چالش صبحگاهی مسافران: ماجرای گیر افتادن مردم در واگن‌های مترو تهران چیست؟
هر توقف طولانی، خرابی و اختلال در مترو تهران، داستانی از کمبود قطعات، ضعف مدیریت و فشار جمعیت نهفته است و پررنگ‌ترین تاثیر آن برهم خوردن نظم زندگی مردم است. بررسی پشت پرده اختلالی که ۲۹ مهر در مترو گلشهر- تهران رخ داد اهمیت ماجرا را عیان می‌کند.
فرارو- اگرچه تهرانِ درحالِ خفگی نیاز به حمایتی از جنس کنار گذاشتن خودرو شخصی و تردد با وسایل نقلیه عمومی دارد اما چالش‌های متروسواری روزبه‌روز بیشتر می‌شود.
به گزارش فرارو، هرچه سن متروها بالاتر می‌رود، نفس آن‌ها در طول مسیر زودتر به شماره می‌افتد. نمونه آن نیز روز ۲۹ مهر ماه است که صدها مسافر را در جاده گذاشت و حدود نیم ساعتی به حالت اغما رفت. همان لحظات بود که مدیر ارتباطات و امور بین‌الملل شرکت بهره‌برداری متروی تهران و حومه، ضمن عذرخواهی از شهروندان بابت تأخیر پیش‌آمده، گفت: «تا زمان بازگشت سرویس به حالت عادی، همشهریان عزیز در صورت نیاز از سایر سامانه‌های حمل‌ونقل عمومی استفاده نمایند.» صرف نظر از این که وسط اتوبان وسیله نقلیه عمومی دیگری پیدا می‌شود یا نه باید به گرفتاری‌های پیش آمده برای مردم اشاره کرد و علت تکرار اختلالات در مترو را بررسی نمود.
ماجرای خروج مردم از در اضطراری مترو چه بود؟
حوالی ۸ صبح خطوط تلفنی شرکت‌ها و ادارات از تماس مکرر کارمندانی که بلاتکلیف در مترو گلشهر- تهران مانده بودند مشغول شد. اکثر آن‌ها به بالادستی خود اطلاع می‌دادند که گیر افتاده‌اند و با کمی تاخیر به محل کار می‌رسند. یکی از آن‌ها قسم می‌خورد که راست می‌گوید. بنابراین دست به دوربین شد و از ایستادن مترو فیلم گرفت تا برای مدیر بفرستد.
اما ظاهرا نیازی به این کار نبود چراکه کمی بعد، درهای اضطراری مترو باز شد تا مردم واگن‌ها را تخلیه کنند و ویدئوهای گرفته شده به سرعت به دست خبرگزاری‌ها رسید. آن‌ها تقریبا وسط اتوبان تهران-کرج بودند و هر کدام برای رسیدن به محل کارشان چالش‌های فراوانی پیش رو داشتند.
ویدئویی از سرگردانی مردم پس از خروج اضطراری از مترو
از آن سو، متروهای ساعات بعد نیز با تاخیر مواجه شده بودند و آغاز روز کاری مردم، مدام به تعویق می‌افتاد. کاملیا، یکی از مسافران، می‌گفت: «وقتی هر مساله‌ای تبدیل به عاملی شود تا زندگی را از نظم طبیعی خارج کند، بدون شک تمام طول روز اضطراب خواهم داشت. این هم از امروز.»
البته این مشکل مختص به کاملیا نبود. همین خرداد ماه بود که مدیر ارتباطات و امور بین‌الملل شرکت بهره‌برداری مترو تهران و حومه گفت: «در ماه خرداد تعداد مسافران مترو تهران به ۲۴ میلیون و ۶۸۲ هزار و ۱۲۱ نفر رسید و در مجموع ۴۰ میلیون و ۹۱۴ هزار و ۸۹۸ سفر به ثبت رسید.» بنابراین خراب شدن مترو به معنای برهم‌خوردگی میلیونی سفر است. مساله در مورد کرج هم همینطور است و گاهی وضع وخیم‌تر می‌شود چراکه این سفری بین‌استانی‌ست. سال ۱۴۰۰ بود که رئیس سازمان قطار شهری کرج گفت روزانه ۱۰۰ هزار نفر مسافر میان کرج و تهران تردد می‌کنند و احتمالا در این سال‌ها بر تعداد مسافران افزوده شده.
