آیا اجلاس بوداپست سرنوشت اوکراین را تغییر می‌دهد؟

فرارو- مارک چمپیون تحلیلگر ارشد مسائل اروپا و ستون نویس بلومبرگ

به گزارش فرارو به نقل از بلومبرگ، دلایل بسیاری وجود دارد که گزارش‌های درزکرده از درگیری لفظی میان دونالد ترامپ و ولودیمیر زلنسکی در دیدار هفته گذشته‌شان در واشنگتن را باورپذیر سازد؛ صحنه‌ای که پیش‌تر نیز، حتی در برابر دوربین‌ها شاهدش بوده‌ایم. رئیس‌جمهوری آمریکا ظاهراً بار دیگر در مسیر همسویی با تلاش‌های روسیه گام برمی‌دارد تا اوکراین را وادار کند به توافقی تن دهد که بخشی از سرزمین‌هایش را به ولادیمیر پوتین واگذار کند؛ همان مناطقی که او از سال ۲۰۱۴ در پی تصرف آن‌ها بوده است.

زلنسکی در تنگنای دو رئیس‌جمهور؛ فشار ترامپ، تهدید پوتین

آنچه ظاهراً اکنون بر میز مذاکره قرار دارد، نه به صلح منجر می‌شود و نه به ثبات، بلکه تلاشی دیگر از سوی پوتین است تا از مسیر دیپلماسی به همان دستاورد راهبردی برسد که در میدان نبرد از تحققش ناتوان مانده است. پذیرش چنین توافقی برای کی‌یف، فاجعه‌ای قطعی خواهد بود؛ اما رد آن نیز مخاطراتی به همان اندازه سنگین در پی دارد.

به گزارش فایننشال تایمز، دونالد ترامپ در دیدار روز جمعه با ولودیمیر زلنسکی رفتاری تند و توهین‌آمیز در پیش گرفت و در لحظه‌ای، نقشه‌های جبهه‌های نبرد را از برابر خود کنار زد و گفت از دیدن آن‌ها خسته شده است. اما هدف از ارائه آن نقشه‌ها روشن بود: پیش از دیدار آتی ترامپ با ولادیمیر پوتین در بوداپست، به او نشان دهند که مسئله، برخلاف گفته‌هایش در مصاحبه با شبکه فاکس‌نیوز، صرفاً درباره میزان «زمین تصرف‌شده» توسط روسیه نیست.

اگر جنگ تنها از زاویه مالکیت بر زمین دیده شود، شاید واگذاری بخشی از مناطق اشغالی  بهایی قابل‌تحمل برای پایان جنگ به نظر برسد، به‌ویژه اگر پوتین در مقابل، بخش‌هایی از خاک اشغالی را پس دهد و صلحی پایدار برقرار شود. موضوع مورد بحث حدود ۳۰ درصد از استان دونتسک است؛ منطقه‌ای با وسعتی نزدیک به ۸۰۰۰ کیلومتر مربع یا اندکی بیش از ۳۰۰۰ مایل مربع است.

اما نخست، در چارچوب این جنگ، چنین مساحتی رقم کوچکی نیست. بر اساس داده‌های مرکز بلفر دانشگاه هاروارد، روسیه اکنون حدود ۱۹ درصد از خاک اوکراین، معادل ۴۵٬۱۰۹ مایل مربع را در اشغال دارد. از نوامبر ۲۰۲۲ تاکنون نیز، حدود ۴٬۴۸۴ مایل مربع دیگر را تصرف کرده است. به بیان دیگر، پوتین در تلاش است تا دو سوم از سرزمینی را که طی سه سال جنگ با بهای صدها هزار کشته و زخمی به دست آورده، این‌بار در قالب «امتیازی دیپلماتیک» تثبیت کند.

دوم آن‌که منطقه مورد بحث، بنا بر همان نقشه‌ها، «کمربندی مستحکم دفاعی» را در بر می‌گیرد. نیروهای روس از سال ۲۰۱۴ برای تصرف این شهرها تلاش کرده‌اند. یکی از آن‌ها، اسلاویانسک، نخستین شهری بود که شبه‌نظامیان تحت حمایت روسیه در آن زمان گرفتند، اما با ضدحمله کی‌یف، به سرعت از دست رفت. واگذاری شهرهایی چون کراماتورسک، اسلاویانسک، کوستیانتینیوکا و دروژکیوکا، مسیر پیشروی روسیه را به‌سوی غرب تا قلب صنعتی دنیپرو و به سمت شمال تا خارکیف، دومین شهر بزرگ اوکراین، هموار خواهد کرد.

با این همه، وخیم‌ترین جنبه این توافق احتمالی، فراتر از مرزهاست؛ زیرا پوتین آن را به‌گونه‌ای طراحی کرده که یا غیرقابل‌قبول باشد یا راهی برای فروپاشی داخلی اوکراین باشد.. اگر زلنسکی با آن موافقت کند، خیانتی آشکار به هزاران اوکراینی خواهد بود که برای دفاع از این شهرها و مردمانی که در پناهشان زیست می‌کنند، جنگیده و جان باخته‌اند. چنین تصمیمی، با رها کردن ساکنان این مناطق زیر یوغ اشغال روسیه، کشور را از درون متلاشی خواهد کرد.

