نسخه «گوگرد کم» برای اصفهان/ مازوت «پاک» هم خفه‌مان می‌کند
از آغاز پائیز امسال، اصفهان زیر آسمانی خاکستری نفس کشیده است درحالیکه مسئولان از توقف مقطعی مازوت سوزی نیروگاه اصفهان و برنامه‌ریزی برای مصرف مازوت کم گوگرد در شرایط اضطرار می‌گویند.
آلودگی نفس اصفهان را بند آورده است؛ تمام روزهای مهرماه امسال شاخص کیفیت هوای این شهر و شهرهای مجاور آن در محدوده ناسالم قرار داشت و شاخص ذرات معلق PM۲.۵، به‌ویژه در ساعات اوج ترافیک صبح و عصر به سطوح قرمز (ناسالم برای تمام گروه‌های جامعه) و بنفش در حد بسیار ناسالم می‌رسید.
به گزارش مهر، آبان هم وضعیت مشابهی را تجربه می‌کند. این در حالی است که از ابتدای پاییز، با کاهش بسیار اندک دما، آلاینده‌ها شهر را خفه کرده است. از ۲۲ اردیبهشت امسال مازوت‌سوزی در ۲ واحد از هشت واحد نیروگاه برق شهید محمد منتظری اصفهان به بهانه تعمیرات خطوط گاز و ناترازی انرژی آغاز شد و بنا بر آماری که تیرماه امسال در اختیار خبرنگار مهر قرار گرفت این نیروگاه در آن مقطع روزانه ۶ تن آلاینده به هوای اصفهان، شاهین‌شهر و خمینی‌شهر تزریق می‌کرد.
استفاده از مازوت گوگرد کم در نیروگاه منتظری در صورت ناترازی در زمستان
اکنون اما میزان سوخت مازوتی که نیروگاه منتظری طی پنج ماه گذشته مصرف و تناژ آلاینده‌هایی که به هوای شهرهای اطراف وارد کرده است، از سوی سازمان محیط‌زیست اعلام نمی‌شود زیرا این روزها سخن از مازوت کم گوگرد (Low Sulphur) در میان است که آلایندگی کمتری نسبت به نفت کوره یا مازوت با گوگرد بالا تولید می‌کند.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان در این ارتباط می‌گوید: سه سال پیش سازمان حفاظت محیط‌زیست استاندارد گوگرد مازوت را از ۳.۵ درصد (۳۵ هزار ppm) به ۰.۸ درصد (هشت هزار ppm) کاهش داد. گوگرد اصلی‌ترین آلاینده دیزلی‌هاست. مازوت فعلی کشتیرانی‌ها نیم‌درصد گوگرد دارد و مازوت ذخیره‌شده برای شرایط اضطراری در نیروگاه‌ها نیز همین کیفیت را خواهد داشت.
داریوش گل علیزاده با اشاره به اینکه مازوت سوزی در نیروگاه منتظری اکنون متوقف است، خاطرنشان می‌کند: در صورت ناترازی گاز، فقط به‌صورت تلفیقی و در یکی دو واحد از هشت واحد نیروگاه منتظری استفاده می‌شود. ذخیره ۸۸ میلیون لیتری برای دو واحد، حدود یک‌ونیم تا دو ماه کافی است و این نیروگاه فقط در شرایط بحرانی آلودگی اجازه مصرف خواهد شد.
وی افزود: سالهاست سوخت اصلی نیروگاه منتظری و اسلام‌آباد در اصفهان گاز طبیعی است و نیروگاه اسلام آباد مانند نیروگاه بعثت تهران داخل شهر، مازوت نمی‌سوزاند.
اصفهان حتی با حذف کامل مازوت هم آلودگی دارد
گل‌علیزاده تصریح می‌کند: باید توجه داشت که حتی اگر مازوت‌سوزی کامل حذف شود، باز هم در اصفهان آلودگی داریم؛ چون خودروها به‌ویژه ناوگان عمومی پرپیمایش و صنایع تأثیر بیشتری دارند. حدود ۱۰ هزار واحد صنعتی در شعاع ۵۰ کیلومتری اصفهان قرار دارند که ۷۷ درصدشان داخل این محدوده هستند و اثرات تجمعی‌شان کیفیت هوا را ناسالم می‌کند.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست اصفهان حتی بدون مازوت هم آلودگی را اجتناب‌ناپذیر می‌داند و می‌گوید: باید از بارگذاری صنایع بالقوه آلاینده جلوگیری کنیم. اثرات تجمعی واگذاری‌های صنعتی و افزایش مصرف انرژی که ۹۴ درصد آن از سوخت فسیلی تأمین می‌شود حتی با انتشار حداقلی، کیفیت هوا را ناسالم می‌کند.
