نبرد بزرگ ترامپ و شی؛ آیا آمریکا می‌تواند در جنگ تجاری پیروز شود؟
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، قرار است روز ۳۰ اکتبر در حاشیه اجلاس همکاری اقتصادی آسیا اقیانوس آرام (اَپک) در کره جنوبی با شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، دیدار کند.
این دیدار که از مدت‌ها پیش برنامه‌ریزی شده بود، به دلیل بالا گرفتن اخیر جنگ تجاری میان دو اقتصاد بزرگ جهان، تا آستانه لغو پیش رفت.
به گزارش بی بی سی، اوایل ماه جاری، چین با استناد به ملاحظات امنیت ملی، محدودیت‌های گسترده‌ای بر صادرات عناصر کمیاب خاکی اعمال کرد. چین تقریباً انحصار این مواد معدنی را در اختیار دارد که برای تولید بسیاری از فناوری‌های پیشرفته حیاتی هستند. در واکنش، ترامپ اعلام کرد از ماه نوامبر تعرفه تمام کالاهای وارداتی از چین را صد درصد افزایش می‌دهد.
در ادامه، ایالات متحده و چین نشانه‌هایی از نرمش در مواضع خود نشان دادند و اعلام کردند که هنوز امکان مذاکره وجود دارد. اما هر دو کشور همچنان یکدیگر را عامل بالا گرفتن تنش‌ها و آشفتگی بازار می‌دانند.
ترامپ وعده داده است که با چین درباره «تمام موضوعات»، از تعرفه‌ها گرفته تا عناصر کمیاب خاکی، به توافق برسد؛ اما به نظر می‌رسد اراده پکن را دست‌کم گرفته است، زیرا چین قاطعانه‌ترین واکنش را به جنگ جهانی تعرفه‌ای او نشان داده است.
ون‌تی سونگ، کارشناس مسائل چین در اندیشکده آمریکایی شورای آتلانتیک، می‌گوید: «به نظر می‌رسد هر دو طرف وارد بازی خطرناکی شده‌اند که هیچ‌کدام نمی‌خواهند اول عقب‌نشینی کنند.»
چونگ جا ایان، دانشیار علوم سیاسی در دانشگاه ملی سنگاپور، نیز هم‌نظر است و می‌گوید: «هر دو کشور گمان می‌کنند می‌توانند فشار بیشتری نسبت به دیگری تحمل کنند؛ شاید این هم بخشی از روند مذاکره باشد.»
به گفته ون‌تی سونگ، یکی از راهبردهای ترامپ نوعی نمایش قدرت است، و اگر چین در برابر این فشار عقب‌نشینی کند، ممکن است همین الگو بر روابط آمریکا و چین در ماه‌های آینده سایه بیندازد.
با این حال بعید است پکن عقب‌نشینی کند. سونگ می‌گوید: «شی جین‌پینگ اکنون وارد سیزدهمین سال زمامداری خود شده است و نیازی ندارد با دیدار دوجانبه با ترامپ، خود را اثبات کند.»
چین علاوه بر عناصر کمیاب خاکی، صنعت سویا در آمریکا را نیز هدف قرار داده است؛ صنعتی که کشاورزان آن از ارکان اصلی پایگاه حمایتی ترامپ محسوب می‌شوند.
در ماه سپتامبر، صادرات سویا از آمریکا به چین برای نخستین‌بار از نوامبر ۲۰۱۸ متوقف شد، در حالی که واردات از برزیل و آرژانتین به‌طور چشمگیری افزایش یافت. چین، که بزرگترین واردکننده سویا در جهان است، این محصول را عمدتاً برای خوراک دام خود مصرف می‌کند.
در همین حال، به نوشته جولیان ایوانز پریچارد، رئیس بخش اقتصاد چین در مؤسسه تحلیل اقتصادی کپیتال اکونومیکس، صادرات چین در برابر تعرفه‌های آمریکا «بسیار مقاوم‌تر از حد انتظار» عمل کرده و در نتیجه، این کشور در ماه سپتامبر تنها ۰/۳ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را از دست داده است.
آیا چین می‌تواند با اقدامات تلافی‌جویانه آمریکا مقابله کند؟
در حال حاضر شاید چین دست بالا را داشته باشد، اما اقدام‌های تلافی‌جویانه‌اش می‌تواند در بلندمدت موقعیتش را تضعیف کند، زیرا واردکنندگان آمریکایی با سرعت بیشتری به‌دنبال منابع و زنجیره‌های تأمین جایگزین خواهند رفت.
برای نمونه، اپل در ابتدای امسال اعلام کرد قصد دارد بیشتر تولید آیفون‌های عرضه‌شده در آمریکا را از چین به هند منتقل کند. نایکی نیز در ماه ژوئن اعلام کرد بخشی از خطوط تولید خود را از چین خارج خواهد کرد.
ایوانز-پریچارد می‌گوید تصور اینکه چین در برابر تعرفه‌های آمریکا «ایمنی پایدار» پیدا کرده باشد، «غیرعاقلانه» است، زیرا ارزش یوآن در برابر ارزهای خارجی به‌جز دلار کاهش یافته و همین موضوع صادرات چین را رقابتی‌تر کرده است.
