قیمت جدید بنزین چقدر است؛ مقایسه ۶ سناریو افزایش قیمت بنزین

فرارو- افزایش قیمت بنزین در ابتدای سال ۱۴۰۵ اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد و تنها پرسش باقی‌مانده این است که دولت چگونه تصمیمش را اجرا خواهد کرد.

به گزارش فرارو؛ اظهارات اخیر مسعود پزشکیان که با مقایسه کنایه‌آمیز قیمت بنزین و آب همراه بود، نشان می‌دهد دولت در آستانه اعلام تصمیم نهایی تحت فشار قابل‌توجهی قرار دارد. در تازه‌ترین موضع رسمی نیز معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر ریاست‌جمهوری اعلام کرده افزایش قیمت به سال آینده موکول می‌شود. با این حال، هم مردم و هم مقامات به‌خوبی می‌دانند این تأخیر همیشگی نیست و تصمیم نهایی دیر یا زود باید گرفته شود. سناریوهای متعددی روی میز دولت قرار دارد، هرچند مشخص نیست افزایش قیمت بنزین در سال ۱۴۰۵ با چه الگو و در چه سطحی انجام خواهد شد.

سناریوهای اصلی اصلاح قیمت بنزین

کارشناسان معتقدند دولت برای افزایش قیمت بنزین سه مسیر کلی پیش‌رو دارد؛ افزایش تدریجی، اصلاح یارانه‌ای و سیاست‌های مربوط به جایگزین کردن سوخت. در ادامه، ۶ سناریو اصلی در این چارچوب را بررسی می‌کنیم.

سناریوهای افزایش تدریجی قیمت بنزین با هدف مدیریت شوک

هدف این سناریوها، توزیع فشار افزایش قیمت در طول زمان است تا از شوک ناگهانی جلوگیری شود.

۱. نرخ جدید بنزین سهمیه‌ای در صورت افزایش پلکانی قیمت

این سناریو بر یک برنامه‌ مدون و بلندمدت برای افزایش‌ چندمرحله‌ای اما کم‌دامنه قیمت تمرکز دارد.

مزایا: جلوگیری از شوک قیمتی بزرگ و مدیریت انتظارات عمومی، امکان برنامه‌ریزی اقتصادی برای خانوارها و صنایع، تضمین‌ می‌کند اصلاحات قیمتی، فارغ از تغییرات سیاسی، ادامه پیدا کند

معایب: هر افزایشی حتی کوچک، به طور مستمر به تورم دامن می‌زند، جامعه در حالت انتظار و پذیرش گرانی‌های آتی باقی می‌ماند و دستیابی به قیمت واقعی ممکن است بیش از ۵ تا ۷ سال طول بکشد.

تأثیر خوشبینانه بر تورم: در صورت کنترل قوی بازار و تخصیص مؤثر منابع، تأثیر تورمی مستقیم در سال اول ممکن است به کمتر از ۲ تا ۳ درصد محدود شود چرا که افزایش قیمت در چند مرحله توزیع می‌شود.

۲. اتصال قیمت بنزین به تورم یا نرخ ارز

قیمت بنزین در این رویکرد، از تصمیمات سلیقه‌ای دولت خارج شده و به یک متغیر کلان اقتصادی شفاف مانند نرخ تورم یا میزان رشد قیمت دلار دولتی پیوند می‌خورد.

مزایا: چون برای تعیین قیمت جدید بنزین «فرمول» معرفی می‌کند، به عنوان تصمیم ناگهانی دولت قضاوت نمی‌شود. همچنین باعث می‌شود قیمت بنزین در واقعی‌ترین سطح خود بماند.

معایب: بنزین نقش خود را در رشد تورم پیدا می‌کند و هر سال همان تورم، باعث گرانی بیشتر بنزین می‌شود. همچنین در شرایط تورم بالا، قیمت بنزین آزاد به سرعت از ۵۰۰۰ تومان عبور می‌کند.

تأثیر خوشبینانه بر تورم: این سناریو به شرطی موفق است که در سال اول، قیمت سهمیه‌ای و آزاد تا حدود ۴۰۰۰ و ۶۰۰۰ تومان تک‌نرخی شده و سپس از سال بعد بر اساس تورم تنظیم شود. با این اتفاق، تأثیر تورم اولیه ممکن است به ۴ تا ۶ درصد برسد اما در سال‌های بعد اثر ثانویه آن کاهش پیدا خواهد کرد.

