بحران آب چگونه مردم را فقیرتر می‌کند؟
بحران آب در تهران فقط یک هشدار زیست‌محیطی نیست؛ حالا نشانه‌های آن آرام‌آرام در سفره مردم، بازار کار و حتی قیمت کالاها دیده می‌شود.
فرارو- کار مدیریت بحران آب تهران به نشست اضطراری کشیده شد؛ ذخایر پنج سد اصلی پایتخت در پایین‌ترین سطح خود طی دو دهه اخیر قرار گرفته و سد امیرکبیر تنها برای دو هفته ذخیره آبی کافی دارد.
به گزارش فرارو، وضعیت غیرعادی ذخایر آب تهران باعث شد تا روز ۱۱ آبان نشستی در وزارت نیرو برگزار شود. در روزهای اخیر نیز لحن مسئولان وزارت نیرو بیش از پیش هشداردهنده شده و وزیر نیرو از «احتمال قطع آب مشترکان پرمصرف» خبر داده و گفت: «پاییز خشک در حال سپری شدن است و ما خود را برای شرایط دشوار آماده می‌کنیم.» در این شرایط، کارشناسان ابعاد مختلف بحران آب تهران را بررسی کرده‌اند، اما تاثیر آن بر معیشت مردم و اقتصاد ایران تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
ناصر ذاکری، کارشناس اقتصاد و مدیر پیشین بازرگانی منطقه آزاد قشم و کارشناس ارشد برنامه ریزی و توسعه در گفت و گو با فرارو به واکاوی این مساله پرداخت و گفت: «متأسفانه انبوهی از مسائل حاشیه‌ای و کم‌اهمیت به صدر اولویت‌ها راه یافته‌اند، اما بحرانی چون آب، که باید در سه سطر نخست دغدغه‌های ملی باشد، همچنان در حاشیه مانده است.»
در دولت نهم حفر چاه غیر مجاز تبلیغ شد/ انتقال منابع آبی بین استان‌ها جز تخریب محیط زیست نتیجه مطلوبی نداشت
ناصر ذاکری به فرارو گفت: «بحث کم‌آبی ماجرایی طولانی است و به تازگی رخ نداده است. مدیریت منابع آبی کشور طی چند دهه گذشته چندان موفق نبوده و رفتار مناسبی با آن صورت نگرفته است. در حوزه کشاورزی نیز بسیار دیر به این نتیجه رسیدیم که الگوی کشت را تغییر دهیم، برخی محصولات را محدود کنیم و روش‌ها را از شیوه سنتی فاصله دهیم، و در این زمینه کار مؤثری انجام نشد. در دولت نهم حتی تبلیغ شد که هر قدر می‌خواهید چاه غیرمجاز حفر و برداشت کنید. همه این اقدامات باعث تخریب و از بین رفتن امکانات آبی کشور شد.»
او افزود: «از سوی دیگر، نتوانستیم الگوی استفاده از آب را به درستی ترویج کنیم و پروژه‌های عجیب و پرهزینه‌ای برای انتقال منابع آبی بین استان‌ها آغاز شد که سرمایه‌گذاری‌های کلانی در آن انجام شده، اما جز تخریب محیط زیست، نتیجه مطلوبی نداشته است.»
کشاورزی سهم بالایی بر اقتصاد کشور دارد/ بحران آب مستقیما به کشاورزی لطمه می‌زند/لطمه به کشاوری به معنای بیکاری پنهان است
این کارشناس اقتصاد گفت:«علاوه بر شیوه نادرست مدیریت گذشته، وضعیت فعلی نیز بحرانی است. با توجه به سهم بالای کشاورزی در اقتصاد کشور، اشتغال‌زایی و تولید مواد غذایی، به ویژه در شرایط محدودیت‌های تجاری با دیگر کشورها، آب نقش حیاتی دارد. در سال‌های گذشته تلاشی برای تغییر الگوی کشت و تولید محصولات با مصرف کم آب انجام نشد و همچنان از روش‌های سنتی استفاده کردیم؛ طبیعی است که این موضوع لطمه بزرگی به اقتصاد کشور وارد می‌کند، محصولات کشاورزی آسیب می‌بینند و فرصت‌های شغلی محدود شده و بیکاری پنهان در این حوزه افزایش می‌یابد.»
