تب برفکی چیست و آیا برای انسان خطرناک است؟
تب برفکی، بیماری‌ای که میلیاردها دلار به جیب دامداران ضرر می‌زند، اما در بدن انسان مثل یک "سرماخوردگی خفیف" ظاهر می‌شود و به‌سرعت ناپدید.
فرارو- تب برفکی (Foot-and-Mouth Disease یا FMD) یکی از بیماری‌های ویروسی بسیار مسری در حیوانات زوج‌سم است که توسط ویروس آپتوس (Aphthovirus) از خانواده پیکورناویریده (Picornaviridae) ایجاد می‌شود.
به گزارش فرارو، این ویروس دارای هفت سروتیپ اصلی (O, A, C, Asia 1, SAT 1, SAT 2, SAT 3) است که هر کدام زیرتیپ‌های متعددی دارند و ایمنی متقابل بین آن‌ها وجود ندارد. اولین توصیف علمی این بیماری به سال ۱۵۱۴ میلادی توسط یک دامپزشک ایتالیایی به نام هیرونیمو فراکاستورو بازمی‌گردد، اما شناسایی ویروس آن در سال ۱۸۹۸ توسط فردریش لوفلر (Friedrich Loeffler) انجام شد. لوفلر با آزمایش‌های فیلتراسیون نشان داد که عامل بیماری کوچک‌تر از باکتری‌هاست و یک ویروس است.
ویروس تب برفکی بسیار مقاوم است و می‌تواند در محیط‌های مرطوب، روی سطوح آلوده یا در محصولات حیوانی (مانند گوشت یخ‌زده) تا هفته‌ها زنده بماند. راه اصلی انتقال در حیوانات از طریق تماس مستقیم (بزاق، مدفوع، شیر) یا غیرمستقیم (آئروسل، باد، وسایل نقلیه آلوده) است. حیوانات حساس اصلی شامل گاو، گوسفند، بز، خوک و حیوانات وحشی زوج‌سم مانند گوزن و بوفالو هستند. علائم کلاسیک شامل تب بالا (تا ۴۲ درجه سانتی‌گراد)، تاول‌های دردناک در دهان، زبان، پستان و بین سم‌ها، لنگش، کاهش تولید شیر و در موارد شدید مرگ‌ومیر در حیوانات جوان (تا ۵۰ درصد در گوساله‌ها) است. سازمان جهانی بهداشت حیوانات (WOAH، سابقاً OIE) این بیماری را در فهرست بیماری‌های اجباری گزارش‌دهی قرار داده، زیرا شیوع آن می‌تواند خسارات اقتصادی عظیمی (میلیاردها دلار) به صنعت دام وارد کند، همان‌طور که در شیوع سال ۲۰۰۱ بریتانیا بیش از ۸ میلیارد پوند هزینه داشت.
آیا تب برفکی به انسان منتقل می‌شود؟
انتقال تب برفکی به انسان بسیار نادر است و تنها موارد معدودی در ادبیات پزشکی ثبت شده. ویروس FMD عمدتاً به گیرنده‌های سلولی خاص در حیوانات زوج‌سم (مانند اینتگرین αVβ6) متصل می‌شود که در انسان به ندرت بیان می‌شوند. بر اساس گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی (WHO) و مرکز کنترل بیماری‌ها (CDC)، از سال ۱۸۳۴ تاکنون کمتر از ۴۰ مورد تأییدشده عفونت انسانی گزارش شده، که بیشتر در افراد در تماس نزدیک با حیوانات آلوده (دامپزشکان، کشاورزان) رخ داده است.
اولین مورد مستند انسانی در سال ۱۸۳۴ توسط پزشک آلمانی به نام هرتل (Hertwig) توصیف شد، اما موارد مدرن‌تر شامل آزمایشگاه‌ها هستند. برای مثال، در سال ۱۹۶۶ دو کارمند آزمایشگاه در بریتانیا پس از تماس با ویروس سروتیپ O علائم نشان دادند. علائم انسانی خفیف و شامل تب، تاول‌های کوچک در دست‌ها یا دهان، درد عضلانی و گاهی تهوع است که معمولاً در ۱-۲ هفته خودبه‌خود بهبود می‌یابد. هیچ مورد مرگ انسانی تأییدشده‌ای وجود ندارد.
مطالعات سرولوژیک (بررسی آنتی‌بادی) در جمعیت‌های در معرض خطر نشان می‌دهد که عفونت زیربالینی (بدون علائم) نیز نادر است. یک مطالعه در ترکیه روی ۷۵۰ کشاورز در تماس با دام آلوده، تنها ۰.۵۳ درصد سرopositivity (آنتی‌بادی مثبت) یافت که ممکن است به دلیل تماس با ویروس‌های مشابه (مانند ویروس‌های رینوویروس انسانی) باشد. CDC تأکید می‌کند که ویروس FMD نمی‌تواند در انسان تکثیر مؤثر داشته باشد و زنجیره انتقال انسانی به انسانی مشاهده نشده است.
آیا تب برفکی برای انسان خطرناک است؟
تب برفکی برای انسان خطرناک نیست و به عنوان یک بیماری زئونوز جدی طبقه‌بندی نمی‌شود. علائم انسانی همیشه خفیف، خودمحدود و بدون عوارض بلندمدت هستند. هیچ شواهدی از مرگ، ناتوانی یا انتقال مادرزادی وجود ندارد. در مقایسه با بیماری‌های زئونوز واقعی مانند هاری یا آنفلوآنزای پرندگان، FMD ریسک ناچیزی دارد. WOAH و FAO (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) توصیه می‌کنند که اقدامات کنترل (واکسیناسیون دام، قرنطینه) صرفاً برای حفاظت از اقتصاد دامداری است، نه سلامت عمومی انسان.
با این حال، در شیوع‌های بزرگ، نگرانی‌های غیرمستقیم وجود دارد: مصرف شیر یا گوشت آلوده پاستوریزه‌نشده می‌تواند ویروس را منتقل کند، اما پاستوریزاسیون (۷۲ درجه سانتی‌گراد به مدت ۱۵ ثانیه) ویروس را غیرفعال می‌کند. بنابراین، در کشورهای توسعه‌یافته با استانداردهای بهداشتی بالا، ریسک انسانی صفر است.
در ایران، آخرین شیوع عمده تب برفکی در سال‌های ۱۳۹۸-۱۳۹۹ گزارش شد که سازمان دامپزشکی کشور با واکسیناسیون بیش از ۱۰۰ میلیون دز، آن را کنترل کرد (گزارش سالانه سازمان دامپزشکی، ۱۴۰۰). موارد انسانی در ایران گزارش نشده، که با الگوی جهانی همخوانی دارد.
در نتیجه، تب برفکی یک تهدید عمده برای دامداری است اما برای انسان بی‌ضرر تلقی می‌شود. تحقیقات مداوم روی واکسن‌های جدید (مانند واکسن‌های DNA یا زیرواحد) ادامه دارد تا شیوع را کاهش دهد، اما تمرکز روی انسان نیست.
