طرحی که جهان مهندسی را به چالش می‌کشد/ استادیوم خیالی عربستان
پروژه‌ی موسوم به «استادیوم آسمانی نئوم» (NEOM Sky Stadium) که از سوی مقامات عربستان در چارچوب برنامه‌ی «ویژن ۲۰۳۰» معرفی شده، به‌سرعت به یکی از بحث‌برانگیزترین طرح‌های عمرانی و ورزشی جهان بدل شده است.طرح، بنایی است با ارتفاع حدود ۳۵۰ متر از سطح زمین که در دل پروژه‌ی «The Line» در شهر آینده‌نگر نئوم ساخته خواهد شد و قرار است میزبان بخشی از مسابقات جام جهانی فوتبال ۲۰۳۴ باشد.
پروژه پیشنهادی تازه عربستان برای ساخت «ورزشگاه عمودی» در ارتفاع ۳۰۰ متری، موجی از شگفتی و تردید را در جهان مهندسی و اقتصاد برانگیخته است؛ بنایی که در ظاهر قرار است نماد جاه‌طلبی ریاض باشد، اما در عمل، با چالش‌هایی از [جنس پیچیدگی سازه‌ای و ناسازگاری با منطق اقتصادی روبه‌روست.
به گزارش فارس؛ پروژه‌ی موسوم به «استادیوم آسمانی نئوم» (NEOM Sky Stadium) که از سوی مقامات عربستان در چارچوب برنامه‌ی «ویژن ۲۰۳۰» معرفی شده، به‌سرعت به یکی از بحث‌برانگیزترین طرح‌های عمرانی و ورزشی جهان بدل شده است.طرح، بنایی است با ارتفاع حدود ۳۵۰ متر از سطح زمین که در دل پروژه‌ی «The Line» در شهر آینده‌نگر نئوم ساخته خواهد شد و قرار است میزبان بخشی از مسابقات جام جهانی فوتبال ۲۰۳۴ باشد.
اما پشت ظاهر خیره‌کننده و رندرهای فانتزی، این پروژه در صورت اجرای واقعی، با اعدادی روبه‌رو است که از نظر فنی و اقتصادی چنان سنگین و غیرمنطقی‌اند که حتی در سطح بلندپروازترین پروژه‌های عمرانی خاورمیانه نیز بی‌سابقه محسوب می‌شوند.
ابعاد و محاسبات فنیمنتقدان، از جمله برخی معماران و مهندسان سازه، به‌درستی اشاره کرده‌اند که اگر مساحت سطح استادیوم در ارتفاع ۳۰۰ متری برابر با ۳۰۰×۳۰۰ متر باشد، یعنی ۹۰ هزار متر مربع در هر طبقه. اگر چنین سازه‌ای دارای ۱۰۰ طبقه باشد، مجموع مساحت طبقات آن به ۹ میلیون متر مربع (۹ کیلومتر مربع) می‌رسد؛ مساحتی معادل پانزده درصد از کل جزیره‌ی منهتن نیویورک.برای مقایسه، برج خلیفه – بلندترین ساختمان جهان – تنها ۳۱۰ هزار متر مربع زیربنا دارد.
بنابراین استادیوم آسمانی نئوم در مقیاس محاسباتی، حدود ۲۹ برابر بزرگ‌تر از برج خلیفه خواهد بود؛ رقمی که از دیدگاه سازه‌ای و فنی، در محدوده‌ی «ناممکن اقتصادی» قرار دارد.
چنین حجمی از سازه در ارتفاع ۳۵۰ متری، مستلزم طراحی سیستم‌های بسیار پیچیده‌ی تهویه، پایداری در برابر باد، مدیریت لرزش، فشار، تخلیه اضطراری، و نصب صدها آسانسور با ظرفیت بالا برای جابه‌جایی ده‌ها هزار تماشاگر است. در واقع، تنها طراحی سیستم تخلیه اضطراری برای ۴۶ هزار نفر از ارتفاع ۳۵۰ متری خود پروژه‌ای مستقل و پرهزینه خواهد بود.
هزینه‌های ساخت و فشار بودجهبراساس داده‌های رسمی بازار ساخت‌وساز عربستان در بخش پروژه‌های پریمیوم، هزینه ساخت هر متر مربع در پروژه‌های پیچیده بین ۶۵۰۰ تا ۹۵۰۰ ریال سعودی (معادل حدود ۱۷۰۰ تا ۲۵۰۰ دلار) برآورد می‌شود. با ضرب این اعداد در زیربنای تقریبی ۹ میلیون متر مربع، هزینه‌ی پایه‌ی ساخت چنین بنایی بین ۵۸ تا ۸۵ میلیارد ریال سعودی (حدود ۱۵ تا ۲۳ میلیارد دلار) خواهد بود.اما این فقط هزینه‌ی خامِ ساخت است.
