خاورمیانه پس از ۷ اکتبر در ۷ پرده

فرارو- دو سال قبل در چنین روزهایی، حدوداً ۲۴ ساعت از آغاز حملات سنگین اسرائیل به غزه می‌گشت. نیروهای شاخه نظامی حماس توانستند از جدار مرزی سرزمین‌های اشغالی عبور کنند و حمله‌ای را ترتیب بدهند که با دو نام طوفان‌الاقصی و حمله ۷ اکتبر شناخته می‌شد.

به گزارش فرارو، خاورمیانه جنگ‌های زیادی به خود دیده است اما تقریباً همه تحلیلگران و کارشناسان چه حامی مقاومت فلسطین باشند و چه در طرف اسرائیلی قرار بگیرند در این نقطه اشتراک نظر دارند که ۷ اکتبر نقطه عطف تغییر سامانه سیاسی این منطقه شد و کمتر موردی وجود دارد که وضعیت آن به پیش از این روز بازگردد. در این گزارش بررسی می‌کنیم که ۷۳۱ روز پس از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ میلادی، خاورمیانه در هر نقطه چه شرایطی دارد.

پرده اول؛ ایران

درگیری غیرمستقیم نیابتی و اطلاعاتی جمهوری اسلامی ایران و اسرائیل پس از ۷ اکتبر به درگیری مستقیم تبدیل شد که نقطه اوج آن جنگ ۱۲ روزه سال ۱۴۰۴ بود. اسرائیل اقدام به ترور موردی فرماندهان نظامی ایران در سوریه کرده بود اما حمله به کنسولگری در ۱۳ فروردین ۱۴۰۳ نقطه عطف این درگیری‌ها بود. پس از آن، ایران برای اولین بار به صورت رسمی و مستقیم به اسرائیل حمله کرد که عملیات وعده صادق ۱ نام گرفت.

از آن زمان، درگیری تهران و تل‌آویو با یک شیب به صورت صعودی بالا می‌رفت. اسرائیل اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس را یک روز بعد از تحلیف رئیس‌جمهور جدید ایران در تهران ترور کرد. پس از ترور هنیه در تهران (بامداد ۱۰ مرداد) و ترور سیدحسن نصرالله و سردار نیلفروشان معاون عملیات سپاه در بیروت (۶ مهر) ایران عملیات وعده صادق ۲ را در پاسخ به این اقدامات انجام داد. این عملیات ۱۰ مهر انجام شد.

اسرائیل نیز ۵ آبان حمله هوایی محدودی به برخی نقاط صنعتی و سامانه‌های پدافندی ایران انجام داد. ایران پاسخ این حمله را نداد و فشار زیادی از داخل برای انجام عملیات وعده صادق ۳ به وجود آمد. در نهایت بامداد ۲۳ خرداد حمله غافلگیرانه اسرائیل به ایران آغاز شد که موج اول آن بر اساس ترور فرماندهان ارشد نظامی و دانشمندان دفاعی و هسته‌ای ایران استوار بود. ایران نیز با فاصله‌ای چند ساعته، عملیات وعده صادق ۳ را آغاز کرد.

در جریان این جنگ ۱۲ روزه، ابزار اصلی اسرائیل برای ترور و حملات اسرائیل به مناطق نظامی و غیرنظامی بود. ایران هم از موشک و پهپاد استفاده می‌کرد. این جنگ پس از سنگین‌تر شدن حملات متقابل دو طرف و در نهایت ورود آمریکا به درگیری و بمباران تاسیسات هسته‌ای ایران و پاسخ متقابل ایران، متوقف شد. در حال حاضر نیز شرایط همچنان در وضعیت توقف درگیری است.

پرده دوم؛ لبنان

لبنان یکی از کشورهایی بود که تقریباً بلافاصله درگیر این جنگ شد. چرا که پس از آغاز  حملات سنگین اسرائیل به نوار غزه، حزب‌الله نیز حملات راکتی خود از مناطق شمالی را آغاز کرد. در آن زمان این تحلیل وجود داشت که اسرائیل وارد درگیری فرسایشی نمی‌شود و با مشغول شدن در چند جبهه از فشار و بمباران غزه عقب می‌نشیند. اما این اتفاق رخ نداد و اسرائیل حملات هوایی خود به مناطق جنوبی شیعه‌نشین لبنان و همچنین بیروت را آغاز کرد.

