تأملی بر بازی «مرد دیوانه» و «رولت روسی»
«پوتین روی امریکایی‌ها حساب می‌کند تا، به قول خودش، «سر عقل بیاین». » بازی «مرد دیوانه» (ترامپ) و «رولت روسی» (پوتین) درنهایت، به جای گشودن راهی روشن به سوی «معامله بزرگ»، تنها برعدم قطعیت سیستمیک افزوده‌اند.
علی ودایع در اعتماد نوشت: بازی «مرد دیوانه» با «رولت روسی» به شکلی غیرقابل پیش‌بینی در تقابل جاه‌طلبی‌های شرق و غرب ادامه دارد. نه کاخ سفید و نه کاخ کرملین نمی‌خواهند قدمی عقب‌نشینی کنند، اما می‌خواهند به یک «معامله بزرگ» برسند. در فرآیند پیش رو تاب‌آوری و قدرت بالای ریسک‌پذیری در بستر زمان مولفه بنیادین محسوب می‌شود.
صبر «مرد دیوانه» کم است اما در «رولت روسی» آرامش و حوصله تعیین‌کننده است. بررسی رفتاری امریکا نشان می‌داد که «دونالد ترامپ» از همان «الگوی رفتاری ویژه» برای کاهش تنش با «ولادیمیر پوتین» استفاده می‌کند اما «اعمال فشار سخت» با یک تغییر ادبیات ظاهری علیه روسیه توسط امریکا همراه شده است.
ماجرای گفت‌وگوی تلفنی کرملین با کاخ سفید منجر به عقب‌نشینی واشنگتن از صدور مجوز استفاده از موشک‌های تاماهوک شده بود. مشابه همین اتفاق در ماه آگوست گذشته رخ داد؛ زمانی که ترامپ تهدید به تحریم‌های جدید کرد و پوتین با «استیو ویتکاف» فرستاده ویژه رییس‌جمهور امریکا، ملاقات کرد. این ملاقات منجر به برنامه‌ریزی برای اجلاسی در آلاسکا شد.
در آن برهه زمانی «تهدیدهای گداخته» ترامپ به سرعت به «فریزر آتش» بازگردانده شد. ترامپ در جریان مبارزات انتخاباتی ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ مدعی شده بود که در «۲۴ ساعت» جنگ بین روسیه و اوکراین را پایان می‌دهد. با گذشت بیش از یک سال و ۱۰ ماه پس از دومین دوره ریاست‌جمهوری ترامپ، او اکنون به طور فزاینده‌ای ازعدم پیشرفت احساس نارضایتی می‌کند. مرد دیوانه می‌خواهد همیشه غیرقابل پیش‌بینی، مقتدر و همیشه در کانون توجه باشد.
واقعیت این است که پوتین خواستار خلع سلاح کامل اوکراین و حفظ هر سرزمینی که روسیه در طول جنگ تصرف کرده است، در صورت موافقت با آتش‌بس شده است. اوکراین از ایده واگذاری زمین خودداری کرده است و این کلاف سردرگم بدون چشم‌انداز یک وضعیت ناخوشایند است. آیا موضع ترامپ در طول مذاکرات تغییر کرده است؟ آیا مدل رفتاری مرد دیوانه به «ریسک‌پذیری برخورد بزرگ» ورود کرده است یا صرفا نمایشی از «قدرت سخت» برای رسیدن به معامله است؟
اما و اگر درباره نشست بوداپست
همه چشم‌ها به نشست بوداپست، محل ملاقات دوم روسای جمهوری امریکا و روسیه دوخته شده بود ولی این دیدار با اما و اگر مواجه شده است؛ وضعیتی گیج‌کننده که قابل پیش‌بینی بود. در شرایطی که ثانیه‌شمار نشست بوداپست به کار افتاده بود، واشنگتن به شکلی کاملا ناگهانی اعلام کرد که «هیچ برنامه‌ای» برای ملاقات بین روسای جمهوری امریکا و روسیه وجود ندارد.
ترامپ بعدا گفت که نمی‌خواهد این اجلاس «اتلاف وقت» باشد. رییس‌جمهوری امریکا دیروز گفت که «ملاقات ممکن است» انجام شود. علی‌رغم اظهارات ترامپ، مسکو اعلام کرد که مقدمات این کار ادامه دارد. مشخصا کرملین می‌خواهد نشست بوداپست برگزار شود.