در پروژه‌ای که سازه‌ی آن در ارتفاع ۳۵۰ متری و به‌صورت معلق یا آویخته اجرا می‌شود، هزینه‌های مهندسی خاص، تأمین متریال‌های فوق‌سبک و مقاوم، سامانه‌های تهویه و ایمنی پیچیده، سیستم‌های انتقال برق و آسانسورهای پرظرفیت، دست‌کم سه تا پنج برابر هزینه‌ی پایه را افزایش می‌دهد.
در نتیجه، برآورد واقع‌بینانه هزینه‌ی نهایی این پروژه بین ۱۷۵ تا ۴۲۷ میلیارد ریال سعودی (تقریباً ۴۷ تا ۱۱۵ میلیارد دلار) خواهد بود.برای درک بزرگی این رقم، کافی است بدانیم که کل بودجه‌ی عمومی عربستان در سال ۲۰۲۵ حدود ۱۲۸۵ میلیارد ریال سعودی است. یعنی تنها یک پروژه، بین ۱۳ تا ۳۳ درصد از بودجه‌ی کل کشور را می‌بلعد.
حتی اگر فرض کنیم بخشی از هزینه از صندوق سرمایه‌گذاری عمومی (PIF) یا سرمایه‌گذاران خارجی تأمین شود، حجم چنین سرمایه‌گذاری‌ای، فشار سنگینی بر دیگر طرح‌های زیرساختی و اجتماعی کشور وارد می‌کند.
مقایسه با پروژه‌های مشابهدر مقایسه، استادیوم لوسیل قطر که میزبان فینال جام جهانی ۲۰۲۲ بود، با ظرفیت ۸۹ هزار نفر و تجهیزات کامل، تنها ۷۶۷ میلیون دلار هزینه داشت.برج خلیفه به‌عنوان مرتفع‌ترین ساختمان دنیا نیز، با حدود ۳۱۰ هزار متر مربع زیربنا و فناوری‌های فوق‌پیشرفته، ۱.۵ میلیارد دلار هزینه در بر داشت.
در این میان، پروژه‌ی استادیوم نئوم در صورت تحقق، بیش از ۳۰ تا ۷۰ برابر پرهزینه‌تر از چنین سازه‌هایی خواهد بود؛ در حالی‌که نه تنها ظرفیت تماشاگر کمتری دارد، بلکه بخش اعظم هزینه صرفِ ساختار فیزیکی و نمای نمادین خواهد شد، نه عملکرد ورزشی.انرژی و پایداریادعای سازندگان مبنی بر استفاده‌ی کامل از انرژی تجدیدپذیر نیز با چالش‌های عددی روبه‌روست. مساحت سقف مؤثر برای نصب پنل خورشیدی حداکثر ۹۰ هزار متر مربع است؛ حتی در بهترین شرایط، این سطح می‌تواند حدود ۱۳ تا ۱۸ مگاوات توان پیک تولید کند.
با احتساب میانگین ۵ ساعت تابش مؤثر خورشید، انرژی روزانه حدود ۷۰ تا ۹۰ مگاوات ساعت و در سال حدود ۲۵ تا ۳۳ گیگاوات ساعت خواهد بود. این مقدار تنها بخش کوچکی از مصرف برق واقعی یک استادیوم با سیستم تهویه، نورپردازی و آسانسورهای فعال در ارتفاع ۳۵۰ متری را پوشش می‌دهد. بنابراین بدون پشتیبان گازی یا اتصال به شبکه‌ی برق سراسری، چنین سازه‌ای عملاً نمی‌تواند «خودکفا» باشد.
ریسک‌های مهندسی و ایمنیدر ارتفاع ۳۵۰ متری، شدت باد و نوسان سازه چندین برابر شرایط زمینی است. لرزش‌های ناشی از تردد تماشاگران، بار دینامیکی و تغییرات دما، می‌تواند خطرات ساختاری جدی ایجاد کند.تهویه‌ی طبیعی تقریباً ناممکن خواهد بود و باید از سامانه‌های کنترل فشار و تهویه‌ی صنعتی استفاده شود؛ این یعنی هزینه‌ی انرژی بسیار بالا و نیاز به نگهداری دائم.از سوی دیگر، خروج اضطراری ده‌ها هزار تماشاگر از ارتفاع بالا، یکی از پیچیده‌ترین سناریوهای ایمنی در جهان است و نیاز به صدها مسیر خروج، ده‌ها آسانسور اضطراری و سامانه‌های خودکار نجات دارد.
فشار اقتصادی و بازگشت سرمایهحتی اگر فرض کنیم استادیوم در نهایت با ۵۰ میلیارد دلار هزینه ساخته شود، با میانگین درآمد سالانه از مسابقات، بلیت‌فروشی و گردشگری، بازگشت سرمایه در خوشبینانه‌ترین حالت بیش از ۴۰ سال طول خواهد کشید.در حالی‌که زیرساخت‌های جایگزین — مانند ساخت ۱۰ استادیوم استاندارد در سطح کشور یا توسعه‌ی شبکه حمل‌ونقل و انرژی نئوم — می‌تواند در همان هزینه، بازده اجتماعی و اقتصادی بسیار بیشتری تولید کند.
