پیام اشتباه به جامعه درباره آب

رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی با اشاره به‌عدم آمادگی فرهنگ مصرف آب در ایران، ، پیام «آب هست» را نادرست عنوان کرد و عاملی برای تداوم رفتار مصرف نادرست دانست. 

به گزارش ایسنا، احد وظیفه با اشاره به ضرورت مدیریت مصرف آب بر لزوم ورود جدی رسانه‌ها، نهادهای اجرایی و خود مردم به این موضوع تأکید و اظهار کرد: متأسفانه آنچه در جامعه شاهد هستیم، بیانگر غفلت گسترده نسبت به وضعیت آب است. فرهنگ عمومی مصرف آب همچنان متعلق به دهه‌های گذشته است؛ این نگاه، مصرفی، ریشه‌دار و مقاوم در برابر تغییر است. 

تغییر الگوهای مصرف فقط با کار فرهنگی ممکن است

وظیفه با بیان اینکه الگوهای مصرفی فعلی به‌ویژه در طبقه متوسط، نادرست و غیرمنطبق با شرایط فعلی است، گفت: سواد اجتماعی و درک عمومی از وضعیت آب با واقعیت‌های امروز فاصله زیادی دارد. این وضعیت فقط با کار فرهنگی و اقناع عمومی قابل اصلاح است، نه با اجبار یا برخوردهای پلیسی. 

وی به تجربه برخی کشورها اشاره و اظهارکرد: در دوره‌ای از خشکسالی شدید در آفریقای جنوبی، شهرداری‌ها تابلوهایی نصب کرده بودند که شمارش معکوس تا پایان ذخایر آبی شهر را نشان می‌داد. این اقدام باعث شد مردم به شکل معناداری در مصرف آب صرفه‌جویی کنند و بحران تا حدودی کنترل شود. متاسفانه در کشور ما رفتار عمومی هنوز متناسب با شرایط بحرانی نیست. اگرچه گروهی از مردم رعایت می‌کنند، اما در سطح کلان، هنوز محدودیت‌های آبی در ذهن عموم جای نگرفته است. 

وظیفه با بیان اینکه قطعی روزانه آب در برخی مناطق ناشی از کمبود شدید منابع آبی است، گفت: استان‌هایی مانند تهران و سمنان امسال کمتر از ۵۰ درصد بارش‌های معمول را دریافت کرده‌اند و این وضعیت برای چندمین سال متوالی تکرار شده است. اکنون وضعیت از مرحله هشدار عبور کرده است و وارد وضعیت بحرانی شده‌ایم. اطلاع‌رسانی‌ها باید جدی‌تر و دقیق‌تر باشد و جامعه را نسبت به تبعات ادامه این روند آگاه کرد. 

رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی با اشاره به اهمیت رسانه‌ها به‌عنوان کانال ارتباطی بین وضعیت کلان کشور و جامعه هدف گفت: در شرایط فعلی، راهی جز فرهنگ‌سازی عمومی وجود ندارد. نمی‌توان خانه به خانه رفت و مردم را متقاعد کرد. این کار رسالت رسانه‌هاست. 

اگر مردم مشارکت نکنند، حل بحران آب ناممکن می‌شود

وظیفه با تأکید بر اینکه بحران آب موضوعی نیست که به‌مرور زمان و بدون مداخله حل شود، گفت: اگر مشارکت عمومی در مدیریت مصرف آب شکل نگیرد، این بحران در آینده حل‌ناشدنی خواهد شد. مسئله‌ای که امروز با آن مواجهیم، به‌تدریج پیچیده‌تر و جدی‌تر خواهد شد. 

وی با اشاره به دیدگاه برخی کارشناسان درباره لزوم توقف ساخت‌وساز در تهران اظهار کرد: برخی بر این باورند که به دلیل محدودیت منابع، نباید جمعیت جدیدی به این شهر افزوده شود. منابع آبی ثابت هستند و نمی‌توان آن‌ها را خلق کرد. سهم آبی که در اختیار داریم، محدود است، و وارد کردن آب از سایر حوضه‌ها به تهران، تخریب زیست‌محیطی در مناطق مبدأ را به همراه دارد. 

انتقال آب، مرگ تدریجی دشت‌ها را رقم می‌زند

وظیفه افزود: انتقال آب از حوزه‌هایی مثل سد طالقان به تهران، فشار شدیدی به منابع آب زیرزمینی در مناطق مبدأ وارد می‌کند. میزان آبی که از سفره‌های آب زیرزمینی برداشت می‌شود، بیش از ظرفیت تجدید آن‌هاست. این روند باعث افت سطح آب زیرزمینی، نشست زمین و در نهایت مرگ طبیعت در آن مناطق می‌شود. 

