جزییاتی از پدیده قاچاق خاک؛ مبدا و مقصد کجاست؟
مقصد نهایی خاک ایران کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه قطر و امارات است. بخشی از این خاک ظاهرا جهت ساخت و ساز استفاده می‌شود و بخشی دیگر نیز برای کشت استفاده می‌شود.
فرارو- پس از بحران آب و فرونشست زمین یک پدیده مخرب دیگر توجه‌ها را به خود جلب کرده است. صادرات و یا قاچاق خاک گرچه در سال‌های گذشته هم وجود داشته، اما اخیرا حساسیت‌های بیشتری برانگیخته است. گفته می‌شود خاک حاصلخیز به بهانه صادرات گل قاچاق می‌شود. عیسی کلانتری ریییس سازمان محیط زیست امروز به این موضوع واکنش نشان داد و گفت: "صادرات خاک نباید اصلاً صورت بگیرد، البته خاک داخل گلدان شرایط متفاوتی دارد."
در چند سال اخیر گزارش هایی از صادرات و قاچاق خاک جزیره هرمز منتشر شده است
به گزارش فرارو، چند روز پیش عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات خاک و آب ایران از قاچاق خاک ایران به بهانه صادرات گُل خبر داد.
حسین بشارتی در توضیح این مطلب گفت: "متأسفانه ادامه قاچاق خاک ایران که از چند سال پیش شروع شده صحت دارد و طی آن یک سری افراد سودجو با بهانه‌های مختلف خاک حاصلخیز کشور را جمع آوری و به کشورهای حوزه خلیج فارس صادر می‌کنند تا صرف ساخت جزایر مصنوعی شود."
او افزود: "برخی به بهانه صادرات محصولات گلدانی خاک صادر می‌کنند برخی هم در پوشش سیمان این کار را انجام می‌دهند که این برای ایران یک فاجعه است، شاید در کوتاه مدت اثرات این اتفاق خود را نشان ندهد، اما نسل آینده به راحتی از کنار این موضوع نخواهد گذشت و ما را نخواهد بخشید."
بشارتی خواستار آن شد که مسئولان این موضوع را جدی بگیرند.
پس از این هشدار امروز عیسی کلانتری رییس سازمان محیط زیست در این باره اظهار کرد: «گزارشی به من دادند که از جزیره هرمز خاک صادر می‌کنند. برخی دست‌اندرکاران بخش غیر خصوصی در این کار فعالیت می‌کنند. ما به دنبال این هستیم که اگر این اتفاق می‌افتد، جلوی آن گرفته شود.»
او تاکید کرد که صادرات خاک نباید اصلاً صورت بگیرد، البته خاک داخل گلدان شرایط متفاوتی دارد.
این در حالی است که پیشتر مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست گفته بود: "دستگاه‌های نظارتی تحقیقاتی کردند و طی سه سال اخیر قاچاقی خاک کشف نشده و با وجود تمرکز و حساسیت دستگاه‌های نظارتی اگر هم قاچاقی باشد ناچیز و آنقدر اندک است که قابل رهگیری نبوده است."
جزیره هرمز در جنوب کشور که کلانتری می‌گوید گزارش‌هایی درباره صادرات خاک از آنجا به دستش رسیده است، خاک منحصر به فردی دارد. خاک سرخ و خاک‌های رنگین جزیره هرمز مشتریان ویژه‌ای در کشورهای حوزه خلیج فارس دارد.
خاک جزیره هرمز در صنایع آرایشی، رنگ‌سازی، موزائیک، کاشی سازی کاربرد دارد.
بخشی از خاک این جزیره همچنین مصرف خوراکی دارد و بومیان با مخلوطی از این خاک با ماهی و نان غذایی محلی به نام "سوراغ" درست می‌کنند.
موضوع قاچاق خاک این منطقه مسئله جدیدی نیست. یک بار در سال ۱۳۸۳ موضوع قاچاق خاک این جزیره به کشورهای حوزه خلیج فارس مطرح شد اما در همان زمان با تکذیب روبرو شد.
معصومه ابتکار رییس پیشین سازمان محیط زیست نیز در سال 95 درباره قاچاق گسترده خاک جنوب به ویژه جزیره هرمز هشدار داده بود. در آن زمان انتقاداتی به نحوه عملکرد در فروش خاک جزیره هرمز وارد شد.
