محمدابراهیم رئیسی در گفت‌وگو با فرارو مطرح کرد:
آیا تخلیه تهران شدنی است؟
گزارش‌ها از قطعی شبانه آب در برخی مناطق و کاهش شدید فشار شبکه خبر می‌دهند. این نشانه‌ها حاکی از آغاز جیره‌بندی غیررسمی در تهران است. در این میان پزشکیان از امکان تخلیه تهران سخن گرفته؛ تا آن روز چقدر مانده و تهرانی‌ها قرار است به کجا نقل مکان کنند؟
فرارو- امیدها به بارش‌های آذرماه گره خورده؛ پزشکیان نیز هشدار داده که در صورت تداوم بی‌بارانی تا آذر ماه، تخلیه پایتخت می‌تواند به تصمیمی ناگزیر تبدیل شود.
به گزارش فرارو، مشاهدات میدانی و گزارش‌های مردمی حاکی از آن است که در برخی مناطق تهران، آب از حدود ساعت ۲۴ تا ۵ بامداد قطع می‌شود. هرچند هنوز جیره‌بندی آب به‌صورت رسمی اعلام نشده، اما تداوم این قطعی‌ها در کنار افت محسوس فشار آب، نشانه‌ای از آغاز محدودیت‌های تأمین آب در پایتخت است. از سوی دیگر، کاهش بارندگی‌ها به تشدید کمبود منابع آبی دامن زده است.
در همین زمینه، مسعود پزشکیان اظهار کرد: «اگر تا آذرماه در تهران باران نبارد، ناچار به جیره‌بندی آب خواهیم شد؛ و اگر باز هم نبارد، باید تهران را تخلیه کنیم.»
اکنون این پرسش مطرح است که آیا تخلیه تهران در عمل امکان‌پذیر است و کدام شهرها ظرفیت پذیرش جمعیت پایتخت را خواهند داشت؟
محمدابراهیم رئیسی، کارشناس حوزه آب و انرژی، در گفت‌وگو با فرارو به بررسی این مساله و پاسخ به پرسش‌ها پیرامون تخلیه تهران و جیره‌بندی آب پرداخته است:
وقتی آب نباشد مجبور به ترک شهر هستیم/ نه سدها آب دارند نه چاه‌ها
محمدابراهیم رئیسی به فرارو گفت: «هر جایی که آب نباشد، طبیعی است که مردم ناچار به ترک آن شهر شوند. اگر در تهران تنها دو ساعت در روز آب داشته باشید، چه می‌کنید؟»
او افزود: «در حال حاضر، تمام منابع آبی برای تامین نیاز مصرف‌کنندگان مورد استفاده قرار گرفته‌اند؛ چه منابع سطحی و چه منابع زیرزمینی. در تابستان، میزان برداشت از منابع زیرزمینی افزایش یافته، در حالی که منابع سطحی که پیش‌تر بیش از ۵۰ درصد مصرف را تامین می‌کردند یا از بین رفته‌اند یا به حداقل رسیده‌اند. از سوی دیگر، چاه‌ها نیز به دلیل برداشت‌های بیش از حد ، با افت محسوس روبه‌رو شده‌اند. در چنین شرایطی، تنها باید منتظر بارش‌ها ماند و دید آیا باران خواهد بارید و در صورت بارش، آیا میزان آن برای پر شدن سدها کافی خواهد بود یا خیر.»
تا زمستان در وضعیت بحرانی هستیم/ حتی اگر باران ببارد زمین خشک آن را جذب می‌کند
این کارشناس آب گفت: «پیشبینی ها حکایت از آن دارد تا پایان پاییز خبری از بارندگی قابل توجهی نخواهد بود و احتمالا در زمستان بارش‌هایی خواهیم داشت، اما تا آن زمان در وضعیت بحرانی قرار داریم؛ همان‌طور که آقای پزشکیان اشاره کردند. به دلیل نبود بارش، منابع سطحی و زیرزمینی پر نمی‌شوند. علاوه بر این، حتی اگر بارندگی رخ دهد، باید به میزان کافی باشد، زیرا خاک‌های خشک به‌سرعت آب را جذب می‌کنند و تا زمانی که زمین سیراب نشود، آبی جاری نمیشود که به رودخانه‌ها و در نهایت پشت سدها برسد.»