وی ادامه داد: خاک‌های فشرده‌شده دیگر ظرفیت جذب آب را ندارند و حتی در صورت بارش بالا، سفره‌ها قابل احیا نخواهند بود. این روند به‌ویژه در دشت‌هایی مثل دشت قزوین، نشانه‌هایی از فرو نشست و از بین رفتن اکوسیستم را به‌وضوح نشان می‌دهد. 

پیام اشتباه به جامعه: «آب هست» 

وظیفه با اعلام هشدار نسبت به پیام نادرستی که سیاست‌های انتقال آب به جامعه مخابره می‌کند، گفت: وقتی آب از دیگر حوزه‌ها به تهران منتقل می‌شود، این تصور ایجاد می‌شود که کمبود برطرف شده و شرایط عادی است. همین امر منجر به ادامه رفتارهای نادرست مصرفی می‌شود. این پیام باعث می‌شود دستگاه‌هایی مانند وزارت راه و شهرسازی نیز همچنان به ساخت‌وساز ادامه دهند، در حالی که توان اکولوژیک منطقه سال‌هاست که اشباع شده است. پتانسیل طبیعی تأمین آب برای این میزان بارگذاری جمعیتی وجود ندارد. 

برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی، تهدیدی پنهان اما جدی

رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی در ادامه توضیح داد: در حال حاضر، کمبود آب عمدتاً از منابع زیرزمینی جبران می‌شود. این منابع با چشم دیده نمی‌شوند و همین عامل موجب بی‌توجهی عمومی نسبت به وضعیت بحرانی آن‌ها شده است. مردم تصور می‌کنند این منابع بی‌پایان هستند، در حالی که هر سال نسبت به سال قبل سطح آن‌ها پایین‌تر می‌رود. 

وی اضافه کرد: زمانی بود که افت سالانه سطح سفره‌های آب زیرزمینی حدود ۱۰ سانتی‌متر بود اما اکنون این میزان در برخی مناطق به نیم متر در سال رسیده است. این روند، زنگ خطری جدی برای آینده منابع آبی کشور است که با رشد جمعیت و تداوم خشکسالی، شدت بیشتری خواهد گرفت. 

بی‌توجهی به منابع آب، آغاز بیابان‌زایی 

وظیفه با اشاره به روند رو به وخامت وضعیت منابع آبی کشور گفت: بسیاری از زمین‌های کشاورزی که با چاه‌های آب تغذیه می‌شدند، به دلیل خشکی رها و در نتیجه تبدیل به بیابان شده‌اند. این وضعیت برای مناطقی که آب شرب آن‌ها از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود، تهدیدی جدی محسوب می‌شود. اگر این منابع نیز خشک شوند، سرنوشت مشابهی در انتظار شهرها خواهد بود. از بین رفتن رودخانه‌هایی مانند کرج و کاهش شدید جریان آب در جنوب تهران و البرز، موجب خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌های طبیعی شده است. برای مثال دریاچه نمک قم زمانی دارای آب بود که از خیزش گردوغبار جلوگیری می‌کرد اما امروز حتی با باد سرعت متوسط، ذرات گرد و نمک به‌راحتی در هوا بلند می‌شوند و شهرهایی مانند قم، اراک، تهران، کاشان و گاهی اصفهان را تحت تأثیر قرار می‌دهند. 

نشست زمین، مرگ تدریجی پوشش گیاهی

رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی با بیان اینکه دو کانون گردوغبار جدید نیز اخیراً در این مناطق شناسایی شده‌اند، گفت: برداشت بی‌رویه آب و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی باعث از بین رفتن پوشش گیاهی می‌شود. درختانی که ریشه آن‌ها به منابع زیرزمینی نمی‌رسد، خشک می‌شوند و این فقدان سبزینگی موجب افزایش سرعت باد، تشدید فرسایش خاک و بی‌ثباتی سطح زمین می‌شود. زمانی که خاک لخت شود و چسبندگی آن از بین برود، با کوچک‌ترین وزش باد ذرات خاک از زمین جدا می‌شوند و این روند به شکل گسترده‌ای بیابان‌زایی را گسترش می‌دهد. هرچند دیگر راهی برای بازگرداندن شرایط گذشته نیست اما همچنان می‌توان با اقدامات مدیریتی، شدت آسیب را کاهش داد. 

