فستینگ متناوب: حقایقی که تصورات قبلی را تغییر می‌دهد
فستینگ برای بزرگسالان سالم می‌تواند روشی ایمن برای ارتقای سلامت عمومی باشد، هرچند برای کودکان و نوجوانان توصیه نمی‌شود.
فرارو- بسیاری تصور می‌کنند گرسنگی باعث کاهش تمرکز و افت عملکرد ذهنی می‌شود، پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد روزه‌داری می‌تواند بدون تأثیر منفی بر توان شناختی، به بهبود سلامت جسمی و متابولیکی کمک کند.
به گزارش فرارو به نقل از ساینس دیلی، آیا تا به حال نگران بوده‌اید که حذف صبحانه باعث شود در محل کار تمرکز خود را از دست بدهید؟ یا فکر کرده‌اید روزه‌داری متناوب ممکن است شما را عصبی، حواس‌پرت و کم‌بازده کند؟ تبلیغات خوراکی‌ها مدام هشدار می‌دهند که «وقتی گرسنه‌ای، خودت نیستی»؛ پیامی که باور عمومی مبنی بر اینکه برای حفظ تمرکز ذهنی باید به‌طور مداوم غذا بخوریم را تقویت می‌کند.
این تصور چنان در فرهنگ ما ریشه دارد که بسیاری باور دارند «سوخت‌رسانی مداوم» راز هوشیاری و کارایی بالا است. با این حال، در دهه‌ی اخیر، روزه‌داری متناوب یا همان فستینگ و تغذیه‌ی محدود به زمان مشخص به یکی از محبوب‌ترین روش‌های تندرستی در جهان تبدیل شده‌اند. میلیون‌ها نفر با هدف کنترل وزن، بهبود سوخت‌وساز و پیشگیری از بیماری‌های مزمن، این الگوی غذایی را دنبال می‌کنند.
اما پرسش مهمی مطرح می‌شود: آیا می‌توان از فواید سلامتی فستینگ بهره‌مند شد، بی‌آنکه توان ذهنی و تمرکز خود را از دست داد؟ برای یافتن پاسخ، گروهی از پژوهشگران بزرگ‌ترین مرور علمی تاکنون را درباره‌ی تأثیر روزه بر عملکرد شناختی انجام دادند.
چرا فستینگ؟
فستینگ تنها یک مد زودگذر تغذیه‌ای نیست، بلکه پاسخی است به سازوکار زیستی که طی هزاران سال در بدن انسان برای بقا در زمان کمبود غذا تکامل یافته است. در حالت عادی، مغز عمدتاً از گلوکز انرژی می‌گیرد؛ گلوکزی که در بدن به‌صورت گلیکوژن ذخیره می‌شود. اما حدود ۱۲ ساعت پس از آخرین وعده‌ی غذایی، ذخایر گلیکوژن کاهش می‌یابد.
در این زمان، بدن به شکل هوشمندانه‌ای به سوخت جایگزین روی می‌آورد: چربی‌ها را به ترکیباتی به نام اجسام کتونی (از جمله بتا-هیدروکسی‌بوتیرات) تجزیه می‌کند تا انرژی مورد نیاز مغز و اندام‌ها تأمین شود. این «انعطاف‌پذیری متابولیک» که زمانی برای بقای اجداد ما حیاتی بود، امروزه با فواید متعددی برای سلامت انسان پیوند خورده است.
فواید زیستی روزه
پژوهش‌ها نشان می‌دهد برخی از اثرگذارترین مزایای روزه از تغییراتی ناشی می‌شود که در فرآیندهای سلولی ایجاد می‌کند. به‌عنوان نمونه، فستینگ باعث فعال شدن فرایندی به نام خودخواری (Autophagy) می‌شود؛ نوعی «نظافت‌چی سلولی» که اجزای آسیب‌دیده را پاکسازی و بازیافت می‌کند. این روند به جوان‌تر و سالم‌تر ماندن سلول‌ها کمک کرده و با افزایش طول عمر ارتباط دارد.
فستینگ همچنین حساسیت به انسولین را افزایش می‌دهد؛ به این معنا که بدن بهتر می‌تواند قند خون را کنترل کرده و احتمال ابتلا به دیابت نوع دو را کاهش دهد. علاوه بر این، تغییرات متابولیکی ناشی از روزه، از بدن در برابر بیماری‌های مزمن مرتبط با پرخوری، مانند چاقی، التهاب مزمن و اختلالات قلبی، محافظت می‌کند.