تخلیه تدریجی تهران دور از انتظار نیست
او افزود: «به هر صورت، صحبت آقای پزشکیان به نوعی به مهاجرت اقلیمی شباهت دارد؛ هر جا شرایط زیستی مناسب نباشد و منابع حیاتی مانند آب در دسترس نباشد، مهاجرت اقلیمی اجتناب‌ناپذیر است. البته عدم مدیریت جمعیت در تهران را در کنار مدیریت نامناسب آب را نیز نمیتوان در این زمینه از نظر دور داشت. اکنون نیز با کاهش چشمگیر میزان بارش در چند سال اخیر، به‌ویژه در حوزه تهران، چنین وضعیتی در حال شکل‌گیری است. در بالادست شهر، برداشت‌های متعددی صورت می‌گیرد و این امر بر وضعیت پنج سدی که منابع اصلی تامین آب تهران هستند تاثیر گذاشته است. در نتیجه، آثار تغییر اقلیم آشکار شده و اگر روند کنونی ادامه یابد، تخلیه تدریجی تهران دور از انتظار نخواهد بود.»
مردم شدت بحران آب را درک نکرده‌اند
رئیسی گفت: «اگر چنین اتفاقی نیفتد، تمام اقداماتی که تاکنون برای مدیریت عرضه انجام شده، بی‌اثر خواهد ماند و تنها راه باقی‌مانده مدیریت تقاضاست؛ یعنی یا مردم خودشان مصرف را کاهش دهند، یا دولت با ابزارهای قیمتی و مشوق جهت محدودکردن مصرف این رفتار را کنترل کند. با این حال، به نظر می‌رسد مردم هنوز شدت بحران آب را به‌درستی درک نکرده‌اند. در شهر که قدم می‌زنید، می‌بینید توجه چندانی به این مسئله وجود ندارد. تنها بنرهای هشداردهنده محدود شرکت آب و فاضلاب در نقاط نه چندان جلب نظر کننده مختلف نصب شده‌اند، اما آنچه در فضای مجازی وایرال می‌شود، معمولا موضوعاتی غیرمرتبط با آب است.»
تنها گزینه باقی‌مانده جیره‌بندی آب است
او افزود: «از سوی دیگر، رسانه‌های رسمی نیز مخاطب چندانی ندارند تا بتوانند پیام کم‌آبی را با قدرت به مردم منتقل کنند. در عین حال، ضعف سرمایه اجتماعی موجب شده است که مردم نسبت به هشدارهای دولت اطمینان کافی نداشته باشند. شاید بهتر بود تشکل‌های مردمی، پس از ایجاد اعتماد از سوی دولت، وارد میدان می‌شدند و آگاهی‌رسانی را در سطح جامعه دنبال می‌کردند. اما در بازه کوتاه‌مدتی که اکنون با آن مواجه‌ایم، تنها گزینه باقی‌مانده جیره‌بندی آب است.»
او یادآور شد: «در نهایت، باید گفت منابع آبی کشور محدودند و جمعیت هر سال در حال افزایش است. اگر مدیریت منابع و تقاضا همزمان و به‌درستی انجام نشود، بحران آب در تهران و دیگر شهرها به‌مراتب بغرنج‌تر خواهد شد.»
این کارشناس آب و انرژی گفت: «جیره‌بندی آب قریب‌الوقوع است و تخلیه، حرفی شاید رادیکال محسوب می‌شود. جیره‌بندی به عنوان آخرین سنگر برای مدیریت مصرف توسط دولت انجام می‌شود. وقتی با محدودیت شدید مواجه شدید، خودتان می‌روید؛ مگر در جنگ ۱۲ روزه دولت شهر را تخلیه کرد؟ برای تخلیه اصلا لازم نیست کسی شما را تخلیه کند، شرایط نامناسب باشد، خودتان می‌روید.»
دو بازه قابل سکونت در ایران باقی خواهد ماند: نوار شمالی کشور و غرب زاگرس
او افزود: «در مورد اینکه اصلاً کجا باید رفت، باید گفت: «هر کسی کو دور ماند از اصل خویش / باز جوید روزگار وصل خویش». شهرستانی‌ها به شهرستان خود می‌روند و تهرانی‌ها می‌گردند و احتمالا شمال را پیدا می‌کنند. اما شمال هم وضع خوبی ندارد. با توجه به تغییرات اقلیمی پیش بینی می‌شود که تنها دو بازه قابل سکونت در ایران باقی خواهد ماند: شمال و غرب زاگرس. همین حالا هم این مهاجرت اقلیمی در حال وقوع است؛ خرید زمین توسط مشهدی‌ها، اصفهانی‌ها و یزدی‌ها در گیلان و مازندران گواه این مسئله است. مگر اینکه دولت تصمیم بگیرد سیستم خود را به شهر دیگری منتقل کند و آنجا زیرساخت بسازد.»
