تربیت یا تخریب؟ نگاهی به سبکهای فرزندپروری ناسالم
کارشناسان هشدار میدهند برخی سبکهای رایج فرزندپروری، اگر بدون تعادل و آگاهی به کار گرفته شوند، میتوانند در بلندمدت به سلامت روان و رشد عاطفی کودکان آسیب بزنند.
فرارو- در دورانی که شبکههای اجتماعی پر از نسخههای آماده برای تربیت کودک است، متخصصان حوزه روانشناسی و تربیت کودک تأکید میکنند فرزندپروری موفق نه در پیروی کورکورانه از یک سبک، بلکه در انعطاف، آگاهی و پاسخگویی به نیازهای واقعی کودک معنا پیدا میکند.
به گزارش فرارو به نقل از هاف پست، در ۲۵ سال گذشته، موجی محسوس از ظهور کارشناسان فرزندپروری و سبکهای گوناگون و گاه مد روز تربیت کودک شکل گرفته است. اگر شما هم از نسل هزاره (Millennial) هستید و میخواهید از دام «والدگری هلیکوپتری» فرار کنید، کار سختی پیش رو ندارید؛ کافی است سری به اینستاگرام بزنید. تنها با یک جستوجوی ساده، با انبوهی از اینفوگرافیکهای رنگارنگ روبهرو میشوید که مزایا و معایب هر سبک فرزندپروری را در چند اسلاید خلاصه کردهاند.
اما واقعیت این است که فرزندپروری را نمیتوان با ورق زدن یک پست اینستاگرامی آموخت. دنیل لیندنر، مربی والدگری در اینباره میگوید: «فرزندپروری ملایم باید به معنای مهربانی و رفتار محترمانه با کودک باشد. اما آنچه در عمل میبینیم، اغلب والدینی هستند که فرزندانشان را در برابر هیچ چیز پاسخگو نمیدانند؛ نه انضباطی در کار است و نه مسئولیتپذیری.» به گفته او، این والدین به جای آنکه کودکان را انسانهایی باهوش و توانمند ببینند، با آنها مثل گلهای شکنندهای رفتار میکنند که تاب شنیدن بازخورد سازنده یا یادگیری از اشتباه را ندارند.
در سوی دیگر ماجرا، تلاش برای «فرزندپروری مقتدرانه» نیز گاهی ناخواسته به «اقتدارگرایی» ختم میشود. لیندنر توضیح میدهد: «این والدین هیچ فضایی برای رشد، انعطاف یا استقلال کودک باقی نمیگذارند. همه جنبههای زندگی فرزندشان را کنترل میکنند.» نتیجه چنین رویکردی، نه احترام متقابل است و نه پرورش مهارت تصمیمگیری یا احساس ارزشمندی در کودک.
برای والدینی که از فرسودگی روانی رنج میبرند، چه به دلیل زخمهای حلنشده دوران کودکی خودشان و چه به خاطر خستگی ناشی از بدخلقیها و بحرانهای روزمره فرزند، پناه بردن به یک «سبک مشخص» وسوسهبرانگیز است. اما متخصصان هشدار میدهند که پایبندی کورکورانه به یک رویکرد واحد، اغلب بیشتر آسیبزاست تا مفید.
پولینا شکادرون، گفتاردرمانگر دارای گواهی تروما در نیویورک، میگوید: «وقتی والدین خود را متعهد به یک سبک خاص میکنند، انگار خودشان را در یک جعبه تنگ قرار میدهند.» به باور او، چنین رویکردی انعطاف لازم برای مواجهه با واقعیت پیچیده رشد کودک را از والد میگیرد.
پنج سبک فرزندپروری زیر اگر بدون تعدیل، تعادل یا آگاهی به کار گرفته شوند، میتوانند در بلندمدت آسیبهای جدی به کودکان وارد کنند.
