سایه کرملین بر آسمان کاراکاس؛ وابستگی در حال فرسایش میان روسیه و ونزوئلا
آیا پوتین در لحظه‌ی بحران، کاراکاس را رها خواهد کرد؟
در میانهٔ تشدید فشارهای آمریکا، مادورو با نامه‌ای محرمانه از پوتین و نیز از شی جین‌پینگ درخواست کمک نظامی و فناوری کرده است. روسیه با وجود پیمان راهبردی تازه و تداوم پروژه‌های نفتی، به‌سبب جنگ اوکراین حمایتش محتاطانه و محدود است. هم‌زمان، تمرکز نظامی آمریکا در کارائیب فشار بر مادورو را افزایش می دهد و بخشی از توجه واشنگتن را از اروپا منحرف می‌کند که این در راستای منافع روسیه است.
فرارو- آنتونی فایولا روزنامه‌نگار و خبرنگار ارشد روزنامه واشنگتن پست
به گزارش فرارو به نقل از روزنامه واشنگتن پست، در بحبوحه‌ی تشدید فشارهای ایالات متحده بر کاراکاس، نیکولاس مادورو، رئیس‌جمهور ونزوئلا، با نامه‌ای محرمانه خطاب به ولادیمیر پوتین از مسکو درخواست کمک نظامی کرده است. در این نامه که نسخه‌ای از آن طبق اسناد داخلی دولت آمریکا به دست واشنگتن پست رسیده، مادورو فهرستی از نیازهای فوری کشورش را ارائه داده است.
در حالی که دولت ترامپ با استقرار کشتی‌های نظامی در سواحل آمریکای جنوبی و افزایش تهدیدها علیه کاراکاس فشارها را تشدید کرده بود، مادورو از کرملین خواسته است تا در بازسازی سامانه‌های راداری دفاعی، تعمیر هواپیماهای نظامی و حتی احتمالاً تأمین موشک به ونزوئلا کمک کند.
به نوشته‌ی اسناد فاش‌شده، دولت ونزوئلا علاوه بر روسیه، با چین نیز تماس گرفته تا برای تقویت توان دفاعی خود کمک بگیرد. این تماس‌ها شامل درخواست تجهیز نظامی و انتقال فناوری‌های مرتبط با سامانه‌های مراقبتی و تسلیحاتی بوده است. مادورو همچنین نامه‌ای به شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین ارسال کرده و در آن خواستار «گسترش همکاری نظامی میان دو کشور» برای مقابله با آنچه «افزایش تنش میان آمریکا و ونزوئلا» خوانده، شده است. او در این نامه از پکن خواسته تا روند تولید سامانه‌های کشف راداری توسط شرکت‌های چینی را تسریع کند؛ اقدامی که به گفته‌ی کارشناسان احتمالاً با هدف افزایش ظرفیت‌های دفاعی ونزوئلا در برابر هرگونه اقدام احتمالی واشنگتن انجام می‌شود.
در حالی که ونزوئلا روابط نظامی خود را با چین گسترش می‌دهد، روسیه همچنان ستون اصلی حمایت از دولت مادورو باقی مانده است. روز یکشنبه، یک فروند هواپیمای باری ایلیوشین « Il-76» پس از پروازی طولانی و غیرمستقیم از فراز آفریقا، برای اجتناب از عبور از حریم هوایی کشورهای غربی، در فرودگاه کاراکاس به زمین نشست. گزارش وب‌سایت فلایت رادار ۲۴ مسیر پرواز این هواپیما را تأیید کرده، اما کرملین از هرگونه اظهارنظر درباره‌ی محتوای نامه‌ی مادورو یا هدف این پرواز خودداری کرده است.