برداشت واشنگتن این است که مسکو نیاز به ملاقات با ترامپ اهرم فشار بر کرملین است اما داستان «رولت روسی» پیچیده‌تر از آن چیزی است که امریکا گمان می‌کند. در طرف مقابل هم این دیدگاه وجود دارد که رییس‌جمهوری امریکا، جرات اعمال فشار واقعی بر مسکو برای پایان دادن به «جنگ فرسایشی» در اوکراین را ندارد. ذهنیت خواهی از مسکو برای کاخ سفید مطلوب نیست.
تبادل سیگنال‌های سخت
ایالات‌متحده روز چهارشنبه تحریم‌هایی را علیه شرکت‌های «روس‌نفت»، «لوک‌اویل» و همچنین نزدیک به ۳۶ شرکت تابعه آن‌ها اعمال کرد. اتحادیه اروپا نیز به طور جداگانه با ممنوعیت مرحله‌ای واردات گاز طبیعی مایع روسیه موافقت کرد و دو پالایشگاه نفت چینی را به فهرست تحریم‌های روسیه اضافه کرد. اقدام واشنگتن با واکنش تند پوتین مواجه شد تا جایی که رییس‌جمهوری روسیه گفت که «هیچ کشوری که برای خود احترام قائل باشد، هرگز تحت فشار کاری انجام نمی‌دهد.»
او همچنین به ترامپ هشدار داد که در صورت حمله به روسیه با موشک‌های کروز تاماهاک امریکایی که اوکراین به طور ناموفقی از واشنگتن درخواست کرده است، با پاسخی «بسیار قوی، اگر نگوییم کوبنده» مواجه خواهد شد.
همزمان با موضع‌گیری شدید مسکو، بازی جنگنده‌های روسی با اعصاب ناتو هم تشدید شده است که یک سیگنال مشخص درباره امکان برخورد سخت قلمداد می‌شود. البته از کنار پرواز دیروز بمب‌افکن‌های امریکایی در مرزهای آلاسکای روسیه هم پیامی مشخص بود. فرماندهی ارتش امریکا آلاسکا در بیانیه‌ای اعلام کرد که این عملیات دریایی روز ۲۴ مهر در دریای برینگ در امتداد زنجیره جزایر آلوشیان انجام شد و ناو گارد ساحلی امریکا و ۲ فروند بمب‌افکن بی‌وان‌بی نیروی هوایی در آن شرکت کردند.
طی این عملیات، ناو گارد ساحلی و نیروی دریایی، اطلاعات هدف را دراختیار بمب‌افکن‌ها قرار دادند و امکان هدف‌گیری از فاصله دور و تمرین شبیه‌سازی استفاده از تسلیحات فراهم شد.
تاب‌آوری روسیه مقابل غافلگیری
برخی منابع آگاه می‌گویند که سرعت اعمال تحریم‌ها ظاهرا مسکو را غافلگیر کرده و حتی برخی از نزدیک‌ترین مشاوران رییس‌جمهوری روسیه را نیز شگفت‌زده کرده است. یک مقام ارشد سابق روسیه که نخواست نامش فاش شود، گفته که «ایده تحریم‌های نفتی مدتی مطرح بود، اما همچنان برای مسکو غافلگیرکننده و ناخوشایند بود.»
تحریم‌های جدید باعث می‌شود که مشتریان آسیایی تمایلی به خرید مستقیم نفت نداشته باشند و این شرکت‌ها را مجبور می‌کند برای اجاره نفتکش‌ها و فروش نفت خام خود به زنجیره‌های طولانی‌تری از واسطه‌ها تکیه کنند؛ تغییری که هزینه‌ها را افزایش می‌دهد.
نکته اینجاست که تاثیر این تحریم‌ها تا حد زیادی به میزان سخت‌گیری در اجرای آن‌ها بستگی دارد، به ویژه به اینکه آیا واشنگتن آماده است تحریم‌های ثانویه را علیه کشورهایی که به تجارت با شرکت‌های نفتی روسیه ادامه می‌دهند، اعمال کند یا خیر. برخی در مسکو اصرار داشتند که روسیه دوباره خود را وفق خواهد داد.