اما اگر زلنسکی از پذیرش چنین توافقی سر باز زند، در نگاه ترامپ بار دیگر به مانعی در مسیر صلح تبدیل خواهد شد. رئیس‌جمهوری آمریکا ابزارهای فشار متعددی برای واداشتن رهبر اوکراین به تمکین در اختیار دارد ؛ از جمله دسترسی به اطلاعات حیاتی سازمان‌های اطلاعاتی ایالات متحده و صدور مجوز برای خرید سامانه‌های پدافند هوایی پاتریوت و دیگر تجهیزات نظامی حساس مانند راکت‌اندازهای «هیمارس» اشاره کرد. این‌ها همان اهرم‌هایی‌اند که ترامپ تمایل به بهره‌گیری از آن‌ها دارد. با این حال، او در قبال پوتین هرگز قاطعیتی مشابه نشان نداده است؛ هرچند بارها از تحریم‌ها و موشک‌های دوربرد «تاماهاوک» به‌عنوان ابزار تهدید یاد کرده است. انتظار این‌که ترامپ در این مقطع در برابر روسیه بایستد، نه واقع‌بینانه است و نه با تجربه‌های پیشین سازگار، بلکه بیش‌تر به امیدی خام و برخاسته از گذشته‌ای تلخ می‌ماند.

زلنسکی میان فرسایش اقتصادی و انزوای سیاسی

در نهایت، حتی آتش‌بسی بر پایه خطوط کنونی جبهه ؛ آن‌گونه که زلنسکی آن را مقدمه‌ای برای مذاکرات درباره توافقی فراگیر می‌بیند  نیز می‌تواند برای اوکراین خطراتی مرگبار در پی داشته باشد. اقتصاد جنگی روسیه همچنان به تولید موشک، پهپاد و جنگ‌افزار ادامه خواهد داد و هم‌زمان نیروهای تازه‌ای را برای تهاجمی احتمالی در آینده بسیج خواهد کرد. این روند، در صورتی که توافقی به سبک ترامپ شامل لغو تحریم‌های اقتصادی و بازگرداندن جریان سوخت به اقتصاد روسیه شود، شتابی دوچندان خواهد گرفت. در مقابل، اوکراین ناچار خواهد بود برای بازسازی توان دفاعی و حفظ بازدارندگی در برابر تهاجم مجدد، تنها بر اراده و حمایت اروپا تکیه کند، در حالی که منابع داخلی‌اش زیر بار هزینه‌های سنگین بازسازی به سرعت تحلیل می‌رود.

وضعیت اروپا نیز چندان بهتر نخواهد بود. قاره سبز نمی‌تواند اجازه دهد اوکراین به سکویی برای ماجراجویی‌های تازه روسیه در بی‌ثبات‌سازی منطقه تبدیل شود، آن‌هم در حالی که پوتین تلاش می کند با برهم زدن توازن قدرت در اروپا، نام خود را در تاریخ ثبت کند. اما اگر رهبران اروپایی از برلین تا بروکسل زلنسکی را به ایستادگی تشویق کنند و ترامپ حمایت واشنگتن را قطع کند، اروپا نه توان جایگزینی شبکه اطلاعاتی ایالات متحده را دارد و نه قادر است سلاح‌های حیاتی‌ای را که آمریکا تاکنون در اختیار کی‌یف گذاشته، به تنهایی تأمین کند.

دونالد ترامپ بیش از یک‌بار موضع خود را درباره اوکراین تغییر داده است، اما تمایل او به دستیابی به توافقی دوجانبه با مسکو  به بهای منافع کی‌یف و اروپا  همواره ثابت مانده است. به‌نظر می‌رسد پوتین برای متقاعد کردن او به تغییر مسیر، این‌بار تنها به اندکی تملق و یک تماس تلفنی نیاز داشت. ناگهان رئیس‌جمهوری آمریکا از موضعی که در آن روسیه را در آستانه شکست می‌دید و تهدید به ارسال موشک‌های تاماهاوک به اوکراین می‌کرد، به تکرار روایت‌های کرملین رسیده است؛ با این استدلال که اگر کی‌یف به شروط تحقیرآمیز و مسموم پوتین تن ندهد، سرنوشتش نابودی خواهد بود.

این‌که آیا ترامپ واقعاً باور دارد اهداف پوتین و اروپای تضعیف‌شده در راستای منافع ایالات متحده است یا صرفاً می‌خواهد خود را «میانجی صلحی موفق» نشان دهد، هنوز روشن نیست. اما این تصور که او در خفا نیز با پوتین سختگیرانه برخورد می‌کند و تلاش می کند میان دو طرف توازن برقرار سازد، با واقعیت تطابقی ندارد. مگر آن‌که کاخ سفید بار دیگر در مسیری گام بردارد که ادامه جنگ پوتین را در اوکراین دشوارتر کند. اجلاس پیش‌ِ رو در بوداپست می‌تواند به یکی از خطرناک‌ترین لحظات برای اوکراین از زمان آغاز تهاجم روسیه تبدیل شود.