمزدها قادر به تأمین پوشاک آنان نیست. دستمزد در ایران جزو پایین‌ترین حقوق‌ها در دنیا و منطقه است و فردی که دستمزد پایین می‌گیرد، انگیزه‌ای برای سرکار رفتن ندارد. بنابراین انگیزه‌های اقتصادی اولین مورد برای‌عدم جذابیت کارها است.»
دولت تصور می‌کند نسل زد شرور است/ اما و اگرها برای نسل زد عاملی بازدارنده در مشاغل است
او افزود: «اما در حوزه اجتماعی هم مشکل داریم. دولت و حاکمیت نسل زد را قبول ندارد و رفتار او با نسل زد مناسب نبوده و تصور می‌کرده آن‌ها شرور هستند، در حالی که این ذات نسل جدید است و باید با آن کنار آمد و درکش کرد. دولت باید برای آنان فرصت فراهم کند. رفتار نسل زد در کل دنیا چنین است، اما در ایران استقبال لازم برای پذیرش این نسل وجود نداشته و باید رویکرد تغییر کند. نباید برای آن‌ها اما و اگر متعدد قرار دهیم؛ مثل اینکه اگر نماز بخوانی، اینطور لباس بپوشی… این‌ها محدودیت‌های بازدارنده‌ای است که نسل زد قبول نمی‌کند.»
در حوزه سیاسی مشارکت نسل زد را قبول نکرده‌ایم
او ادامه داد: «در بخش سیاسی و فرهنگی نیز مشکل داریم. از نظر فرهنگی، سال‌هاست یک نگاه خاص بر نسل زد تحمیل شده و این مسأله آنان را از ما دور کرده است. باید اجازه دهیم فرهنگ‌های متفاوت و از جمله فرهنگی که نسل جدید با آن عجین شده و علاقه دارد، کنار بیاید. رفتار آنان با منافع ملی در تضاد نیست و می‌توان چارچوبی بر اساس آداب و رسوم کشور تعیین کرد. در حوزه سیاسی نیز ما مشارکت نسل زد را قبول نکرده‌ایم. در مسائل مختلفی که حرف و نظر مردم برای اداره کشور نیاز است، باید نظرات نسل زد را جویا شویم تا آنان علاقه‌مند به مشارکت شوند و بتوانند حق خود را اعمال کنند.»
فریلنسری برای کاهش هزینه‌ها ضروری است
حاج اسماعیلی گفت: «ما در حوزه‌ی مشاغل فریلنسری نیز در حالی هستیم که دولت مجبور بوده به این سمت حرکت کند. شرایطی که در دهه اخیر رخ داده، چه در دوران کرونا، چه در جنگ ۱۲ روزه و آلودگی هوا، افراد را مجبور می‌کرد تا از راه دور و در محل کار حضور نداشته باشند و کارها توسط افراد از راه دور انجام شود تا بتوانند فعالیت خود را ادامه دهند. فریلنسری به دلیل هزینه‌های سنگین مشاغل سنتی، از جمله حمل و نقل و شلوغی خیابان‌ها، برای کاهش هزینه‌ها ضروری شد و ناچار بودیم به سمت مشاغل فریلنسری حرکت کنیم. قوانینی نیز تصویب شد، اما هیچ‌گاه به طور کامل اجرا نشد؛ شاید انگیزه لازم در حوزه توسعه و آبادانی کشور هنوز قوی نبوده است تا احساس کنیم یک ساعت تعطیلی کسب‌وکار چقدر می‌تواند به اقتصاد آسیب بزند.»
دولت باید تصدی‌گری در اقتصاد را کاهش دهد با بخش خصوصی شکل بگیرد
او افزود: «این نشان می‌دهد که اقتصاد چون در اختیار دولت است، توجه زیادی به این مسئله ندارد. اگر دولت مسئولیت ذاتی خود در قبال بخش خصوصی و مردم را ایفا می‌کرد، شاید زمینه این مشاغل فراهم می‌شد و دولت خود به سمت آن حرکت می‌کرد. یکی از انتقادات به دولت این است که تا زمانی که اقتصاد زیر نظر او باشد، هیچ‌یک از این برنامه‌ها نمی‌تواند پیاده شود. در حوزه کلان، برای فراهم کردن شرایط، باید از دولت خواست تصدی‌گری در اقتصاد را کاهش دهد و کارها را به مردم واگذار کند تا بخش خصوصی واقعی شکل بگیرد. در این صورت، دولت خود مجبور می‌شود برای بهینه‌سازی شرایط کشور، تمام این راهکارها و برنامه‌ها را اجرا کند.»
فریلنسری برای نسل زد جذاب‌تر است/ آنان می‌خواهند بدون آقا بالاسر کار کنند
این فعال حوزه کارگری گفت: «فریلنسری برای نسل زد جذاب‌تر است، زیرا آنان علاقمندند همان‌طور که خودشان می‌خواهند، بدون آقابالاسر کار کنند. ما معمولاً تحت نظارت خاص کار کرده‌ایم و این باعث شده نتوانیم بهره‌وری و خلاقیت لازم را داشته باشیم و از فناوری‌های جدید برای پیشبرد کار استفاده کنیم. روشن است که نسل زد علاقه‌ای به شرایط گذشته ندارد و می‌خواهد با مدیریت خود، کارها را انجام دهد؛ همان‌طور که در کل دنیا این روش‌ها معمول است. دولت اما علاقه‌ای به فریلنسری ندارد و این نوع کار را به رسمیت نمی‌شناسد. تضاد رویکردی بین نسل جدید و ساختار حاکمیتی کهنه و سنتی وجود دارد و این تضاد باعث می‌شود آشتی برقرار نشود و هر دو گروه بر رویکردهای خود پافشاری کنند. بنابراین، ایجاد آشتی نیازمند آن است که نگاه ما تغییر کند.»