صادرات همچنان موتور محرک اصلی رشد اقتصادی چین است، زیرا این کشور هنوز در تلاش است مصرف داخلی را تقویت کند و از رکود اخیر در بازار املاک عبور کند.
برخی کارشناسان هشدار می‌دهند که پکن ممکن است در برآورد رفتار ترامپ دچار خطا شود و بیش از اندازه پیش‌روی کند. سون یون، پژوهشگر اندیشکده آمریکایی استیمسون سنتر، در گفت‌وگو با نیویورک تایمز می‌گوید: «چین به عادت تازه و خطرناکی دچار شده و اراده و توان واکنش آمریکا را دست‌کم می‌گیرد.»
نسا مک‌دونا، استاد تجارت بین‌الملل در دانشگاه ایدیت کوان استرالیا، در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی می‌گوید: «آمریکا می‌تواند با اعمال محدودیت‌های تجاری بیشتر، روند توسعه بخش فناوری چین را مختل کند.»
برای نمونه، دولت آمریکا پیش‌تر فروش پیشرفته‌ترین تراشه‌های شرکت اِن‌ویدیا به چین را مسدود کرده است.
مک‌دونا می‌افزاید که این محدودیت‌ها ممکن است روند پیشرفت چین را کند کنند، اما «نمی‌توانند آن را به‌طور کامل از حرکت بازدارند.»
کدام‌یک نخستین بار پا پس خواهد کشید؟
به گفته برخی تحلیل‌گران، واکنش بازارهای مالی باعث شد ترامپ موضع خود را نرم‌تر کند. پس از پاسخ تند او به اقدام چین درباره عناصر کمیاب خاکی در ۱۰ اکتبر، بازار سهام آمریکا دو هزار میلیارد دلار از ارزش خود را از دست داد.
در همین حال، سیاست‌های چین در جنگ تجاری تقریباً از نوسانات بازار تأثیری نمی‌پذیرد. ساختار تصمیم‌گیری این کشور بسیار متمرکز است و شی جین‌پینگ از قاطع‌ترین رهبران چین در چند دهه اخیر به‌شمار می‌رود.
حزب کمونیست چین کنترل شدیدی بر شرکت‌های دولتی دارد و این شرکت‌ها موظف‌اند در مسیر تعیین‌شده از سوی دولت مرکزی حرکت کنند.
برخی تحلیل‌گران بر این باورند که پکن با شناختی دقیق از سبک و راهبرد ترامپ، از واکنش‌های او به تعرفه‌ها گرفته تا نحوه مدیریت جنگ فناوری و همه‌گیری کرونا خود را برای دور دوم ریاست‌جمهوری احتمالی او آماده کرده و بازی سختی را در پیش گرفته است.
رایان هس، پژوهشگر ارشد اندیشکده آمریکایی بروکینگز، در گزارشی می‌نویسد: «چین از جایگاه شاگرد به جایگاه استاد رسیده است.»
هس می‌گوید از زمانی که شی جین‌پینگ به قدرت رسیده، چین از رویکردی واکنشی و تدافعی که فقط در صورت تهدید نشان می‌داد به سیاستی فعال و فرصت‌طلبانه روی آورده؛ یعنی حالا خودش پیش‌قدم می‌شود تا نفوذش را گسترش دهد.
او بر این باور است که این تغییر نتیجه افزایش قدرت نسبی چین است؛ زیرا در دوره نخست ریاست‌جمهوری ترامپ، جنگ تجاری میان دو کشور آغاز شد و همین امر برنامه شی برای تبدیل چین به کشوری «خوداتکا» را شتاب بخشید.
از آن زمان، رهبران چین از فضای جنگ تجاری با آمریکا برای تقویت ملی‌گرایی داخلی و کاهش وابستگی اقتصاد این کشور به بازار آمریکا استفاده کرده‌اند.
این روند پکن را جسورتر کرده است تا از نفوذ خود بر زنجیره‌های تأمین، به‌ویژه در حوزه عناصر کمیاب خاکی، به‌عنوان ابزاری برای اعمال فشار سیاسی و اقتصادی استفاده کند.
با این حال، پروفسور الیزابت لاروس از اندیشکده آمریکایی پسیفیک فروم معتقد است که رهبران چین شاید غرور و آسیب‌پذیری‌های ترامپ را درک کرده باشند، اما همچنان در معرض خطر اشتباه در محاسبه درباره او قرار دارند.
او می‌گوید: «ترامپ معمولاً با رهبران قدرتمند مَرد تا زمانی که صبرش به چالش کشیده نشود، رابطه خوبی دارد، اما وقتی صبرش لبریز شود، به‌شدت واکنش نشان می‌دهد. رهبران چین باید از این ویژگی او آگاه باشند.»
لاروس هشدار می‌دهد که رهبران چین باید نسبت به تصمیم‌گیری‌های گاه «غیرقابل پیش‌بینی» ترامپ و تمایل او به تأثیرپذیری از چند چهره بانفوذ در حلقه نزدیکش، از جمله استیون میلر، معاون رئیس دفتر کاخ سفید، و لورا لومر، فعال راست‌گرای افراطی، هوشیار باشند.
اما حتی اگر ترامپ و شی در نشست اپک به توافق برسند، بعید است بتوانند در آینده نزدیک اختلافات اساسی میان دو کشور را حل‌وفصل کنند.