سناریوهای جبرانی؛ تغییر شیوه توزیع یارانه‌ بنزین و حرکت به سمت عدالت

این سناریوها بر این اصل متمرکز هستند که یارانه‌ بنزین باید به جای «کالا»، به «افراد» پرداخت شود تا در راستای عدالت اجتماعی هم قدمی برداشته شده باشد.

۳. طرح «بنزین برای همه»؛ حذف سهمیه و تک‌نرخی شدن بنزین

در این سناریو، سهمیه بنزین حذف و مبلغ ریالی معادل آن به تمام افراد واجد شرایط واریز می‌شود و قیمت بنزین تک‌نرخی می‌شود.

مزایا: با افزایش قیمت، مصرف سوخت پایین می‌آید. دو نرخی بودن حذف می‌شود و انگیزه قاچاق کاهش پیدا خواهد کرد اما مهمتر از همه افراد فاقد خودرو نیز یارانه دریافت می‌کنند و با دریافت یارانه نقدی مستقیم، قدرت خرید آن‌ها در بخش حمل‌و‌نقل بالا می‌رود.

معایب: فزایش یکباره‌ قیمت بنزین سهمیه‌ای از ۱۵۰۰ به حداقل ۶۰۰۰ تومان، ریسک شوک اجتماعی را افزایش می‌دهد. همچنین تزریق مبلغ یارانه به جامعه، احتمالاً نقدینگی را افزایش داده و تورم‌زا است.

تأثیر خوشبینانه بر تورم: در صورت تک‌نرخی شدن قیمت بنزین و اعلام عددی مثل ۶۰۰۰ تومان، حتی با وجود واریز یارانه‌ ریالی مؤثر، تأثیر تورم در ابتدا ممکن است بین ۷ تا ۱۰ درصد باشد که عدد بالایی خواهد بود اما به دلیل افزایش شدید عدالت توزیعی و کاهش تقاضا برای مصرف بنزین، در بلندمدت اثرات ثانویه تورم کاهش پیدا خواهد کرد و دولت برای مدیریت تورم شانس دارد.

۴. افزایش قیمت بنزین آزاد تا ۶۰۰۰ تومان و تخصیص عواید به حمل‌و‌نقل عمومی

این سناریو بر تثبیت قیمت بنزین سهمیه‌ای و گرانی بنزین آزاد متمرکز است تا درآمد حاصله صرفاً به توسعه‌ زیرساخت‌ها و حمل‌و‌نقل عمومی اختصاص پیدا کند. در عین حال دولت یک اهرم فشار برای مقابل پرمصرف‌ها و کسانی که بیش از سهمیه مصرف می‌کنند، در اختیار دارد.

مزایا: سرمایه‌گذاری مستقیم و سریع در ناوگان عمومی، جذابیت استفاده از آن را افزایش می‌دهد و مردم می‌بینند پول اضافی آن‌ها صرف توسعه مترو یا اتوبوس می‌شود. افزایش قیمت تنها بر افرادی اعمال می‌شود که بیش از حد از سهمیه استفاده می‌کنند.

معایب: تا زمانی که بنزین ۱۵۰۰ تومانی وجود دارد، قاچاق و مصرف بی‌رویه ادامه‌دار است. از سوی دیگر فزایش قیمت بنزین آزاد به سرعت تبدیل به توجیهی برای افزایش کرایه تاکسی‌ یا تاکسی‌های اینترنتی می‌شود.

تأثیر خوشبینانه بر تورم: این سناریو به دلیل ثابت نگه داشتن قیمت سهمیه‌ای برای اکثریت مردم، کمترین اثر تورمی اولیه را دارد و نهایتا باعث رشد ۱ تا ۳ درصدی تورم خواهد شد. با این حال، اگر درآمد حاصله منجر به توسعه‌ سریع حمل و نقل عمومی شود، در بلندمدت کاهش ترافیک و آلودگی به بهبود کیفیت زندگی و کاهش هزینه‌های جانبی کمک می‌کند.

سناریوهای متعددی روی میز قرار دارد ولی مشخص نیست افزایش قیمت بنزین در سال ۱۴۰۵ با چه الگو و در چه سطحی انجام خواهد شد

سناریوهای حمایتی؛ مدیریت تورم با تغییر الگوی مصرف و روش سهمیه‌بندی

سناریوهای زیر بر مدیریت آثار تورمی ثانویه و تغییر الگوهای مصرف تأکید دارند.

