دومین دیوار طولانی تاریخ جهان در ایران
دیوار بزرگ گرگان، طولانیترین اثر معماری ایران باستان و دومین دیوار دفاعی طولانی جهان پس از دیوار چین، نمایشی خیرهکننده از اقتدار نظامی و نبوغ مهندسی دوره ساسانی است که با ۲۰۰ کیلومتر طول و سیستم آبرسانی پیشرفته، مرزهای شمالی ایرانشهر را در برابر هجوم بیگانگان بیمه میکرد.
فناوری هوش مصنوعی، سیمای باشکوه «دیوار بزرگ گرگان» را بازآفرینی کرده است؛ این روایتِ بصریِ نمادین، با کنار زدن غبار هزاران ساله، تصویری زنده از استحکامات دفاعی و نبوغ مهندسی نیاکانمان در حراست از مرزهای ایران را نشان میدهد.
دیوار بزرگ گرگان، طولانیترین اثر معماری ایران باستان و دومین دیوار دفاعی طولانی جهان پس از دیوار چین، نمایشی خیرهکننده از اقتدار نظامی و نبوغ مهندسی دوره ساسانی است که با ۲۰۰ کیلومتر طول و سیستم آبرسانی پیشرفته، مرزهای شمالی ایرانشهر را در برابر هجوم بیگانگان بیمه میکرد.
این دیوار عظیم که در استان گلستان واقع شده، سالهاست در زیر خاک مدفون شده و حتی وجود چندین روستا روی این ابنیه تاریخی امکان کاوش و احیای دیوار را سختتر کرده است.بااینحال مسئولان استانی در تلاشاند تا با پیگیریهای لازم برای کسب اعتبارات، ضمن کاوش باستانشناسی، بخشهای قابلتوجهی از این بنای تاریخی را از دل خاک برای گردشگران بیرون بکشند.
ساختار دیوار بزرگ گرگان بر خلاف همتای چینی خود که از سنگ و خاک فشرده تشکیل شده، از «آجر سرخ» استاندارد بنا شده است.باستانشناسان تخمین میزنند برای ساخت این دیوار عظیم، بیش از ۲۰۰ میلیون قالب آجر بهکاررفته است؛ رنگ سرخ این آجرها که ناشی از پخت در دمای بالا و خاک لُسی منطقه است، باعث شده این بنا در متون تاریخی به «مار سرخ» شهرت یابد.
نکته تخصصی و حیرتانگیز این سازه، وجود کورههای آجرپزی در فواصل معین در حاشیه جنوبی دیوار است؛ این یعنی ساسانیان بزرگترین خط تولید صنعتی مصالح ساختمانی جهان باستان را در دشت گرگان راهاندازی کرده بودند تا سرعت ساخت و مرمت دیوار را تضمین کنند.
یکی از پیچیدهترین بخشهای فنی این دیوار، سیستم هیدرولیک و خندق سراسری آن است. در ضلع شمالی دیوار، خندقی به عرض ۳۰ متر و عمق حداقل ۳ متر حفر شده بود.
تحقیقات نوین نشان میدهد این خندق تنها یک مانع دفاعی خشک نبوده، بلکه از طریق کانالکشیهای دقیق مهندسی (بهویژه از رودخانه گرگان رود)، همواره پرآب نگه داشته میشد.این سیستم دو کارکرد حیاتی داشت: نخست بهعنوان مانع فیزیکی غیرقابلعبور برای سوارهنظام «هپتالیان» عمل میکرد و دوم، آب موردنیاز برای تولید خشت و فعالیت کورههای آجرپزی در حین ساخت را تأمین مینمود.
بر اساس کاوشهای ژئوفیزیک و هوایی، حدود ۳۸ تا ۴۰ قلعه وابسته به دیوار شناسایی شدهاند. این قلعهها با پلانهای مربع یا مستطیلشکل (به ابعاد ۱۲۰ تا ۱۵۰ متر) مستقیماً به دیوار جنوبی متصل بودند.ساختار داخلی این دژها نشان میدهد که آنها صرفاً برج دیدبانی نبودهاند، بلکه بهعنوان «پادگانهای نظامی دائمی» عمل میکردند.
تخمین زده میشود که پادگانی متشکل از ۳۰ هزار سرباز ساسانی بهصورت دائمی در طول این دیوار مستقر بوده تا امنیت مرزهای امپراتوری را در برابر مهاجمان شمالی تأمین کنند.زمان ساخت دقیق این دیوار به اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم میلادی (دوره پیروز، قباد یکم و تکمیل نهایی توسط خسرو انوشیروان) باز میگردد که این دوره مصادف با اوج تهدیدات قبایل شمالی بود.
از نظر استراتژیک، دیوار گرگان از کوههای پیش کمر در شرق آغاز شده و تا دریای کاسپین (خلیج گرگان) در غرب امتداد مییافت تا مسیری غیرقابلنفوذ ایجاد کند.اهمیت این دیوار در تاریخ نظامی جهان به حدی است که باستانشناسان بینالمللی آن را از نظر نظم ساختاری و یکپارچگی مصالح، برتر از دیوار هادریان (در بریتانیا) و حتی بخشهایی از دیوار چین میدانند.
منبع: فارس