اما دلیل خراب شدن مترو گلشهر- تهران چه بود؟ قطعی برق شبکه بالاسری مترو. اما این مساله برای مسافران کوچک‌ترین اهمیتی نداشت. آنان که از گرمای هوا و نبود تهویه مناسب جان به سر شده بودند فقط می‌خواستند سریع‌تر به مقصد برسند.
فرهاد، یکی از مسافران مترو، می‌گفت: «تازه سرما خوردگیم خوب شده است و با برونشیت دست و پنجه نرم می‌کنم. صبح و عصر به قدری متروهای تندرو شلوغ است که فضایی برای نفس کشیدن نیست.» مشاهدات میدانی نشان می‌دهد، مترو گلشهر در ساعات تندرو خود در حالی به کرج می‌رسد که صندلی‌های آن و برخی از فضاهای میانی پر است و صدها شهروند کرجی در حالی سوار مترو می‌شوند که باید در راهروها بایستند.
این در حالی است که سال‌های سال است مدیران مترو کرج در مورد این مساله صحبت می‌کنند. رئیس سازمان قطار شهری کرج هم یکبار یادآور شده بود: «خط متروی کنونی جوابگوی جابجایی این حجم مسافر نیست و در نهایت توان جابجایی ۷۰ هزار مسافر را دارد، به همین دلیل خط سومی هم باید ایجاد شود.»
چرا متروهای تهران مدام اختلال پیدا می‌کنند؟
اختلالات مکرر در متروی تهران و کرج نتیجه ترکیبی از مسائل فنی، مدیریتی، مالی و جمعیتی است که بر تجربه روزانه مسافران اثر مستقیم می‌گذارد. بخشی از قطارهای متروی تهران و کرج، به ویژه در خطوط پرتردد، از حد مجاز تعمیرات اساسی گذشته‌اند و بسیاری از آن‌ها نیازمند بازسازی هستند.
فرسودگی ناوگان و کمبود تعمیرات
چندی پیش کارکنان مترو در واکنش به صحبت‌های زاکانی، شهردار تهران، که ناوگان‌های تهران تعریف کرده بود گفته بودند: «ایشان در گفتگوی ویژه خبری از شرایط فعلی تعریف کردند، اما ما مستقیم در کار هستیم و می‌بینیم ناوگان چه وضعیتی دارد. می‌دانیم که قطارها ما به شدت فرسوده هستند.»
این فرسودگی باعث افزایش احتمال خرابی ناگهانی قطارها و توقف طولانی در مسیرها می‌شود و کمبود قطعات یدکی، ناشی از تحریم‌ها، تعمیرات اساسی را با تأخیر مواجه کرده است. پیش‌تر هم دبیر کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران گفته بود: «به دلیل تلنبارشدگی اقدام‌ها که ناشی از تحریم‌های بین‌المللی است به نسبت برنامه چهارم تحول پیشرفت، عقب‌ماندگی قابل ملاحظه‌ای در تعمیر و نگهداری مترو تهران رخ داده است.»
نکته این است در فروردین‌ماه سال جاری که اتفاق مشابه ۲۹ مهر برای خط ۵ مترو تهران افتاده بود کارکنان هشدار داده بودند: «در شرایط گسستگی قطار، احتمال آسیب به مسافران بر اثر ضربات وارد شده به واگن‌ها وجود دارد. همچنین مسافرانی که بدلیل سانحه‌ی ایجاد شده در حریم ریلی تردد می‌کنند با احتمال برخورد به قطارهای عبوری نیز مواجه می‌شوند.»