در این بازه زمانی، اسرائیل چند لایه از فرماندهان ارشد حزب‌الله را ترور و عملیات انفجار پیجرها را اجرا کرد. نقطه اوج اقدام آن‌ها هم ترور دبیرکل حزب‌الله لبنان سیدحسن نصرالله و جایگزین او سیدهاشم صفی‌الدین است که در مهر ۱۴۰۳ رخ داد. اسرائیل حمله‌ای زمینی هم به لبنان داشت و مناطقی از جنوب را تحت اشغال قرار داد.

آذر ۱۴۰۳ در نهایت توافق آتش‌بس میان لبنان و اسرائیل برقرار و این کشور در دی ۱۴۰۳ از بن‌بست سیاسی خارج و رئیس‌جمهور آن انتخاب شد. جوزف عون رئیس‌جمهور جدید با پشتیبانی فرانسه، آمریکا و عربستان به قدرت رسید و از همان ابتدا تصمیم گرفت که قدرت حزب‌الله را محدود کند. دایره نفوذ حزب‌الله محدود و برخی امتیازات پیشین مانند کنترل فرودگاه بیروت توسط این گروه مقاومت گرفته شد.

پست‌های بازرسی این گروه و مقرهای نظامی تحویل ارتش داده شد. برخوردهایی نیز میان دو طرف در سطح کنترل اعتراضات خیابانی پیش آمد. در حال حاضر دولت به دنبال خلع سلاح حزب‌الله است و روابط تنش‌آلودی با تهران دارد. انتقادات لبنان نسبت به ایران دیگر به صورت علنی و رسانه‌ای در بالاترین سطوح آن کشور مطرح می‌شود.

پرده سوم؛ سوریه

شاید وقایع هفت اکتبر، عمیق‌ترین تاثیر را بر سوریه گذاشته باشد. چون نظام سیاسی در این کشور طی شرایط جدید و تحولات سریع خاورمیانه، به طور کامل سقوط کرد و هیئت تحریرالشام به سرکردگی محمد الجولانی که اکنون با نام احمد الشرع شناخته می‌شود، قدرت را به دست گرفت. ایران از سوریه بیرون رفت و ترکیه به عنوان حامی اصلی تحریرالشام، بر شئون مختلف مسائل در سوریه مسلط شد. آمریکا تحریم‌های وضع شده بر رژیم اسد را برداشت و ملاقات‌هایی میان الشرع و مقامات کشورهای اروپایی و همچنین آمریکا صورت گرفت. اسرائیل بخشی از خاک سوریه را اشغال کرد و درگیری‌های پراکنده مسلحانه گاهی در این کشور رخ می‌دهد. با تغییر نظام در سوریه، پل ارتباطی محور مقاومت از بین رفت.

پرده چهارم؛ عراق

با همان تحلیلی که حزب‌الله لبنان پس از هفت اکتبر وارد جنگ با اسرائیل شد، گروه‌های مقاومت عراقی هم اقداماتی پراکنده مانند شلیک پهپاد انجام دادند. اما دولت عراق خیلی سریع این گروه‌ها را متوقف کرد و اجازه ایجاد شرایطی مانند لبنان را نداد. فشارهای زیادی از سوی آمریکا بر بغداد اعمال شد که گروه‌های ذیل سازمان حشدالشعبی را منحل و تحت برخورد قرار بدهد. در نهایت این نیروهای شبه‌نظامی به عنوان بخشی از نیروهای مسلح عراق بازتعریف شدند. عراق با توجه به سیاستی که در پیش گرفت، نسبت به لبنان، یمن و سوریه آسیب کمتری دید. اما از شهریورماه امسال اخباری منتشر شد که نشان می‌داد احتمال وقوع درگیری نظامی میان اسرائیل و عراق بالا رفته است. چرا که اسرائیلی‌ها مدعی هستند عراق به مرکز فعالیت‌های ایران تبدیل شده است.