پیمان تازه مسکو و کاراکاس؛ وابستگی راهبردی در سایه‌ی کاهش تعهد روسیه
تنها یک روز پیش از فرود هواپیمای باری روسی در کاراکاس، مسکو پیمان راهبردی جدیدی را با ونزوئلا تصویب کرده بود؛ که این نشانه‌ای آشکار از تداوم پیوندهای ژئوپلیتیک میان دو کشور است. این توافق جدید تأکید می‌کند که روسیه در صورت سقوط رهبر ونزوئلا، زیان‌های قابل‌توجهی متحمل خواهد شد. پروژه‌های مشترک مسکو و کاراکاس همچنان ادامه دارند؛ از جمله کارخانه‌ی مهمات‌سازی کلاشنیکف که در ماه ژوئیه در ایالت آراگوای ونزوئلا افتتاح شد؛ پروژه‌ای که تحقق آن نزدیک به بیست سال طول کشید. علاوه بر این، روسیه از امتیازهای گسترده‌ای در حوزه‌ی اکتشاف و بهره‌برداری از ذخایر عظیم نفت و گاز ونزوئلا برخوردار است؛ منابعی که ارزش آن‌ها به میلیاردها دلار برآورد می‌شود.
با این حال، کارشناسان معتقدند پشت این نمایش از هم‌پیمانی، واقعیتی متفاوت نهفته است. به گفته‌ی ناظران، روسیه که درگیر جنگ فرسایشی در اوکراین است، دیگر توان و اشتیاق سابق برای حمایت مستقیم از مادورو را ندارد. بن‌بست میان واشنگتن و کاراکاس حتی می‌تواند برای کرملین منافعی غیرمنتظره در پی داشته باشد، زیرا تمرکز و منابع آمریکا را از جبهه‌ی اروپا منحرف می‌کند. در سال‌های اخیر، کرملین به تدریج از میزان سرمایه‌گذاری سیاسی و نظامی خود در ونزوئلا کاسته و توجهش را به دیگر شرکای آمریکای لاتین معطوف کرده است. اکنون نیز در برابر بحران کنونی، هیچ نشانه‌ای از افزایش محسوس حمایت از مادورو دیده نمی‌شود
کارائیب در آتش تنش؛ تمرکز نظامی آمریکا، امتیازی برای پوتین و چالشی برای مادورو
جیمز استوری، سفیر پیشین ایالات متحده در ونزوئلا معتقد است: «این واقعیت که بیش از ۱۰ درصد از دارایی‌های دریایی آمریکا به کارائیب منتقل شده، در برخی جهات خود پیروزی برای پوتین است.» او معتقد است بازگشت توجه واشنگتن به مسائل نیمکرهٔ غربی، عملاً تمرکز آمریکا را از جنگ اوکراین منحرف کرده و به نفع روسیه تمام می‌شود.
روابط سیاسی و اقتصادی میان مسکو و کاراکاس ریشه‌ای بیش از دو دهه دارد و به دوران هوگو چاوز، رهبر فقید و بنیان‌گذار دولت سوسیالیستی ونزوئلا بازمی‌گردد؛ زمانی که او در سال ۱۹۹۹ به قدرت رسید. این روابط در دهه‌های ۲۰۰۰، ۲۰۱۰ و اوایل ۲۰۲۰ به اوج رسید و به گفتهٔ تحلیلگران، اکنون حوزه‌هایی چون صنایع پتروشیمی، خرید تسلیحات، عملیات تبلیغاتی مشترک و حتی معاملات مبهم رمزارزی را در بر می‌گیرد.
اما تجمع گستردهٔ نظامی آمریکا در دریای کارائیب، بزرگ‌ترین آزمون دوران ریاست‌جمهوری نیکولاس مادورو از سال ۲۰۱۳ تاکنون به شمار می‌آید. از ماه سپتامبر، ایالات متحده بیش از دوازده حملهٔ هوایی علیه اهدافی در سواحل ونزوئلا انجام داده و مدعی است این عملیات‌ها علیه مظنونان قاچاق مواد مخدر بوده است؛ حملاتی که تاکنون دست‌کم ۶۱ کشته برجای گذاشته‌اند.
با این حال، واشنگتن هنوز مدرکی دال بر دخالت این کشتی‌ها در قاچاق ارائه نکرده و مادورو نیز این اتهامات را قاطعانه رد کرده است. در همین چارچوب، ناو هواپیمابر یو.اس.اس جرالد فورد، سنگین‌ترین و پیشرفته‌ترین ناو نیروی دریایی ایالات متحده به منطقه اعزام شده تا پیام قدرت و بازدارندگی واشنگتن را به نمایش بگذارد. در سوی دیگر، واکنش رسمی روسیه به تحرکات اخیر آمریکا در کارائیب، هرچند انتقادی اما محتاطانه بوده است. در اوایل اکتبر، سرگئی لاوروف، وزیر خارجهٔ روسیه، در تماس تلفنی با همتای ونزوئلایی خود، نسبت به «تشدید فعالیت‌های نظامی واشنگتن در دریای کارائیب» ابراز نگرانی جدی کرد.