گل علیزاده تبدیل نیروگاه حرارتی منتظری را به سیکل ترکیبی راه حل نهایی این نیروگاه دانسته و می‌افزاید: با تبدیل به نیروگاه سیکل ترکیبی اگر مصرف گاز ۵۰ درصد کم می‌شود، مصرف آب به شدت کاهش می‌یابد و با نصب سیستم‌های نوین، انتشار آلاینده ناکس NOx تا ۹۰ درصد پایین می‌آید. راندمان نیروگاه نیز از ۲۹-۳۰ درصد به ۵۵-۵۶ درصد می‌رسد. این پروژه کامل اقتصادی، زیست‌محیطی و به‌روز است و اگر استارت بخورد، ۳۶ ماه طول می‌کشد. پیگیری‌های لازم از وزارت نیرو در جریان است تا منابع مالی تأمین شود.
اما ارتقا و نوسازی نیروگاه ۱۶۰۰ مگاواتی شهید محمد منتظری به سیکل ترکیبی بر اساس برآوردهای اولیه کارشناسان بین یک و نیم تا ۲ میلیارد دلار اعتبار مالی نیاز دارد و همین امر مانعی بزرگ بر سر راه‌حل اصلی کاهش آلایندگی این نیروگاه بیخ گوش اصفهان است، برای همین سخن گفتن از مازوت کم سولفور شاید اقدامی مثبت به نظر برسد اما آیا مازوت هشت‌هزار ppm واقعاً کم‌آلاینده است؟
ردپای SO۲ در تشدید آلودگی هوای اصفهان در ۴ سال اخیر
حسین احمدی‌کیا دانشیار گروه مکانیک و عضو گروه پژوهش آلودگی هوا در پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان، پاسخ متفاوتی دارد.
وی می‌گوید: مطالعات مدلسازی ما نشان می‌دهد که اگر نیروگاه شهید منتظری از گاز طبیعی استفاده کند، غلظت ذرات معلق شهر اصفهان را کمتر از نیم درصد و غلظت اکسیدهای نیتروژن NOx را سه درصد افزایش می‌دهد و تأثیر بسیار کمی در غلظت اکسیدهای گوگرد دارد اما اگر نیروگاه تماماً از سوخت مازوت با محتوای گوگرد حدود سه درصد استفاده کند، به طور میانگین حدود هفت میکروگرم بر مترمکعب غلظت ذرات معلق و حدود پنج ppb غلظت دی‌اکسید گوگرد شهر اصفهان افزایش می‌یابد.
احمدی‌کیا با اشاره به اینکه آلاینده شاخص مازوت، SO۲ است، خاطرنشان می‌کند: داده‌های پایش آلودگی هوا نشان می‌دهند که میانگین سالانه این آلاینده از سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۱ روند کاهشی داشته است که به طور عمده به بهبود کیفیت بنزین و نفت‌گاز مصرفی در اصفهان مرتبط است. با این حال، از سال ۱۴۰۱ که سوختن مازوت در نیروگاه شروع شد، روند افزایش SO۲ مشاهده می‌شود. این افزایش به‌ویژه در فصل زمستان محسوس است به طوری که ۱۲ درصد روزهای زمستان شاخص SO۲ بالاتر از ۱۰۰ (ناسالم برای گروه‌های حساس) بوده است، هرچند هیچ روزی این شاخص از ۱۰۰ تجاوز نکرده است.
وی تأکید دارد: داده‌های ایستگاه‌های پایش هوای شهرداری اصفهان نشان می‌دهند که بیشترین غلظت SO۲ مربوط به ایستگاه دانشگاه صنعتی اصفهان است که نزدیک نیروگاه شهید منتظری قرار دارد که این موضوع ارتباط مستقیم افزایش SO۲ با سوخت مازوت نیروگاه را تأیید می‌کند.