اصلاح سبک زندگی شهری؛ از توقف کاشت چمن تا کاهش زمان استحمام

وظیفه با تأکید بر ضرورت اصلاح رفتار مصرفی شهروندان گفت: کاشت چمن در شهرهایی مانند تهران باید متوقف و جای آن درختان کم‌آب‌بر کاشته شود. آبیاری‌های روزانه با شلنگ باید جای خود را به روش‌های قطره‌ای بدهد همچنین باید شهروندان را به استحمام و دوش گرفتن کوتاه‌تر و مصرف بهینه در زندگی روزمره عادت داد. استخرهای روباز را نباید به‌طور مرتب با آب پر کرد چراکه تبخیر سریع باعث هدررفت قابل توجهی از منابع می‌شود همچنین نباید اجازه داد آب‌های سطحی بالادست به‌صورت کامل برای مصارف کشاورزی یا باغ‌های شخصی برداشت شود چراکه منجر به خشک شدن رودخانه‌ها در پایین‌دست می‌شود. 

ضرورت ورود بخش خصوصی و مردم به کاهش بحران آب

رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی با اشاره به نقش بخش خصوصی در آگاه‌سازی جامعه گفت: حضور برندهای بزرگ با توجه به جایگاه اجتماعی‌شان می‌تواند اثرگذاری زیادی در اطلاع‌رسانی و تغییر نگرش عمومی داشته باشد و به‌واسطه اعتماد عمومی، می‌توانند بر بخشی از جامعه تأثیر قابل توجهی بگذارند. بحران آب یک مسئله صرفاً دولتی نیست بنابراین مشارکت مردم و نهادهای عمومی در کنار بخش خصوصی ضروری است. اگر رسانه‌ها، صداوسیما و سایر نهادها تبلیغ کنند اما مردم توجه نکنند، نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود. به‌طور مثال، روزانه ۳ میلیون مترمکعب آب فقط در استان تهران مصرف می‌شود، که بخش عمده آن مربوط به شهروندان است. 

رودخانه‌های بالادست، قربانی سوء‌مدیریت

وظیفه با اشاره به اهمیت حوزه‌های آبی بالادست مانند رودخانه‌های جاجرود و کرج گفت: باید بررسی شود که چگونه در بالادست این رودخانه‌ها آب‌ها برداشت و استفاده می‌شوند. بسیاری از مشکلات فعلی نه تنها نتیجه خشکسالی بلکه ناشی از سوء‌مدیریت منابع آبی است. حفظ منابع بالادست برای تأمین آب پایین‌دست حیاتی است و باید با حساسیت بالا مورد نظارت و اصلاح قرار گیرد. 

رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی ادامه داد: در برخی مناطق، زمین‌هایی که پیش‌تر بخشی از طبیعت بکر بودند و درختانی مانند زرشک به‌صورت طبیعی در آن‌ها روییده بودند، اکنون به باغ‌های گردو با نیاز آبی بالا تبدیل شده‌اند. 

وی توضیح داد: این زمین‌ها با انتقال و انشعاب از آب‌های سطحی و بالا دست رودخانه‌ها و بصورت غرقابی و سنتی و مداوم آبیاری می‌شود که به‌دلیل تبخیر شدید، بخش زیادی از آب به هدر می‌رود. در چنین مناطقی، نه‌تنها از پوشش گیاهی طبیعی حفاظت نشده، بلکه قانون نیز به‌درستی اجرا نشده است. 

گستردگی ساخت‌وسازهای غیرمجاز در روستاهای اطراف تهران

وظیفه با انتقاد از انسداد مسیرهای عمومی به حریم رودخانه‌ها اظهار کرد: در حوزه رودخانه‌های کرج و جاجرود، دسترسی عمومی به آب تقریباً ناممکن شده است. کافی است بخواهید از یک کوچه خود را به لب رودخانه برسانید، با دیوارها، درهای قفل‌شده و ملک‌های شخصی مواجه می‌شوید. این روند سال‌هاست ادامه دارد و محدود به امسال یا سال گذشته نیست. حتی در مواردی مشاهده شده که ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حریم رودخانه‌ها تخریب شده‌اند اما پیگیری حقوقی و اجرای قانون در همان‌جا متوقف مانده است و این موضوع به مرور زمان به یک رویه عادی تبدیل شده است. 

این کارشناس اقلیم با هشدار نسبت به گسترش ساخت‌وسازهای غیرمجاز و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع طبیعی در اطراف شهرهای بزرگ گفت: هزاران روستا در حاشیه تهران، البرز، قزوین، سمنان و دیگر استان‌ها، بدون نظارت مؤثر و با تساهل شوراهای روستا، به مناطق پرساخت‌وساز و پرمصرف آب تبدیل شده‌اند. 

وظیفه در پایان تاکید کرد: منابع طبیعی به‌ویژه آب، سرمایه‌های ملی هستند و بهره‌برداری بی‌ضابطه از آن‌ها به معنای تجاوز به حقوق عمومی است. قانون باید در این حوزه‌ها به‌شکل جدی اجرا شود وگرنه با تخریب غیرقابل بازگشت طبیعت و تشدید بحران‌های محیط‌زیستی مواجه خواهیم شد.