وقت انتخاب‌های دردناک رسیده است/ فعالیت‌های صنعتی باید به سمت سواحل جنوب کشیده می‌شد/ استقرار جمعیت در مناطق مرکزی به بحران دامن زد
او افزود: «امروز بحران آب به یک مسأله امنیتی در کشور تبدیل شده، زیرا دیر به فکر اقدامات پیشگیرانه افتادیم. اوایل دهه ۵۰، که مطالعات آمایش سرزمین انجام گرفت، مشاورین این طرح مطالعاتی پیشنهاد کرده بودند که با توجه به محدودیت منابع آب در مناطق مرکزی، استقرار جمعیت و فعالیت‌های صنعتی کشور به سمت ساحل جنوب و نزدیکی دریا هدایت شود و با استفاده از فناوری شیرین‌سازی آب، سیستم مدیریت شود. متأسفانه قبل و بعد از انقلاب به این مسأله اعتنایی نشد و کاری که باید پنجاه سال پیش آغاز می‌شد تا فشار بر منابع آب زیرزمینی و طبیعت کاهش یابد، انجام نگرفت.»
او تاکید کرد:«اکنون در شرایطی خاص قرار داریم که نیازمند انتخاب‌های دشوار و دردناک هستیم. تنها راه پیش رو بازگشت از مسیر غلط گذشته، جبران خسارت‌ها و اصلاح سریع مدیریت منابع آبی است.»
در کشور با فقری گسترده روبه‌رو هستیم؛ از این بدتر دیگر چه می‌خواهد بشود؟/ بحران آب می‌تواند زندگی مردم را فلج کند/ قحطی عجیب یا اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی در راه نیست
ذاکری گفت: «بحران آب واقعاً وضعیتی است که فراتر از صحبت کردن درباره اثرات تخریبی کمبود آب معنا پیدا می‌کند. کمبود آب باعث تشدید فقر می شود، اما در کشور با فقری گسترده روبه‌رو هستیم و از این بدتر دیگر چه می‌خواهد بشود! واقعاً یک طنز تلخ است. بحث بحران آب نگران‌کننده است، چون می‌تواند زندگی عموم مردم را فلج کند و باید آن را به عنوان یک مسئله امنیتی در نظر گرفت. مسئولان با فعالیت‌ها، تصمیم‌گیری‌ها و اطلاع‌رسانی‌های درست می‌توانند حداقلی از آرامش را در کشور ایجاد کنند.»
او افزود: «بله، مشکلات و دشواری‌هایی داریم و محدودیت‌ها واقعی هستند، اما این به معنای آن نیست که روزهای آینده قحطی عجیب یا اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی در راه است. مسئولان مربوطه با امکانات موجود باید تصمیماتی عاقلانه بگیرند و اقدامات لازم را انجام دهند. دامن زدن به این بحران بدون اطلاعات کافی، مناسب نیست. مسئله وجود دارد، گرفتاری‌هایی هست و نتایج دردناکی می‌تواند به بار بیاورد، اما اگر مسئولان زودتر دست به کار شوند، می‌توان از شدت بحران کاست و از مسیر اشتباه بازگشت.»
تمرکز بر تامین آب شرب شهری بود، صنایع از همان آب استفاده کردند
این کارشناس ارشد برنامه ریزی و توسعه گفت: «متأسفانه در سال‌های گذشته کشور تلاش کرده است تا هرطور شده مصرف خانگی و شهری آب را تأمین کند. در برخی مناطق مرکزی، با صرف هزینه‌های سنگین، آب را با این عنوان منتقل کردیم که برای شرب شهری استفاده شود، اما در عمل، حتی فعالیت‌های صنعتی هم با همان آب انجام شد. این نشان می‌دهد نگاه ما به مدیریت منابع آبی درست نبوده است.»
