بدترین نوع بیماری ام اس چیست و چرا شدت آن در افراد متفاوت است؟

تشخیص بیماری ام اس برای بسیاری از بیماران آغاز دوره‌ای پر از پرسش و نگرانی است. در اولین مرحله پس از تشخیص، معمولا این سؤال ذهن بیمار را درگیر می‌کند که بدترین نوع بیماری ام اس کدام است و آیا ممکن است بیماری من هم در گروه شدید قرار بگیرد؟. این پرسش تنها یک دغدغه احساسی نیست، بلکه برای شناخت بهتر مسیر بیماری اهمیت زیادی دارد، زیرا ام اس الگوی ثابتی ندارد و در بدن افراد مختلف با سرعت و شدت متفاوتی پیشرفت می‌کند. برخی افراد سال‌ها با علائم سبک زندگی می‌کنند و برخی در همان سال‌های نخست کاهش توانایی را تجربه می‌کنند.

برای شناخت کامل بدترین نوع بیماری ام اس ، باید ابتدا به انواع این بیماری نگاه کرد و سپس بررسی کرد که شدت واقعی بیماری چگونه شکل می‌گیرد.

روش‌های تشخیص بیماری ام اس

تشخیص ام اس تنها با یک معاینه ساده انجام نمی‌شود. پزشکان برای شناسایی نوع بیماری، محل درگیری و شدت پیشرفت از مجموعه‌ای از آزمایش‌ها و تصویر‌برداری‌ها استفاده می‌کنند. مهم‌ترین مرحله تشخیص، معاینه عصبی توسط متخصص است. اگر فردی مشکوک به ام اس باشد، بهترین مسیر مراجعه مستقیم به یکمتخصص مغز و اعصاب است تا ارزیابی دقیق‌تری انجام شود.

پس از معاینه اولیه، MRI، آزمایش مایع مغزی نخاعی، بررسی پتانسیل‌های برانگیخته و ارزیابی عملکرد سیستم عصبی به تشخیص نهایی کمک می‌کند. مجموعه این مراحل تعیین می‌کند فرد کدام نوع ام اس را دارد و شدت بیماری چگونه است.

انواع ام اس و رفتار متفاوت هرکدام

شناخت انواع ام اس کلید درک تفاوت شدت بیماری است. ام اس چهار نوع اصلی دارد و هر نوع رفتار متفاوتی در سیستم عصبی ایجاد می‌کند.

نوع عودکننده–فروکش‌کننده یا RRMS شایع‌ترین شکل بیماری است و بیمار در آن دوره‌های حمله و دوره‌های بهبود نسبی دارد. در این نوع، سطحی از بازگشت توانایی وجود دارد.

نوع ثانویه پیشرونده یا SPMS مرحله‌ای است که برخی بیماران پس از سال‌ها وارد آن می‌شوند و روند بیماری به‌صورت تدریجی ادامه پیدا می‌کند.

نوع پیشرونده اولیه یا PPMS از همان ابتدا بدون توقف پیشرفت می‌کند و بیمار وارد مرحله فروکش نمی‌شود.

نوع پیشرونده عودکننده یا PRMS بسیار نادر است و در کنار پیشرفت ثابت، حمله‌های شدید هم دارد.

درک این ساختار چهارگانه برای مشخص کردن بدترین نوع بیماری ام اس ضروری است.

تفاوت ام اس خوش‌خیم و بدخیم چیست؟

برخی بیماران ام اس خوش‌خیم دارند؛ یعنی سال‌ها با علائم خفیف زندگی می‌کنند، حملات کم‌تعداد است، MRI ضایعات وسیعی نشان نمی‌دهد و عملکرد عصبی حفظ می‌شود. این نوع در طولانی‌مدت کیفیت زندگی بیمار را کم‌تر تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

اما ام اس بدخیم یا تهاجمی شکل بسیار نادری است که با التهاب شدید، سرعت بالای تخریب عصبی و کاهش سریع توانایی حرکتی همراه می‌شود. در این نوع، علائم پیشرفته ممکن است ظرف چند ماه دیده شوند.

تفاوت این دو شکل در سرعت پیشرفت، میزان التهاب، وسعت آسیب و توانایی مغز در جبران خلاصه می‌شود.