یافته‌های تحقیق جدید
با وجود این فواید، بسیاری از مردم نگرانند که قطع وعده‌های غذایی باعث افت تمرکز، حافظه یا توان تصمیم‌گیری شود. برای بررسی این موضوع، پژوهشگران یک فراتحلیل گسترده انجام دادند؛ یعنی مطالعه‌ای که داده‌های ده‌ها پژوهش قبلی را در کنار هم بررسی می‌کند تا به نتیجه‌ای جامع‌تر برسد.
در مجموع، ۶۳ مقاله‌ی علمی شامل ۷۱ پژوهش مستقل با حضور ۳۴۸۴ شرکت‌کننده بررسی شد. نتیجه‌ی نهایی شگفت‌انگیز بود: میان عملکرد ذهنی افراد در حالت روزه و حالت سیر، تفاوت معناداری مشاهده نشد. به بیان ساده، بزرگسالان چه غذا خورده باشند و چه خیر، در آزمون‌های توجه، حافظه و عملکرد اجرایی به‌طور مشابهی عمل کردند.
چه زمانی فستینگ اهمیت پیدا می‌کند؟
با این حال، تحلیل دقیق‌تر نشان داد که سه عامل می‌تواند تفاوت‌هایی در عملکرد ذهنی ایجاد کند: سن، زمان فستینگ و نوع فعالیت ذهنی.
۱. نقش سن
نتایج نشان داد فستینگ برای بزرگسالان سالم تأثیر منفی قابل توجهی بر کارکرد شناختی ندارد. اما کودکان و نوجوانان، در صورت حذف وعده‌ی غذایی، عملکرد ضعیف‌تری در آزمون‌ها داشتند.
به‌نظر می‌رسد مغز در حال رشد آنان نسبت به نوسان سطح انرژی حساس‌تر است. این یافته توصیه‌ی قدیمی را تأیید می‌کند که کودکان باید روز خود را با صبحانه‌ای کامل آغاز کنند تا تمرکز و یادگیری‌شان در مدرسه کاهش نیابد.
۲. زمان فستینگ
زمان انجام آزمایش‌ها نیز مؤثر بود. در روزه‌های طولانی‌تر، شکاف عملکردی میان حالت سیر و گرسنه کمتر بود. احتمالاً علت آن این است که پس از مدتی، بدن به سوخت کتونی عادت کرده و دوباره جریان انرژی پایداری برای مغز فراهم می‌کند.
همچنین مشخص شد عملکرد افراد در حالت روزه، زمانی که آزمون‌ها در ساعات پایانی روز انجام می‌شد، کمی کاهش می‌یافت. این امر نشان می‌دهد روزه می‌تواند افت طبیعی ریتم شبانه‌روزی بدن را تشدید کند.
۳. نوع فعالیت ذهنی
در آزمون‌هایی که شامل شکل‌ها یا نمادهای خنثی بودند، افراد روزه‌دار عملکردی مشابه یا حتی اندکی بهتر داشتند. اما زمانی که در آزمون‌ها نشانه‌هایی مرتبط با غذا (مانند تصاویر خوراکی‌ها) وجود داشت، تمرکز آنان مختل می‌شد.
به عبارت دیگر، گرسنگی الزاماً باعث «مه‌ذهنی» نمی‌شود، اما باعث می‌شود حواس ما به نشانه‌های غذایی سریع‌تر پرت شود.
پیام این یافته‌ها برای شما
برای بیشتر بزرگسالان سالم، این نتایج اطمینان‌بخش است: می‌توانید رژیم‌های فستینگ متناوب یا محدودیت زمانی غذا را امتحان کنید، بدون آنکه نگران از بین رفتن تمرکز یا تیزهوشی خود باشید. با این حال، باید در نظر داشت که روزه برای همه مناسب نیست. کودکان و نوجوانان، به‌دلیل نیاز بالای مغز به انرژی در دوران رشد، نباید وعده‌های غذایی را حذف کنند.
همچنین، اگر شغل شما به تمرکز شدید در ساعات پایانی روز نیاز دارد یا در محیطی کار می‌کنید که خوراکی‌ها در دسترس هستند، ممکن است فستینگ دشوارتر باشد. از سوی دیگر، افرادی که دچار بیماری‌های خاص هستند یا رژیم غذایی ویژه‌ای دارند، باید پیش از فستینگ با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنند.
در نهایت، فستینگ را باید ابزاری شخصی برای بهبود سبک زندگی دانست، نه نسخه‌ای همگانی. فواید و چالش‌های آن بسته به شرایط، سن، جنسیت، نوع فعالیت و حتی زمان روز متفاوت است. فستینگ از دید علم، نه دشمن تمرکز است و نه معجزه‌ای فوری برای سلامت؛ بلکه فرایندی زیستی است که می‌تواند در صورت اجرای درست، به بازسازی بدن و ذهن کمک کند.