میخاییل زوینچوک، وبلاگ‌نویس نظامی روسیه که با وزارت دفاع ارتباط دارد، گفت: «طرح‌های فروش جدید به سادگی ظاهر خواهند شد.»
او افزود: «آن‌ها لجستیک و هزینه‌ها را پیچیده‌تر می‌کنند، اما صنعت نفت سه سال است که با این مسائل دست و پنجه نرم می‌کند و به خوبی از پس آن‌ها برآمده است.»
روسیه یک ماه فرصت دارد تا قبل از اجرایی شدن کامل محدودیت‌ها، خود را آماده کند و احتمالا از این زمان برای سازگاری با شرایط جدید استفاده خواهد کرد. مسکو مدت‌هاست که از طریق طرح‌های تجاری غیرشفاف و همچنین شبکه «ناوگان سایه» خود، راه‌هایی برای فرار از تحریم‌های غرب پیدا کرده است. این شبکه که متکی بر کشتی‌های قدیمی است که با پرچم‌های ناشناس تردد می‌کنند و از طریق شرکت‌های صوری در خاورمیانه و آسیا مدیریت می‌شوند، روسیه را قادر ساخته تا علی‌رغم محدودیت قیمت نفت در گروه هفت و تحریم‌های اتحادیه اروپا، صادرات نفت خود را به مشتریان کلیدی در هند و چین حفظ کند.
ذوق اروپا
ظاهرا تا زمانی که پیشرفتی در مورد اوکراین حاصل نشود، هیچ ملاقاتی در بوداپست تکرار نخواهد شد. وزارت خزانه‌داری ایالات‌متحده حتی پیشنهاد داده است که تحریم‌های شدیدتری علیه روسیه اعمال شود تا کرملین را برای مذاکره سریع صلح تحت فشار بیشتری قرار دهد.
این می‌تواند آغاز روندی باشد که منتقدان اروپایی نحوه برخورد ترامپ با کرملین مدت‌هاست خواستار آن هستند؛ یک استراتژی جدید و سختگیرانه برای استفاده نهایی از اهرم‌های قابل‌توجه ایالات‌متحده جهت وادار کردن پوتین به مصالحه در مورد اهداف جنگی حداکثری‌اش.
این موارد شامل درخواست‌های کرملین از کی‌یف برای واگذاری بخش‌های استراتژیکی از خاک دونباس در شرق اوکراین است که روسیه تاکنون نتوانسته آن را فتح کند؛ خط قرمزی برای دولت اوکراین و حامیان اروپایی آن.
ولودیمیر زلنسکی، رییس‌جمهور اوکراین، اقدامات ایالات‌متحده را «بسیار مهم» و برای «آوردن روسیه به پای میز مذاکره» حیاتی توصیف کرده است.
بازی ترامپ، بازی پوتین
نکته رفتاری مرد دیوانه اینجاست که ظاهر رفتار ترامپ در بسیاری از موارد با واقعیت‌های فکری او در تناقض است؛ یعنی بازی‌عدم قطعیت رکن بنیادین رییس‌جمهوری ایالات‌متحده است. همه طرف‌های جنگ اوکراین درگیر نوعی اضطراب و فشار سخت امریکا هستند. در پشت صحنه در کی‌یف، در بروکسل و حتی در مسکو، کمتر کسی شک دارد که در دنیای به شدت نامنظم و متغیر ترامپ، بازگشت ناگهانی به دیدگاه کرملین می‌تواند فقط یک تماس تلفنی دوستانه و با دقت زمان‌بندی شده دیگر با پوتین باشد.
سفر «کریل دمیتریف» فرستاده ویژه رییس‌جمهوری روسیه به امریکا برای ملاقات با ویتکاف می‌تواند همه معادلات را دوباره به همان الگوی رفتاری پیشین بازگرداند. تبادل فرستادگان نشان‌دهنده کانال‌های غیررسمی دیپلماسی در پشت پرده نمایش سخت است.
«فئودور لوکیانوف» تحلیلگر سیاست خارجی نزدیک به کرملین در مقاله‌ای برای روزنامه «آرگومنتی‌ای فکتی» نوشت: «پوتین نوعی بازی تاکتیکی شخصی با ترامپ را اداره می‌کند. باید گفت که رییس‌جمهوری روسیه در انتخاب لحظات مناسب برای تضعیف تلاش‌های مخالفان و تزریق نیروی جدید به مذاکرات، مهارت دارد.»