سایه کرملین بر آسمان کاراکاس؛ ونزوئلا در جست‌وجوی پشتیبان شرقی
روز چهارشنبه، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، در واکنش به افزایش تنش‌ها میان واشنگتن و کاراکاس اعلام کرد که روسیه «به حاکمیت ونزوئلا احترام می‌گذارد» و معتقد است این بحران باید در چارچوب «حقوق بین‌الملل» حل‌وفصل شود؛ عبارتی کلی و محتاطانه که کرملین معمولاً برای پرهیز از پاسخ‌گویی مستقیم به مسائل ژئوپلیتیکی حساس از آن استفاده می‌کند.
به گفته‌ی تحلیلگران نظامی، روسیه در سال‌های اخیر برخی از ایستگاه‌های شنود و پایگاه‌های اطلاعاتی کلیدی خود را از ونزوئلا به نیکاراگوئه منتقل کرده است؛ کشوری که در آن دنیل اورتگا، رئیس‌جمهور اقتدارگرای طرفدار روسیه، کنترل خود را بر دولت به‌طور کامل تحکیم کرده است.
در اواسط ماه اکتبر، طبق اعلام وزارت حمل‌ونقل روسیه، رامون سلستینو ولاسکز، وزیر حمل‌ونقل ونزوئلا، برای دیدار با همتای روس خود به مسکو سفر کرد و مأموریت داشت نامه‌ی رسمی مادورو به ولادیمیر پوتین را نیز تحویل دهد. بر اساس اسناد به‌دست‌آمده توسط واشنگتن پست، مادورو در این نامه از روسیه خواسته است تا در بازسازی سامانه‌های پدافند هوایی ونزوئلا یاری کند. این درخواست شامل تعمیر چند فروند سوخو Su-20MK2 و بازسازی هشت موتور و پنج رادار در خاک روسیه می‌شود.
به گزارش مدارک دولتی ایالات متحده، مادورو در نامه تأکید کرده بود که جنگنده‌های روسی سوخو «مهم‌ترین عامل بازدارنده‌ای هستند که دولت ملی ونزوئلا در برابر تهدید جنگ در اختیار دارد.» مادورو از روسیه همچنین درخواست کرده بود تا از طریق شرکت دولتی صنایع دفاعی روسیه، برنامه‌ی تأمین مالی میان‌مدت سه‌ساله‌ای را برای ونزوئلا فراهم کند. در اسناد، مبلغ مشخصی برای این درخواست ذکر نشده است.
اتحاد فرسوده؛ روسیه در تردید، ونزوئلا در انتظار
اسناد فاش‌شده از دولت ونزوئلا نشان می‌دهد که رامون سلستینو ولاسکز، وزیر حمل‌ونقل این کشور، مأموریت داشته است تا علاوه بر تحویل نامه‌ی نیکولاس مادورو به ولادیمیر پوتین، نامه‌ی دومی را نیز به دنیس مانتوروف، معاون اول نخست‌وزیر روسیه ارائه کند. با این حال، در این اسناد هیچ اشاره‌ای نشده که آیا دیدار میان آن دو انجام شده یا کرملین پاسخی رسمی به درخواست‌های مادورو داده است یا خیر.
روابط نظامی میان دو کشور به دوران هوگو چاوز بازمی‌گردد؛ زمانی که رهبر کاریزماتیک ونزوئلا در دههٔ ۲۰۰۰ میلیاردها دلار صرف خرید تسلیحات روسی کرد. اما به گفتهٔ تحلیلگران و مقام‌های آشنا با ساختار نظامی ونزوئلا، بخش بزرگی از آن تجهیزات امروز از کار افتاده یا کاملاً منسوخ شده است. یکی از افسران پیشین ارتش ونزوئلا می‌گوید: «تا سال ۲۰۱۸، کمتر از پنج فروند از جنگنده‌های سوخو در حال پرواز بودند.» او تاکید کرد که چاوز علاوه بر خرید بالگردهای روسی، انبارهایی از موشک‌های ساخت روسیه تشکیل داد، اما بیشتر آن‌ها قدیمی‌اند و تهدید واقعی برای ارتش ایالات متحده محسوب نمی‌شوند.
