عجیب‌ترین موشک جهان که یک روانشناس ساخت
بی. اف. اسکینر، روانشناسی که رفتار حیوانات را رمزگشایی کرد، روزی تصمیم گرفت کبوترها را به خلبانان موشک تبدیل کند. این داستان پروژه کبوتر است: ترکیبی از علم، جنگ و ایده‌ای که ژنرال‌ها را به خنده انداخت!
فرارو- در میان هیاهوی جنگ جهانی دوم، جایی که فناوری‌های پیشرفته‌ای مثل رادار و بمب‌های هدایت‌شونده در حال شکل‌گیری بودند، ایده‌ای عجیب و غریب در ذهن یک روانشناس برجسته جرقه زد: استفاده از کبوترها برای هدایت موشک!
به گزارش فرارو، این پروژه که به نام پروژه کبوتر (Project Pigeon) شناخته می‌شود، یکی از عجیب‌ترین و در عین حال جذاب‌ترین تلاش‌های نظامی در تاریخ است که نشان می‌دهد خلاقیت انسانی در زمان جنگ تا چه حد می‌تواند مرزهای منطق را جابه‌جا کند.
خاستگاه یک ایده دیوانه‌وار
داستان پروژه کبوتر در سال ۱۹۴۰ آغاز شد، زمانی که بی. اف. اسکینر، روانشناس برجسته آمریکایی و مبدع نظریه شرطی‌سازی عامل (Operant Conditioning)، پیشنهادی غیرمنتظره به ارتش آمریکا ارائه داد. اسکینر، که به خاطر آزمایش‌هایش با حیوانات (مثل موش‌ها و کبوترها) در جعبه‌های معروف به «جعبه اسکینر» شناخته شده بود، معتقد بود که رفتارهای آموخته‌شده حیوانات می‌تواند در جنگ کاربرد داشته باشد. او به این فکر افتاد که از توانایی طبیعی کبوترها برای تشخیص الگوهای بصری استفاده کند تا موشک‌ها را به سمت اهدافشان هدایت کند.
ایده ساده اما عجیب بود: کبوترها را طوری آموزش دهند که با نوک زدن به تصاویر اهداف (مثل کشتی‌ها یا تأسیسات دشمن) روی یک صفحه، مسیر موشک را تنظیم کنند. این پروژه در ابتدا با نام رمز «پروژه کبوتر» شروع شد و بعدها به «پروژه اورکن (Orcon)» تغییر نام داد، مخفف "Organic Control" (کنترل زیستی). اما چرا کبوتر؟ کبوترها بینایی فوق‌العاده‌ای دارند، می‌توانند الگوهای پیچیده را تشخیص دهند و با آموزش مناسب، رفتاری قابل پیش‌بینی و دقیق از خود نشان می‌دهند.
چطور کار می‌کرد؟
فرض کنید یک موشک در حال پرواز به سمت هدف است. در داخل موشک، یک کبوتر آموزش‌دیده در محفظه‌ای کوچک نشسته و به یک صفحه نمایش کوچک نگاه می‌کند که تصویر هدف (مثلاً یک کشتی دشمن) روی آن نمایش داده می‌شود. این تصویر از طریق لنزی که در دماغه موشک قرار دارد، به کبوتر نشان داده می‌شود. کبوتر، که قبلاً آموزش دیده تا به تصویر هدف نوک بزند، با هر نوک زدن به صفحه، سیگنالی به سیستم هدایت موشک می‌فرستد. اگر کبوتر به مرکز تصویر نوک بزند، موشک در مسیر درست باقی می‌ماند. اما اگر تصویر از مرکز منحرف شود (مثلاً موشک از هدف دور شود)، کبوتر به سمت لبه‌های صفحه نوک می‌زند و سیستم هدایت، مسیر موشک را اصلاح می‌کند.