رئیسی گفت: « استان تهران با جمعیت ۱۳ تا ۱۴ میلیون نفری و حدود ۳ میلیون مهمان افغان، فشاری مضاعف را متحمل می‌شود، در حالی که برای این جمعیت عظیم تدارکی دیده نشده است. شهرهای شمالی هم ظرفیت پذیرش چنین جمعیتی را ندارند.»
از ابتدای سال جیره‌بندی نکردند چون نمی‌دانستند وضع بحرانی است
او افزود: «جیره‌بندی از ابتدای سال آغاز نشد، چون تصور نمی‌کردند اوضاع به این شدت بحرانی شود. اما اکنون دیگر جیره‌بندی انجام شده است. شما جیره‌بندی را چه می‌دانید؟ فشار آب خانه‌ها بسیار کم شده، بنابراین جیره‌بندی است. از ساعت ۱۲ تا ۴ صبح آب قطع می‌شود و شما متوجه نیستید، و این یعنی جیره‌بندی. هنوز به مرحله قطع کامل آب برنامه ریزی شده نرسیده‌ایم، اما به‌زودی خواهیم رسید، چون چاره‌ای جز این باقی نمانده است. هر دولتی هم بود همین کار را انجام می‌داد.»
این کارشناس آب و انرژی گفت: «تمام منابع آبی قابل عرضه اطراف تهران مصرف شده، آب زیرزمینی نیز استفاده شده و در این لحظه که با شما صحبت میکنم دیگر چیزی برای مدیریت عرضه باقی نمانده است. تنها گزینه ممکن، مدیریت تقاضا و جیره‌بندی است. معمولا کشورها در مواجهه با بحرانها از جمله بحران آب، پایتخت سیاسی خود را از پایتخت جمعیتی جدا می‌کنند تا بخشی از دستگاه دولتی منتقل شود و به تبع آن مردم نیز مهاجرت کنند. اما شکل انتقال، تخلیه و کاهش جمعیت، اهمیت دارد. شما سازمانی مانند شهرداری دارید که با افزایش جمعیت، درآمد بیشتری کسب می‌کند؛ بنابراین این مشکل حتی در ساختار شهرداری هم باید حل شود.»
او افزود: «جمعیت تهران بیش از ظرفیت آن است؛ تهران تنها برای حدود ۴ میلیون نفر ظرفیت دارد و باقی باید به شکل‌های مختلف جابه‌جا شوند. بهترین راه، انتقال تدریجی دستگاه‌های دولتی است تا بتوان این فرآیند را به صورت مرحله‌ای اجرا کرد.»
دو برابر حجم آبی که از سد طالقان منتقل کردیم، هدر می‌رود
رئیسی گفت: «بحث فرسودگی انشعابات هم مطرح است، اما اکنون در مورد لحظه بحران صحبت می‌کنیم. حدود ۲۲ درصد هدررفت آب داریم که ۱۱ درصد آن واقعی است و باقی مربوط به عوامل دیگر است. همین ۱۱ درصد معادل ۱۱۰ تا ۱۲۰ میلیون مترمکعب آب است، یعنی دو برابر حجم آبی که از سد طالقان منتقل شده؛ همان سدی که در آخرین لحظه به آن پناه آوردیم.»
او در نهایت گفت: «با این حال، بازسازی سیستم آبی فرسوده بسیار پرهزینه و زمان‌بر است و نمیتوان با زدن یک دکمه معجزه کرد و مشکل را حل نمود. کاهش فشار آب تا حدی از هدررفت جلوگیری کرده، اما همه این اقدامات در حوزه برنامه‌ریزی میان‌مدت تا بلندمدت است. ما اکنون در مورد بحران آذرماه صحبت می‌کنیم؛ بحرانی که تنها یک ماه دیگر تا وقوع آن باقی مانده است.»