ام اس پیشرونده اولیه چیست و چرا بدترین نوع بیماری ام اس محسوب می‌شود؟

ام اس پیشرونده اولیه یا PPMS نوعی است که از لحظه شروع بیماری رو به جلو حرکت می‌کند و هیچ دوره فروکش واقعی وجود ندارد. التهاب در این نوع مداوم است؛ شاید شدید نباشد اما خاموش هم نمی‌شود.

این التهاب بدون توقف به‌مرور میلین را تضعیف می‌کند و گاهی به خود آکسون آسیب می‌زند. آسیب آکسونی معمولا برگشت‌ناپذیر است و همین موضوع سبب می‌شود روند بیماری خطی، طولانی و بدون بازگشت شود.

بیماران PPMS معمولاً تجربه کاهش سرعت راه‌رفتن، سختی تعادل، کم‌قدرت شدن پاها و خستگی مداوم را دارند. این روند آهسته اما دائمی، دلیل اصلی قرار گرفتن PPMS در جایگاه «بدترین نوع بیماری ام اس» است.

چرا محل آسیب در مغز یا نخاع شدت ام اس را تعیین می‌کند؟

شدت بیماری ام اس فقط به نوع آن بستگی ندارد؛ محل درگیری نیز نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. اگر ضایعات در نخاع باشند، فرد زودتر دچار مشکلات حرکتی می‌شود، چون نخاع مسیر اصلی انتقال پیام‌های حرکتی است.

در مقابل، اگر ضایعات بیشتر در ناحیه بینایی یا حافظه باشند، شدت ناتوانی حرکتی کمتر خواهد بود.

PPMS معمولا نخاع را بیشتر درگیر می‌کند و این ویژگی یکی از دلایل شدت آن است.

چند درصد بیماران ام اس فلج می‌شوند؟

یکی از نگرانی‌های رایج بیماران این است که آیا ام اس همیشه منجر به فلج می‌شود یا خیر. بر اساس داده‌های بین‌المللی، حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد بیماران ام اس ممکن است در طولانی‌مدت دچار ناتوانی حرکتی قابل‌توجه شوند. اما این آمار به‌معنای فلج کامل نیست؛ بسیاری از بیماران با استفاده از وسایل کمکی یا فیزیوتراپی عملکرد حرکتی خود را حفظ می‌کنند.

سبک زندگی، درمان منظم و سطح التهاب سه عامل اصلی تعیین‌کننده این مسیر هستند.

نظر دکتر امین رفیعی (فوق‌تخصص ام اس)

دکتر رفیعی معتقد است شدت ام اس بیش از آنکه از نام نوع بیماری مشخص شود، از «رفتار التهاب» و «محل درگیری نخاع» تعیین می‌شود. او توضیح می‌دهد که حتی بیماران PPMS نیز اگر برنامه توان‌بخشی منظم داشته باشند، می‌توانند سرعت پیشرفت بیماری را به شکل چشمگیری کاهش دهند.

نظر دکتر شهلا صدیقی (استاد نورولوژی)

دکتر صدیقی تأکید می‌کند که عواملی مانند سن شروع بیماری، ژنتیک و میزان تخریب آکسونی نقش پررنگی در شدت ام اس دارند. به گفته او، «شدیدترین شکل ام اس لزوما سریع‌ترین نیست؛ شدیدترین آن حالتی است که بیشترین اختلال عملکردی ایجاد کند.»

نظرات و تجربیات بیماران از بدترین نوع بیماری ام اس

روایت بیماران نشان می‌دهد که شدت ام اس بیشتر از هر چیزی یک تجربه شخصی است.

بیماری که در مرحله PPMS قرار دارد، می‌گوید روند بیماری در سال‌های نخست به‌قدری آرام بود که تصور نمی‌کرد تغییری رخ دهد، اما پس از چند سال ضعف پاها و خستگی مداوم را حس کرد.

بیمار دیگری می‌گوید آنچه برایش سخت‌تر بود، نبود فرصت برگشت پس از هر تغییر کوچک بود.