زمان، عنصر حیاتی
برگردیم به اصل ماجرا، عنصر زمان برای ترامپ و برای پوتین معنی متفاوتی در بازی جنگ اوکراین دارد. در قلب اختلافات فعلی ترامپ با پوتین، درخواست او برای آتش‌بس فوری قرار دارد که می‌تواند مبنای مذاکرات صلح باشد. ترامپ همچنین از هر دو طرف خواسته است که خطوط مقدم فعلی را مسدود کنند؛ پیشنهادی که مورد حمایت اوکراین و متحدان اروپایی آن است.
با این حال، پوتین قاطعانه توقف جنگ را تا زمان دستیابی به توافقی جامع که به آنچه کرملین «علل ریشه‌ای» درگیری می‌نامد، بپردازد، رد کرده است. به گفته مسکو، این «دلایل ریشه‌ای» به معنای مطالبات گسترده‌ای است که حاکمیت اوکراین را از بین می‌برد، ازجمله کنترل کامل بر منطقه دونباس شرقی اوکراین، محدودیت نیروهای مسلح اوکراین و اعمال نفوذ روسیه در امور داخلی این کشور.
«الکساندر گابویف» مدیر مرکز کارنگی اوراسیا، می‌گوید که «برای مسکو، توقف جنگ در حال حاضر به معنای از دست دادن اهرم اصلی خود بر ترامپ است. کرملین گمان می‌کند که آن‌ها در حال پیروزی در جنگ هستند و اوکراین به آرامی اما پیوسته در حال شکست است.
پوتین واقعا معتقد است که اوکراین ممکن است در سال آینده فرو بریزد.» نوع رفتار کرملین نشان می‌دهد که ارتش سرخ مبتنی بر ذهنیت سنتی روسیه دنبال حفظ جنگ زمستانه و شکست اراده کی یف در آستانه چهار سالگی جنگ اوکراین است.
روس‌ها گام‌های دیپلماتیک را «احتمالا» تا بهار معلق نگه خواهند داشت. در ماه‌های اخیر، پوتین به طور فزاینده‌ای اظهار داشته است که زمان به نفع اوست. «تاتیانا استانووایا» تحلیلگر سیاسی مستقل روس، با اشاره به اینکه طبیعت دمدمی مزاج ترامپ می‌تواند او را به تغییر نظرش سوق دهد، گفت: «در حال حاضر، به نظر می‌رسد کرملین مایل است وخامت خفیف روابط با واشنگتن را تحمل کند. «پوتین روی امریکایی‌ها حساب می‌کند تا، به قول خودش، «سر عقل بیاین». » بازی «مرد دیوانه» (ترامپ) و «رولت روسی» (پوتین) درنهایت، به جای گشودن راهی روشن به سوی «معامله بزرگ»، تنها برعدم قطعیت سیستمیک افزوده‌اند.
ترامپ با استفاده از تاکتیک‌های فشار سخت (تحریم‌ها) وعدم قطعیت دیپلماتیک، به دنبال یک پیروزی سریع و قاطع است؛ درحالی که پوتین، با اتکا به تاب‌آوری اقتصادی و مزیت زمان در جنگ فرسایشی اوکراین، تلاش می‌کند تا برنده نهایی باشد. هنوز با قطعیت نمی‌توان گفت که نشست بوداپست فروپاشیده است اما می‌توان گفت که‌عدم قطعیت بیشتر وضعیت معامله بزرگ را خیلی دور، خیلی نزدیک می‌کند. رقابت قدرت، ذات سیاست جهانی است.
این اقدامات نه صرفا واکنش‌های مقطعی، بلکه سیگنال‌های استراتژیک در یک بازی پرمخاطره با هدف کسب امتیاز و تغییر موازنه به نفع منافع ملی هستند. بنابراین، سرنوشت دیدار آتی سران، نه به خوش‌بینی‌های مقطعی، بلکه به این بستگی دارد که کدام بازیگر زودتر به این نتیجه برسد که هزینه‌های تداوم وضعیت موجود از منافع آن فراتر رفته است. در کوتاه‌مدت، عدم قطعیت عنصر حاکم خواهد ماند و معامله بزرگ، همچنان یک آرمان استراتژیک، اما دست‌نیافتنی، باقی می‌ماند.