کاهش گوگرد نفت کوره اقدامی مثبت اما ناکافی
این استاد دانشگاه کاهش گوگرد را مثبت اما ناکافی دانسته و می‌افزاید: پیش‌تر محتوای گوگرد مازوت پالایشگاه اصفهان ۲۵ هزار تا ۳۵ هزار پی‌پی‌ام بود و با کاهش آن به پنج هزار پی‌پی‌ام، حدود ۸۵ درصد اکسید گوگرد و ۷۰ درصد ذرات معلق را کاهش می‌دهد اما تغییر محسوسی در اکسیدهای نیتروژن نخواهد داشت. اما هنوز کافی نیست. مشخص نیست که منظور از مازوت کم‌گوگردی که مسئولان می‌گویند چیست؛ متأسفانه نه پالایشگاه‌ها، نه نیروگاه‌ها و نه سازمان حفاظت محیط زیست غلظت مازوت را اعلام نمی‌کنند.
احمدی‌کیا تصریح می‌کند: مشکل اصلی این است که حتی در شرایطی که مازوت نیز مصرف نشود، هوای اصفهان به‌طور مزمن اشباع از ذرات معلق و اکسیدهای نیتروژن است. بنابراین، سوختن مازوت در نیروگاه‌ها چه از نوع گوگرد بالا و چه از نوع گوگرد کم باعث افزایش شدید آلاینده‌ها و تشدید آلودگی هوا می‌شود.
آلایندگی سوخت مازوت فراتر از انتشار گوگرد است
وی مازوت را فراتر از گوگرد دانسته و خاطرنشان می‌کند: هرچند گوگرد آلاینده‌ای شاخص در مازوت به شمار می‌رود اما مشکل مازوت تنها به گوگرد محدود نمی‌شود. مازوت علاوه بر ترکیبات گوگردی، حاوی فلزات سنگین، دوده و ترکیبات آلی سرطان‌زا است که در فرآیند احتراق، مجموعه‌ای از آلاینده‌های خطرناک را در هوا آزاد می‌کند. مازوت یکی از آلاینده‌ترین سوخت‌های فسیلی محسوب می‌شود زیرا پسماند پالایش نفت خام است و سهم بالایی از ناخالصی‌ها را در خود دارد.
احمدی‌کیا با ارائه پیشنهادها و راهکارهای عملی می‌گوید: در حال حاضر حدود ۲۰ میلیون بخاری گازی فرسوده در کشور وجود دارد که با جایگزینی آن‌ها با بخاری‌های هرمتیک می‌توان مصرف گاز خانگی را به میزان قابل‌توجهی کاهش داد. افزایش راندمان سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی و عایق‌بندی ساختمان‌ها نیز از مهم‌ترین اقداماتی است که می‌تواند مصرف برق و گاز در بخش خانگی و تجاری را به‌شدت کاهش دهد.
به گفته وی، در بخش صنعتی، تبدیل کوره‌های آجرپزی نوع هافمن به نوع رولری موجب کاهش تا ۷۵ درصدی مصرف گاز در این واحدها شده و در نتیجه گاز بیشتری برای نیروگاه‌ها تأمین می‌شود.
این استاد دانشگاه بر تبدیل نیروگاه‌ها به سیکل ترکیب تأکید کرده و می‌افزاید: یکی از راهکارهای کلیدی برای رفع همزمان کمبود گاز و برق، تبدیل نیروگاه‌های بخار نظیر شهید منتظری، شازند و منتظر قائم به نیروگاه‌های سیکل ترکیبی کلاس F مپنا است. با این اقدام، تولید برق این نیروگاه‌ها بدون افزایش مصرف گاز تا حدود ۷۵ درصد افزایش می‌یابد و بدین‌ترتیب نیاز به استفاده از مازوت به‌طور چشمگیری کاهش خواهد یافت.
کاهش گوگرد از ۳۵ هزار به هشت هزار ppm گام مثبتی است اما برپایه مدل‌سازی‌های پژوه‌شگران دانشگاه اصفهان ادعای کم‌آلاینده بودن مازوت کم گوگرد با وجود فلزات سنگین، دوده و ترکیبات آلی چندحلقه‌ای اغراق‌آمیز است.
اکنون توقف مصرف مازوت در نیروگاه منتظری موقتی و مقطعی است و بدون شفافیت راجع به غلظت، تأمین بودجه سیکل ترکیبی و مدرن‌سازی پالایشگاه‌ها، بازگشت به مازوت اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
باید توجه داشت که آلودگی هوای شهر اصفهان نیز ساختاری است و وجود ۱۰ هزار واحد صنعتی، ناوگان فرسوده و اجرای پرابهام طرح اسقاط خودروها، وابستگی ۹۴ درصدی به سوخت‌های فسیلی و توپوگرافی خاص این منطقه سبب شده تا اصفهان امروز میراث دار آلودگی دائمی و چهارفصل سال باشد.