کمبود بودجه و تأخیر در توسعه
از طرفی تأمین بودجه کافی برای نگهداری تجهیزات، خرید قطارهای نو و توسعه زیرساخت‌ها همواره یکی از چالش‌های اصلی مترو بوده است تا جایی که در مورد اتفاق پیش آمده در ۲۹ مهر رئیس کمیسیون عمران و حمل ونقل شورای شهر تهران با انتقاد ازعدم تأمین بودجه تعمیرات خط ۵ مترو، اختلال اخیر در مسیر تهران–کرج را نتیجه بی‌توجهی به هشدارهای فنی وعدم اختصاص منابع مالی دانست. از طرفی دیگر رئیس شورای شهر تهران نیز در واکنش به اختلالات اخیر مترو تهران گفت: «باید اورهال و رسیدگی شوند ولی همیشه ممکن است اشکالات غیرقابل پیشبینی رخ دهد.» وی در مورد بودجه 11 درصدی هم گفت: «این بودجه برای اورهال است.»
ناوگان مترو تهران در حال حاضر هزاران واگن کم دارد و بودجه غالباً صرف توسعه خطوط جدید می‌شود، در حالی که نگهداری خطوط موجود عقب می‌افتد. البته این مساله‌ای نیست که رویت نشده باشد. طبق گزارشی از ایمنا: «پروژه تأمین ۱۰۷۱ واگن جدید با اعتبار ۴۰ هزار میلیارد تومان در دستور کار قرار دارد، اما تحقق آن نیازمند هم افزایی مدیریت شهری، دولت و نهادهای بالادستی است.» اما تا تامین نشدن واگن‌ها مشکلات ادامه دارد و این وضعیت باعث می‌شود که حتی اختلال‌های کوچک، مانند قطعی برق شبکه بالاسری، به مشکلات گسترده‌ای در روند حرکت قطارها منجر شود.
تقاضای زیاد و عرضه کم
به جز آن، فشار جمعیتی و ازدحام شدید مسافران نیز چالش دیگری است. روزانه میلیون‌ها سفر با مترو انجام می‌شود و در خطوط پرتردد، فضای کافی برای جابجایی راحت مسافران وجود ندارد. ازدحام وقتی با کمبود قطار و تأخیرها ترکیب می‌شود، باعث توقف طولانی در ایستگاه‌ها و تأخیر در آغاز سفرها می‌شود، تجربه‌ای که مسافران در ساعات شلوغی صبح و عصر با آن روبه‌رو هستند.
زینب، یکی از شهروندانی که هرروز با مترو به محل کار می‌رود، در مورد ازدحام جمعیت در مترو می‌گوید: «گاهی متروهای داخل شهری چنان پرجمعیت هستند که نمی‌توانیم سوار شویم. مدام کسی فریاد میزند کمی بروید عقب‌تر تا جا شویم. اما مگر واگن مترو بادکنک است که کش بیاید؟»
علاوه بر این، ضعف در طراحی و مدیریت شبکه مترو نیز بر این اختلالات می‌افزاید. کنترل و هماهنگی خطوط مختلف و مرکز کنترل شبکه‌های بزرگ مترو بسیار پیچیده است و محدودیت‌های موجود می‌تواند به بروز مشکلات عملیاتی منجر شود.
علاوه بر آن، خطاهای انسانی نیز گاه علت حوادث جدی بوده است؛ برای مثال اتفاقی که دی ماه ۱۴۰۰ در خط مترو گلشهر- تهران رخ داد هنوز فراموش نشده است. زمانی که دو مترو در منطقه چیتگر با یکدیگر برخورد کردند. این حادثه ۲۲ مصدوم داشت. به گفته مدیرعامل شرکت بهره برداری مترو تهران، بررسی اولیه، نشان داده بود این حادثه به دلیل قطع شدن سیستم ATP (سیستم کنترل اتوماتیک قطار) رخ داده است و از آن به عنوان «خطای انسانی» یاد کردند.