فرزندپروری طردکننده یا غفلتگر چیست؟
این سبک به نوعی غفلت عاطفی یا روانی میان والد و فرزند اشاره دارد. استفانی ویکستروم، رواندرمانگر دارای مجوز، تأکید میکند که این نوع غفلت محدود به کودکی نیست و حتی فرزندان بزرگسال نیز ممکن است آن را تجربه کنند.
پیامدهای احتمالی
غفلت والدین اغلب ظریف و پنهان است، اما میتواند دلبستگی ناایمن و ناپایدار ایجاد کند. ویکستروم با نگاهی همدلانه میگوید این وضعیت معمولاً ناشی از درگیری والد با مشکلات جسمی، روانی یا مسائل حلنشده دلبستگی خود اوست.
اصلاح مسیر
در صورت درماننشدن، این الگو میتواند به تروماهای بیننسلی منجر شود و مانع شکلگیری پیوندی امن میان والد و کودک شود. مراجعه به متخصص سلامت روان، گام نخست برای شکستن این چرخه است.
فرزندپروری سهلگیرانه چیست؟
در این سبک، والدین اغلب به دلیل تمایل به محبوببودن یا اجتناب از تعارض، از تعیین مرزهای روشن ناتواناند. ویکستروم میگوید: «این والدین معمولاً در همه روابطشان با مشکل مرزبندی مواجهاند.»
پیامدهای احتمالی
کودکان بدون مرز، در کوتاهمدت احساس آزادی میکنند، اما در بلندمدت ممکن است دچار سردرگمی، فقدان جهتگیری و ناتوانی در ورود به زندگی مستقل شوند.
اصلاح مسیر
والدین باید بپذیرند که مرزها بخش ضروری رشد سالماند. این مرزها نهتنها محدودکننده نیستند، بلکه امنیت روانی کودک را تقویت میکنند.
فرزندپروری ببرگونه (Tiger Parenting) چیست؟
سبکی که با فشار زیاد، برنامهریزی افراطی و انتظارات غیرواقعبینانه شناخته میشود و پس از انتشار کتاب «سرود نبرد مادر ببر» شهرت یافت.
پیامدهای احتمالی
اضطراب، کمالگرایی افراطی و عزتنفس پایین از پیامدهای شایع این سبک هستند.
اصلاح مسیر
کارشناسان توصیه میکنند والدین کمی «عقب بکشند» و به جای تمرکز بر عملکرد، حمایت عاطفی و اعتماد به تواناییهای کودک را در اولویت بگذارند.
فرزندپروری هلیکوپتری چیست؟
والدینی که دائماً بالای سر فرزندشان هستند و در همه امور او دخالت میکنند.
پیامدهای احتمالی
این سبک مانع استقلال و اعتمادبهنفس کودک میشود. کودکان برای رشد، به تجربه شکستهای متناسب با سن خود نیاز دارند.
اصلاح مسیر
ایجاد فضای «شکست سالم» و گفتوگو درباره درسهای آن، ابزاری مؤثر برای توانمندسازی کودکان است.
فرزندپروری سختگیرانه یا اقتدارگرا چیست؟
سبکی مبتنی بر انتقاد مداوم، مقایسه، شرمسار کردن و گاه پنهانکردن اشکال مختلف سوءرفتار.
پیامدهای احتمالی
ترس از والدین، اضطراب مزمن و کاهش عزتنفس از نتایج رایج این رویکرد است.
اصلاح مسیر
کارشناسان بر اصلاح زبان، توجه به خودمراقبتی والد و استفاده از رویکردهای مبتنی بر نقاط قوت کودک تأکید دارند.
آیا اصلاً لازم است از یک سبک خاص پیروی کنیم؟
پاسخ کوتاه متخصصان: خیر. به گفته آنها، کودکان ماشین نیستند و هر موقعیت، واکنش متناسب با خود را میطلبد. هدف نهایی، پرورش کودکانی با دلبستگی ایمن و والدینی پاسخگو و هماهنگ با نیازهای عاطفی و روانی فرزند است؛ رویکردی که بیش از هر سبک از پیشتعیینشده، به انسانبودن کودک احترام میگذارد.