۵. تک‌نرخی شدن بنزین و اختصاص سهمیه به ناوگان حمل‌ونقل عمومی

این سناریو بر تک‌نرخی کردن بنزین برای عموم مردم متمرکز است، در حالی که سهمیه‌ یارانه‌ای ویژه برای ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی و حمل کالاهای اساسی حفظ می‌شود تا شوک تورمی مدیریت شود.

مزایا: با سهمیه‌بندی سوخت کامیون‌ها، هزینه حمل و نقل افزایش پیدا نمی‌کند. هزینه تاکسی و اتوبوس‌های درون‌شهری نیز ثابت می‌ماند و تک‌نرخی شدن، انگیزه قاچاق را از بین می‌برد.

معایب: علاوه بر اینکه مالکان خودرو شخصی باید بهای ۴۵۰۰ یا ۸۰۰۰ تومان را بپردازند، نظارت بر سهمیه‌ی ناوگان عمومی دشوار خواهد بود.

تأثیر خوشبینانه بر تورم: این سناریو از طریق کنترل شدید هزینه‌های لجستیک و حمل کالاهای اساسی، می‌تواند تأثیر مستقیم افزایش سوخت بر تورم را به حداقل برساند. در حالت نهایی شدن عدد ۴۵۰۰ تومان، باید منتظر افزایش ۵ تا ۷ درصدی تورم بود.

۶. جایگزینی سوخت؛ تشویق به استفاده از CNG و خودرو برقی

افزایش قیمت بنزین می‌تواند با ارائه یارانه سنگین و تسهیلات برای استفاده از سوخت‌های جایگزین مانند گاز طبیعی فشرده (CNG) و برق همراه شود. این روش با حذف یا کاهش گسترده تعرفه واردات خودروهای کم‌مصرف، برقی یا هیبریدی کاملا قابل توجیه به نظر می‌رسد.

مزایا: حرکت به سمت سوخت‌های پاک‌ و کاهش وابستگی به تولید و واردات بنزین. مردم بالاخره اجازه پیدا می‌کنند از خودروهای مدرن استفاده کنند و با افزایش قیمت سوخت راحت‌تر کنار بیایند.

معایب: زیرساخت ضعیف CNG و برق باعث کمبود جایگاه‌های سوخت‌گیری خواهد شد ضمن اینکه دوگانه‌سوز کردن و خرید خودروهای برقی برای مردم هزینه بالایی خواهد داشت.

تأثیر خوشبینانه بر تورم: این سناریو در کوتاه‌مدت تأثیر تورمی قابل توجهی (مانند سناریوهای تک‌نرخی شدن) خواهد داشت اما در میان‌مدت و بلندمدت یعنی حداقل پس از ۳ سال با کاهش شدید تقاضا برای بنزین و رواج خودروهای کم‌مصرف، فشار تورمی ناشی از سوخت به طور دائمی کاهش پیدا می‌کند و منجر به صرفه‌جویی ملی می‌شود.

تصمیم نهایی دولت برای قیمت بنزین؛ بهترین سناریو کدام است؟

دولت  با اجرای سناریوی ترکیبی می‌تواند ریسک‌های اجتماعی و اقتصادی افزایش قیمت بنزین را به حداقل برسد. بهترین ترکیب برای کاهش حساسیت و مدیریت تورم یکی از گزینه‌های زیر خواهد بود.

1. گام فوری (تدریجی و جبرانی): اجرای «افزایش پلکانی و زمان‌بندی‌شده» در سال اول (مثلاً سهمیه‌ای ۲۵۰۰ تومان و آزاد ۵۰۰۰ تومان) به همراه تخصیص تمام عواید حاصل به «صندوق توسعه حمل و نقل عمومی و جبران معیشتی دهک‌های پایین».
2. گام میان‌مدت (جایگزینی): ارائه یارانه‌ی سنگین و تثبیت قیمت برای CNG  (طبق سناریو ۶) و اعطای سهمیه ارزان به ناوگان حمل کالای اساسی (بر اساس سناریو ۵).

رویکردهای ترکیبی شوک‌های احتمالی را تعدیل می‌کند، منابع را به سمت توسعه و عدالت سوق داده و جلوی جهش قیمت کالاهای اساسی را می‌گیرد. به کمک این اقدامات، دولت احتمالا می‌تواند با بالاترین احتمال ممکن، اصلاحات مورد نظر خود در مورد قیمت بنزین را به دور از ریسک‌های اجتماعی-اقتصادی پیش ببرد.