برای آموزش کبوترها، اسکینر از تکنیک شرطی‌سازی عامل استفاده کرد. کبوترها یاد گرفتند که با نوک زدن به تصاویر خاص، پاداش (مثل دانه) دریافت کنند. این فرآیند به قدری دقیق بود که کبوترها می‌توانستند حتی در شرایط پراسترس، مثل تکان‌های موشک، با دقت به هدف نوک بزنند. اسکینر و تیمش آزمایش‌های متعددی انجام دادند و نشان دادند که کبوترها می‌توانند با دقت بالا تصاویر را تشخیص دهند.
چالش‌ها و مشکلات
با وجود جذابیت ایده، پروژه کبوتر با مشکلات متعددی روبه‌رو شد. اول اینکه، ارتش آمریکا به سختی می‌توانست ایده استفاده از حیوانات در جنگ را جدی بگیرد. تصور کنید ژنرال‌های نظامی در حال بحث درباره موشک‌های کبوترمحور در کنار رادارها و بمب‌افکن‌های پیشرفته! این ایده برای بسیاری خنده‌دار و غیرعملی به نظر می‌رسید.
دومین مشکل، مسائل فنی بود. کبوترها باید در محفظه‌های کوچک و تحت فشار داخل موشک قرار می‌گرفتند، جایی که لرزش‌ها، صدا و تغییرات دمایی می‌توانست عملکردشان را مختل کند. همچنین، سیستم‌های مکانیکی برای تبدیل نوک زدن کبوتر به سیگنال‌های هدایت، پیچیده و مستعد خطا بودند. در نهایت، نگهداری و آموزش تعداد زیادی کبوتر برای استفاده در مقیاس بزرگ، چالش لجستیکی بزرگی بود.
آزمایش‌ها و نتایج
اسکینر و تیمش در سال‌های ۱۹۴۰ تا ۱۹۴۴ چندین آزمایش انجام دادند. در یکی از آزمایش‌های اولیه، کبوترها با موفقیت توانستند تصاویر کشتی‌ها را روی صفحه تشخیص دهند و با نوک زدن، مسیر فرضی موشک را اصلاح کنند. ارتش آمریکا در ابتدا بودجه‌ای محدود (حدود ۲۵,۰۰۰ دلار) به پروژه اختصاص داد، اما نتایج اولیه امیدوارکننده بودند. در سال ۱۹۴۴، نیروی دریایی آمریکا به پروژه علاقه‌مند شد و آزمایش‌های بیشتری انجام گرفت.
با این حال، با پیشرفت فناوری‌های راداری و سیستم‌های هدایت الکترونیکی، پروژه کبوتر به تدریج از اولویت خارج شد. در نهایت، ارتش تصمیم گرفت که منابع خود را روی فناوری‌های پیشرفته‌تر متمرکز کند، و پروژه در سال ۱۹۴۴ متوقف شد. بعدها، در سال ۱۹۴۸، نیروی دریایی برای مدت کوتاهی پروژه را احیا کرد، اما باز هم به نتیجه عملی نرسید.
میراث پروژه کبوتر
اگرچه پروژه کبوتر هرگز به مرحله عملیاتی نرسید، اما تأثیرات ماندگاری داشت. این پروژه نشان داد که ایده‌های غیرمتعارف می‌توانند راه را برای نوآوری‌های بزرگ‌تر باز کنند. اسکینر بعدها اظهار داشت که این پروژه به او کمک کرد تا درک عمیق‌تری از رفتار حیوانات و کاربردهای آن در فناوری پیدا کند. همچنین، این پروژه الهام‌بخش ایده‌های بعدی در زمینه سایبرنتیک و سیستم‌های کنترل زیستی شد.
جالب اینجاست که پروژه کبوتر تنها تلاش برای استفاده از حیوانات در جنگ نبود. در همان دوره، پروژه‌هایی مثل «بمب خفاش‌ها» (که در آن خفاش‌ها بمب‌های آتش‌زا حمل می‌کردند) و استفاده از سگ‌ها برای شناسایی مین‌ها آزمایش شدند. اما پروژه کبوتر به دلیل ترکیب عجیب علم روانشناسی، مهندسی و جنگ، همچنان یکی از عجیب‌ترین ایده‌های تاریخ نظامی است.
