ریشه تنش میان ریاض و ابوظبی در یمن کجاست؟
عربستان سعودی با آغاز حملات هوایی علیه «شورای انتقالی جنوب» در یمن، گروهی جداییطلبِ مورد حمایت امارات شکاف فزاینده میان دو متحد اصلی خلیج فارس را آشکار کرده است. پیشروی این شورا در استان راهبردی و نفتخیز حضرموت، منافع امنیتی ریاض و نقش آن بهعنوان حامی دولت رسمی یمن را به چالش کشیده است. این بحران، رقابت پنهان عربستان و امارات را نهتنها در یمن، بلکه در پرونده سودان نیز برجسته کرده و خطر تشدید درگیریهای نیابتی را افزایش داده است.
فرارو- آندره انگلند ستون نویس روزنامه فایننشال تایمز
به گزارش فرارو به نقل از روزنامه فایننشال تایمز، عربستان سعودی موجی از حملات هوایی را علیه یک جناح جداییطلب در یمن آغاز کرده است؛ گروهی که از حمایت امارات متحده عربی برخوردار است. این اقدام، نشانهای تازه از عمیقتر شدن شکاف میان دو قدرت بزرگ خلیج فارس به شمار میرود.
حضرموت زیر آتش؛ برخورد منافع ریاض و ابوظبی در قلب یمن
«شورای انتقالی جنوب» که از پشتیبانی ابوظبی برخوردار است، روز جمعه اعلام کرد بمبارانهای عربستان سعودی «مایهٔ نگرانی جدی» شده و شماری از نیروهای نخبه این شورا را در استان حضرموت، در مرکز یمن، هدف قرار داده است؛ استانی ثروتمند و راهبردی که با عربستان هممرز است. ریاض تا این لحظه دربارهٔ این حملات موضع رسمی نگرفته است.
این مداخلهٔ نظامی در حالی رخ میدهد که تنها سه هفته از آغاز تهاجم شورای انتقالی جنوب برای بهدست گرفتن کنترل حضرموت میگذرد؛ تهاجمی که پس از درگیری این شورا با جناحهای همسو با دولت یمنِ مورد حمایت عربستان آغاز شد و همزمان به استان المهره در جنوبشرق کشور نیز کشیده شد؛ استانی که با عمان هممرز است.
تحلیلگران میگویند بعید است «شورای انتقالی جنوب» بدون موافقت ضمنی امارات متحده عربی دست به چنین عملیاتی زده باشد. حضرموت، بهعنوان بزرگترین و ثروتمندترین منطقهٔ یمن، در عین حال پیوندهای نزدیکی با عربستان سعودی دارد و از همین رو، پیشروی شورای انتقالی جنوب تهدیدی مستقیم علیه منافع امنیت ملی پادشاهی تلقی شده است؛ تهدیدی که همزمان نقش ریاض در یمن را نیز به چالش میکشد، زیرا عربستان در این کشور از دولتِ بهرسمیتشناختهشدهٔ بینالمللی حمایت میکند. این بحران، بار دیگر روابط پرتنش عربستان سعودی و امارات متحده عربی را عیان کرده است؛ متحدان سنتیای که بهطور فزایندهای نهفقط در یمن، بلکه در پروندهٔ سودان نیز در مواضع متعارض قرار گرفتهاند.
از سودان تا یمن؛ رقابت خاموش ریاض و ابوظبی در میدانهای نیابتی
تهاجم «شورای انتقالی جنوب» سه هفته پس از آن آغاز شد که محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، در جریان سفرش به کاخ سفید، نگرانیهای خود درباره جنگ داخلی سودان را با دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا در میان گذاشت. همین همزمانی باعث شده است برخی تحلیلگران احتمال دهند میان این دو رخداد ارتباطی وجود دارد؛ به این معنا که امارات از طرح نقش نیروهای شبهنظامی «نیروهای پشتیبانی سریع» در مناقشه سودان از سوی محمد بن سلمان ناخشنود بوده و خواسته است با ایجاد تحولات میدانی در یمن، پیامی سیاسی به عربستان ارسال کند.
در ماههای اخیر، نقش امارات متحده عربی در سودان بیش از گذشته زیر ذرهبین رفته است؛ بهویژه بهدلیل ادعاهایی مبنی بر اینکه ابوظبی به «نیروهای پشتیبانی سریع» سلاح رسانده است؛ نیرویی که همزمان با اتهامهای «نسلکشی» نیز روبهروست. امارات این ادعاها را رد کرده و میگوید هیچگونه تسلیحاتی در اختیار نیروهای پشتیبانی سریع قرار نمیدهد. در مقابل، عربستان سعودی بهعنوان حامی «ارتش سودان» شناخته میشود؛ نیرویی که اصلیترین رقیب نیروهای پشتیبانی سریع به شمار میرود.
محمد الباشا، بنیانگذار «گزارش باشا» و مدیر یک گروه مشاوره ریسک در همین زمینه گفت: «تحولات شرق یمن به رقابت آرام اما اثرگذار میان ریاض و ابوظبی اشاره دارد؛ رقابتی که سرریزهای آن میتواند خطر تشدید خشونتهای نیابتی را در یمن، سودان و فراتر از آن افزایش دهد.» به گفته ناظران، عربستان سعودی سودان را برای امنیت ملی خود حیاتی میداند؛ زیرا این کشور در امتداد دریای سرخ، مرزی طولانی و حساس دارد. در مقابل، امارات متحده عربی، سودان را نیز از زاویه منافع راهبردی خود میبیند و نگران است «ارتش سودان» از سوی اسلامگرایان نفوذپذیر شده باشد یا در معرض نفوذ آنان قرار گرفته باشد.