تغییر رژیم در ونزوئلا می‌تواند ضربه‌ای سنگین برای روسیه باشد؛ چراکه از دست دادن یکی از متحدان دیرینه‌اش را در آمریکای لاتین رقم می‌زند و هم‌زمان موقعیت کوبا، دیگر هم‌پیمان اصلی مسکو که دستگاه اطلاعاتی‌اش به‌شدت با دولت مادورو درهم‌تنیده است را نیز تضعیف می‌کند. به باور برخی ناظران، در صورت سقوط کاراکاس، کوبا ممکن است هدف بعدی واشنگتن باشد.
با این حال، تحلیلگران نسبت به وفاداری واقعی روسیه به مادورو تردید دارند. برخلاف سال ۲۰۱۹ که کرملین در اقدامی نمایشی حدود صد نظامی روس را به ونزوئلا اعزام کرد، اکنون از آن نمایش قدرت خبری نیست. حتی پیمان همکاری راهبردی جدیدی که اخیراً میان دو کشور امضا شده ، نشانه‌ای از تعهد نظامی عمیق در خود ندارد. این توافق که موضوعاتی چون مقابله با پول‌شویی و کنترل گسترش سلاح‌های هسته‌ای را در بر می‌گیرد، در بخش همکاری دفاعی تنها به‌صورت مبهم توصیه کرده است که دو طرف «روابط خود را در زمینه‌ی نظامی بهبود بخشند».
نفت، آخرین پیوند مسکو و کاراکاس؛ منافع مشترک در سایه‌ی تحریم‌ها و رقابت پنهان
با وجود کاهش روابط نظامی و سیاسی، نفت همچنان ستون اصلی ارتباط میان روسیه و ونزوئلا باقی مانده است؛ منبعی حیاتی برای اقتصادی که تحت فشار تحریم‌های سنگین آمریکا در آستانه‌ی فروپاشی قرار دارد. ونزوئلا دارای نفتی غلیظ و سنگین است که برای استخراج و پالایش به فناوری و مواد شیمیایی پیشرفته نیاز دارد؛ حوزه‌ای که روسیه نقشی کلیدی در آن ایفا می‌کند.
مسکو علاوه بر تأمین مواد اولیه‌ی ضروری برای پالایش این نفت، بنزین مورد نیاز صنایع انرژی ونزوئلا را نیز فراهم می‌کند تا چرخ اقتصاد فرسوده‌ی این کشور همچنان بچرخد. به گفته‌ی فرانسیسکو مونالدی، مدیر برنامه‌ی انرژی آمریکای لاتین در دانشگاه رایس، شرکت‌های دولتی روسیه در سه پروژه‌ی نفتی مشترک در ونزوئلا مشارکت مستقیم دارند که مجموعاً روزانه حدود ۱۰۷ هزار بشکه نفت خام تولید می‌کنند که این معادل ۱۱ درصد از کل تولید فعلی ونزوئلا می باشد.
علاوه بر این، روسیه مالک حقوق ارزشمندی در حوزه‌های گاز فراساحلی پاتائو و مجی‌یونس است؛ میدان‌هایی که جزو سودآورترین منابع انرژی ونزوئلا به‌شمار می‌روند. بر پایه‌ی برآوردها، حقوق روسیه بر ذخایر اثبات‌شده اما استخراج‌نشده‌ی نفت ونزوئلا حدود ۵ میلیارد دلار ارزش دارد. با این حال، روابط انرژی دو کشور چهره‌ای پیچیده دارد. نفت خام ونزوئلا که زیر سایه‌ی تحریم‌های ایالات متحده قرار دارد، در واقع رقیب صنعت نفت روسیه نیز هست ؛صنعتی که خود به‌واسطه‌ی تحریم‌های غرب محدود شده و با ونزوئلا در بازارهایی چون چین و هند برای فروش نفت تخفیفی رقابت می‌کند. مونالدی در جمع‌بندی گفت: «واقعیت این است که روس‌ها دیگر در ونزوئلا سرمایه‌گذاری نمی‌کنند این خلاصه‌ی ماجراست.»