بدبینی به آینده کشاورزی عاملی بازدارنده برای سرمایه‌گذاری است
او افزود: «در چنین شرایطی، بخش کشاورزی بیش از همه تحت فشار قرار می‌گیرد. وقتی منابع آبی محدود می‌شوند و اولویت دولت تأمین آب شرب برای شهرهاست، کشاورزی آسیب می‌بیند و امید کشاورزان به فصل بعدی و برداشت محصول خوب از بین می‌رود. بسیاری از سرمایه‌گذاری‌هایی که می‌توانست در بخش کشاورزی شکل بگیرد نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد، چون وقتی آینده مبهم است، کسی حاضر به ریسک نیست.»
بحران آب و شکست کشاورزی به مهاجرت از روستا به شهر می‌انجامد/ مشاغل غیر مولد و کاذب نشات گرفته از این نوع مهاجرت است
او تاکید کرد: «در ادامه این روند، طبیعی است که شاهد افزایش مهاجرت از روستاها به شهرها باشیم؛ چرا که مناطق کشاورزی با بحران بیکاری، فشار اقتصادی و ناامیدی روبه‌رو می‌شوند. در واقع، بحران آب فقط یک مسئله زیست‌محیطی نیست، بلکه زنجیره‌ای از پیامدهای اقتصادی و اجتماعی را هم به دنبال دارد.»
او ادامه داد: «مسئله مهاجرت از روستا به شهر، موضوعی قدیمی و ریشه‌دار است و امروز نیز همچنان ادامه دارد. بسیاری از مشاغل غیرمولد و اشتغال‌های کاذبی که در شهرها دیده می‌شود، حاصل همین مهاجرت‌های بی‌رویه است. در آینده نیز این روند ادامه خواهد یافت؛ اتفاق تازه‌ای نیست، اما نکته نگران‌کننده این است که سرعت آن بیشتر می‌شود و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آن عمیق‌تر خواهد شد.»
وضعیت منابع آبی کشور وارد مرحله‌ای غیرقابل بازگشت شده/ هنوز می‌توان بخشی از این اشتباه را جبران کرد/ نبود اولویت‌گذاری عقلانی مشکل اصلی‌ست/ با روند این مسیر هزینه‌های دولت در آینده نه چندان دور افزایش می‌یابد
ذاکری گفت: «اگر به گذشته برگردیم، می‌بینیم که بی‌عملی ما در حوزه آب، به‌جای تدبیر و آینده‌نگری، تنها هزینه‌ها را افزایش داده است. ادامه این روند، مشکلات را عمیق‌تر می‌کند و دولت را وارد مسیری بی‌بازگشت می‌سازد؛ مسیری که در آن جبران گذشته تقریباً ناممکن خواهد بود. برخی کارشناسان حتی بر این باورند که وضعیت منابع آبی کشور وارد مرحله‌ای غیرقابل بازگشت شده است. با این حال، هرچه زودتر بپذیریم که در مسیر خطا حرکت کرده‌ایم، هنوز می‌توان بخشی از این اشتباه را جبران کرد. مشکل اساسی در نظام تصمیم‌گیری ما، نبود اولویت‌گذاری عقلانی است. در حالی که بحران آب مهم‌ترین تهدید کشور به شمار می‌آید، جایگاه آن در فهرست دغدغه‌های سیاست‌گذاران، نه در سطر اول که شاید در صفحه دوم دیده می‌شود.»
او افزود: «متأسفانه انبوهی از مسائل حاشیه‌ای و کم‌اهمیت به صدر اولویت‌ها راه یافته‌اند، اما بحرانی چون آب، که باید در سه سطر نخست دغدغه‌های ملی باشد، همچنان در حاشیه مانده است. علی‌رغم هشدارهای مکرر کارشناسان، گزارش‌های رسانه‌ای و حتی داده‌های رسمی، بحران آب هنوز جایگاه واقعی خود را در نظام تصمیم‌گیری کشور پیدا نکرده است که این مساله هزینه‌ها را در آینده نه چندان دور بیشتر می‌کند.»