شکاف در ائتلاف خلیج فارس؛ یمن میدان رقابت پنهان ریاض و ابوظبی
در یمن، عربستان سعودی در سال ۲۰۱۵ رهبری یک ائتلاف عربی را بر عهده گرفت و برای مقابله با حوثیهای مورد حمایت ایران وارد جنگ داخلی این کشور شد؛ جنگی که پس از تصرف صنعا به دست حوثیها آغاز شد. امارات متحده عربی شریک اصلی عربستان در این ائتلاف بود، اما از همان ابتدا ابوظبی و ریاض از جناحهای متفاوتِ ضدحوثی پشتیبانی کردند؛ جناحهایی که در مقاطعی حتی رودرروی یکدیگر نیز جنگیدهاند.
ابوظبی در سال ۲۰۱۹ و در چارچوب تغییر رویکردش، روند خارج کردن نیروهایش از یمن را آغاز کرد. همان سال، دولت یمن امارات متحده عربی را به بمباران نیروهای دولتی متهم کرد. با وجود این، امارات همچنان از «شورای انتقالی جنوب» پشتیبانی میکند. این شورا بهطور رسمی بخشی از دولت یمن به شمار میرود، اما هدف اعلامیاش جدایی جنوب و تشکیل کشوری مستقل است؛ وضعیتی که پیش از اتحاد یمن در سال ۱۹۹۰ وجود داشت.
عربستان سعودی روز پنجشنبه پیشرویهای نظامی این گروه را محکوم کرد و اعلام کرد این تحرکات بهصورت یکجانبه و بدون تأیید دولت یمن یا هماهنگی با ائتلاف تحت رهبری ریاض انجام شده است. وزارت خارجه عربستان سعودی گفت: «این تحرکات به تشدید تنشی غیرموجه منجر شد که به منافع مردم یمن آسیب زد.» این وزارتخانه تاکید کرد ریاض، همراه با امارات برای «مهار وضعیت» تلاش کرده است و ابراز امیدواری کرد «مصلحت عمومی» با پایان دادن به تشدید تنش از سوی شورای انتقالی جنوب و «عقبنشینی نیروهای آن» از دو استان یادشده، غلبه کند.
روز شنبه، خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان سعودی، با انتشار نامهای سرگشاده در شبکه اجتماعی ایکس خطاب به «مردم یمن» اعلام کرد که پادشاهی عربستان همواره مسئله جنوب را «یک مسئله سیاسیِ عادلانه که نمیتوان نادیدهاش گرفت» دانسته است. او در همین پیام، از شورای انتقالی جنوب خواست در شرایط کنونی با عقلانیت رفتار کند.
وزیر دفاع عربستان تأکید کرد اکنون زمان آن است که شورای انتقالی جنوب در این مقطع حساس، «عقلانیت، حکمت، مصلحت عمومی و وحدت» را در اولویت قرار دهد؛ به تلاشهای میانجیگری مشترک سعودی-اماراتی پاسخ دهد؛ نیروهای خود را از اردوگاهها در دو استان خارج کند؛ و این نیروها را بهصورت مسالمتآمیز به نیروهای «سپر ملی» و مقامهای محلی تحویل دهد.
در همین حال، امارات متحده عربی نیز اعلام کرده است که موضع ابوظبی در حمایت از روند سیاسی برای پایان دادن به جنگ، با موضع عربستان همسو است. در مقابل، شورای انتقالی جنوب میگوید پس از آن دست به تهاجم زده که جناحهای محلی تولید نفت خام در حضرموت را متوقف کردند؛ منطقهای که منبع اصلی درآمد نفتی برای مقامهای جنوبی به شمار میرود. این شورا همچنین مدعی است هدف این تهاجم، مقابله با افراطگرایان اسلامگرا و جلوگیری از انتقال سلاح به سوی حوثیها بوده است؛ گروهی که بخش عمده شمال پرجمعیت یمن را در کنترل دارد.
شورای انتقالی جنوب ادعا کرده است این تهاجم، کنترل این شورا را بر سراسر استانهای جنوبی یمن تثبیت کرده است؛ اقدامی که به تشدید بحران در دولتِ مورد حمایت ریاض انجامید، نفوذ عربستان در یمن را تضعیف کرد و شکافها را در اردوگاه ضدحوثی پررنگتر ساخت. با این حال، شورای انتقالی جنوب تاکنون هیچ نشانهای از عقبنشینی بروز نداده است. عمرو البیض، از مقامهای ارشد شورای انتقالی جنوب، صراحتاً گفته است عقبنشینی «گزینه نیست.» همزمان، عربستان سعودی طی چند سال گذشته تلاش کرده است خود را از جنگ یمن بیرون بکشد؛ مسیری که پس از توافق بر سر آتشبس با حوثیها در سال ۲۰۲۲ برجستهتر شد.