از طرف دیگر اخیرا در جزیره هرمز حضور گردشگران و هنرمندان و برخی طرح‌های گردشگری اعتراض‌هایی برانگیخته است. گفته می‌شود برخی فعالیت‌های هنری با خاک هرمز که جنبه کسب توریستی دارد به این منبع خاک منحصر به فرد آسیب زده است. این انتقادها بیشتر به جشنواره هنری"فرش خاکی هرمز" که هر ساله در این جزیره با استفاده از انواع خاک‌های آن برگزار می شود.
جشنواره بحث برانگیز فرش های خاکی که هر ساله در هرمز برگزار می شود
قاچاق خاک از مناطق دیگر
اما قصه قاچاق خاک منحصر به خاک هرمز نیست.
براساس گزارش‌ها خاک ایران در کرمان از معدن چهار سرخ، در استان اردبیل از مناطق باغر و سبلان و در استان بوشهر و احتمالا مکان‌های دیگری که اطلاعی از آن‌ها در دسترس نیست قاچاق می‌شود. البته تاکنون مقامات دولتی به صورت رسمی زیر بار موضوع نرفته اند.
خبرگزاری فارس سال گذشته در گزارش مدعی شد هر تن خاک ایران به مبلغ ۳۵ دلار قاچاق می‌شود.
بر اساس اعلام رسمی گمرک در سال ۹۰، معادل ۷۵ هزار تن خاک به ارزش ۵۱۷ میلیون دلار و در سال ۹۱، معادل ۱۴۰ هزار تن خاک به ارزش ۲.۳ میلیون دلار با کد تعرفه ۲۵.۸ خاک با عنوان صادرات غیرنفتی صادرشده است.
همچنین بر اساس گزارش رسمی خانه معدن ایران در سال ۱۳۹۰، حدود ۱۵۰ هزار تن انواع خاک‌های صنعتی ازجمله فلوسپار، کائولن کلوخه و دانه‌بندی، به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس صادرشده است که به لحاظ اقتصادی اهمیت چندانی ندارد، درحالی‌که خاک فرآوری شده این گروه هم‌اکنون سهم قابل‌توجهی از تجارت دنیا را تشکیل می‌دهد.
قطر برای آماده سازی زیر ساخت های جام جهانی نیاز مبرمی به خاک و سیمان دارد
فروش خاک به قطر برای جام جهانی؟
مقصد نهایی خاک ایران کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه قطر و امارات است. بخشی از این خاک ظاهرا جهت ساخت و ساز استفاده می‌شود و بخشی دیگر نیز برای کشت استفاده می‌شود.
مقصد نهایی خاک ایران کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه قطر و امارات است. بخشی از این خاک ظاهرا جهت ساخت و ساز استفاده می‌شود و بخشی دیگر نیز برای کشت استفاده می‌شود.
ظاهرا قطر میزبان بیشترین خاک ایرانی است. برگزاری جام جهانی ۲۰۲۲ در قطر، کشوری کوچک با منابع محدود باعث شده است که قطر چاره‌ای جز واردات خاک و دیگر مواد مورد نیاز برای ساخت و ساز‌های گسترده نداشته باشد. خاک قطر سست است و برای ساخت و ساز مناسب نیست. سال ۹۵ قطر به ایران پیشنهاد واردات خاک برای جام جهانی را داده بود.
چندی پیش شایعه نیز صادرات خاک به قطر در رسانه‌های منتشر شده بود. مدیر کل دفتر آب و خاک محیط زیست در این باره توضیح داد: "واقعیت این است که خام فروشی مواد معدنی ممنوعیت قانونی ندارد. قطر هم درخواست داشت و رد شد؛ بنابراین خاک به صورت قانونی که صادر نمی‌شود."
او درباره قاچاق خاک زراعی نیز گفت: "به شرط احتمال برخی تاجران به جای خاک معدنی سراغ خاک‌های زراعی می روند، چون استخراج خاک زراعی راحت‌تر است، اما خاک معدنی نیاز به انفجار و عملیات معدنی دارد."
براساس قوانین، صادرات خاک صنعتی تنها در صورت گرفتن مجوز از وزارت صنعت، معدن و تجارت آزاد است و صادرات خاک کشاورزی و حاصلخیز ممنوع است.
گفته می‌شود بیشتر خاک قاچاق کشور از نوع پیت است. پیت ماس طبق تحقیقات به‌عمل‌آمده این نوع خاک بهترین ماده کاملاً ارگانیک برای جوانه‌زنی، کشت و نگهداری گیاه (به‌خصوص گیاهان آپارتمانی) است که در سطح حرفه‌ای نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد.