بیمار سوم اشاره می‌کند که ذهنیت مثبت و رژیم غذایی مناسب روند بیماری را برای او قابل‌تحمل‌تر کرده است.

آیا بیماری ام اس کشنده است؟ طول عمر بیماران ام اس چقدر است؟

ام اس به‌طور مستقیم بیماری کشنده محسوب نمی‌شود. بسیاری از بیماران طول عمر طبیعی دارند و فقط ممکن است کیفیت زندگی‌شان تحت‌تأثیر قرار بگیرد.

میانگین عمر بیماران ام اس تنها ۵ تا ۱۰ سال کمتر از میانگین جمعیت گزارش شده است و علت اصلی این تفاوت معمولا عوارض جانبی، سبک زندگی، بی‌تحرکی یا عفونت‌های ثانویه است، نه خود ام اس.

چیکار کنیم به بدترین نوع بیماری ام اس مبتلا نشویم؟

در بسیاری از موارد نوع ام اس قابل پیشگیری نیست، اما می‌توان احتمال ورود به مراحل شدیدتر را کاهش داد. کنترل وزن، فعالیت بدنی منظم، درمان زودهنگام، مدیریت استرس، خواب کافی و اجتناب از سیگار از مهم‌ترین عوامل هستند.

بیماری که سبک زندگی فعال‌تری دارد معمولا در مسیر ملایم‌تری حرکت می‌کند.

رژیم غذایی مناسب بیماران ام اس

هیچ رژیم قطعی برای جلوگیری از پیشرفت ام اس وجود ندارد اما تحقیقات نشان می‌دهد رژیم کم‌چرب، سرشار از امگا ۳، سبزیجات، میوه، غلات کامل و منابع پروتئینی سالم می‌تواند التهاب را کاهش دهد.

مصرف غذاهای فرآوری‌شده، چربی‌های ترانس و قندهای ساده بهتر است محدود شود.

هیدراته بودن بدن نیز نقش مهمی در کاهش خستگی دارد.

چگونه خطرات ناشی از ام اس را کاهش دهیم؟

پیشگیری از خطرات ام اس یعنی مدیریت عواملی که ممکن است روند بیماری را بدتر کنند.

ورزش‌های سبک، تمرینات تعادلی، فیزیوتراپی، کنترل فشار خون، درمان افسردگی و حمایت اجتماعی نقش مهمی دارند.

پیگیری درمان دارویی در زمان مناسب نیز مهم‌ترین عامل در جلوگیری از عود و تشدید علائم است.

معرفی بهترین مراکز ام اس در تهران

بسیاری از بیماران پس از تشخیص، برای ارزیابی دقیق‌تر و پیگیری درمان به مراکز تخصصی ام اس مراجعه می‌کنند. در تهران چند مرکز معتبر فعالیت می‌کند که تیم چندتخصصی شامل نورولوژیست، فیزیوتراپ، کاردرمانگر و روان‌شناس دارند.

انجمن ام اس ایران به نشانی iranms.org یکی از منابع معتبر آموزش و آگاهی‌بخشی است و بسیاری از بیماران برای اطلاعات به‌روز به آن مراجعه می‌کنند.

در کنار آن، «مرکز جامع ام اس بیمارستان شریعتی» و «کلینیک ام اس بیمارستان سینا» از مراکز فعال در تهران هستند که ارزیابی‌های کامل و برنامه‌های توان‌بخشی تخصصی ارائه می‌دهند.

جمع‌بندی: بدترین نوع بیماری ام اس کدام است؟

در دسته‌بندی عمومی بیماری، ام اس پیشرونده اولیه (PPMS) به‌عنوان بدترین نوع بیماری ام اس شناخته می‌شود، زیرا از ابتدای بیماری بدون توقف پیشرفت می‌کند و فرصت فروکش وجود ندارد.

اما شدت واقعی ام اس همیشه به نوع آن محدود نمی‌شود؛ محل آسیب، سن شروع بیماری، سطح التهاب، سبک زندگی و درمان منظم مسیر واقعی بیماری را تعیین می‌کنند.

به همین دلیل است که هر بیمار تجربه‌ای منحصر‌به‌فرد دارد و هیچ دو مسیر یکسانی در ام اس وجود ندارد.