پرده پنجم؛ یمن

انصارالله یمن پس از ۷ اکتبر و در حمایت از مردم فلسطین، اعلام کرد که کشتی‌های متعلق به شرکت‌های اسرائیلی یا شناورهایی که به یا از بنادر اسرائیل در حرکت هستند را مورد هدف قرار می‌دهد. تحلیلگران بر این باورند که یمن هم با تحلیل مشابه حزب‌الله وارد این عملیات شد. یمن این حملات را گسترش داد و طی دو سال گذشته حملات موشکی و پهپادی متعددی علیه اسرائیل انجام داده است.

در جریان این حملات به خصوص فرودگاه بن‌گوریون بارها تحت تاثیر حملات یمن قرار گرفته است. اسرائیل هم حملات هوایی علیه زیرساخت‌های یمن و همچنین سیاستمداران این کشور انجام داده است. انصارالله همچنان در حالت جنگی قرار دارد و بارها اعلام کرده است که تا زمان پایان حملات در غزه، به عملیات خود ادامه می‌دهد.

پرده ششم؛ فلسطین

غزه در دو سال گذشته، وضعیت انسانی وخیمی پیدا کرده است. آمارها حاکی از آن است که در جریان این جنگ نابرابر، بیش از ۸۰ هزار نفر کشته و مفقود شدند. بیش از ۱۶۰ هزار نفر هم مجروحان این جنگ تا کنون بوده‌اند. بیش از سه چهارم ساختمان‌های غزه و ۹۸.۵ درصد از زمین‌های قابل کشت آن نابود شدند. ۳۸ بیمارستان در نوار غزه نابود یا تعطیل شدند و ۸۰ درصد این منطقه تحت اشغال اسرائیل است. گزارش‌ها حاکی از آن است که در دو سال گذشته بیش از ۲۰۰ هزار تن بمب بر غزه ریخته شده است.

اما از سوی دیگر، ۷ اکتبر و وقایع بعد از آن، وجهه اسرائیل را در جهان بیش از پیش با مشکل مواجه کرد. آن همدردی که پس از حمله حماس در ۷ اکتبر با اسرائیلی‌ها و گروگان‌هایشان در غزه به وجود آمده بود، با نسل‌کشی رخ داده بعد از آن از بین رفت. شهرهای زیادی در کشورهای مختلف جهان از شرق تا غرب صحنه تظاهرات گسترده ضداسرائیلی بودند. روابط سیاسی و اقتصادی اسرائیل با کشورهای مختلف از اسپانیا تا استرالیا با مشکل مواجه شد. دادگاه بین‌المللی کیفری حکم بازداشت نخست‌وزیر رژیم اسرائیل را صادر کرد. با طولانی شدن جنگ، کشته شدن برخی اسرای صهیونیست در حملات اسرائیل و گسترده‌تر شدن آن، اعتراضات نسبت به دولت راست افراطی نتانیاهو نیز افزایش پیدا کرد.

پرده هفتم؛ تغییر سامانه سیاسی خاورمیانه

این تحولات بر سامانه سیاسی خاورمیانه و هندسه امنیتی این منطقه تاثیر زیادی گذاشت. شرایط محور مشهور به مقاومت پس از هفت اکتبر دستخوش تغییراتی از لحاظ نظامی، امنیتی و سیاسی شد. بازیگرانی مانند قطر و مصر در جریان روند سیاسی شکل‌گرفته برای پایان جنگ در غزه، نقش‌آفرینی گسترده‌تری پیدا کردند. ترکیه نیز از لحاظ منطقه‌ای نقش‌آفرینی‌اش پررنگ‌تر شد و سوریه را تحت کنترل گرفت و سمت آمریکا برد.

برای نخستین بار اسرائیل به یک پایتخت عربی دیگر یعنی دوحه نیز حمله کرد. با تغییر شرایط در آمریکا و بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، شدت حملات اسرائیل نیز کم نشد. ترامپ همراهی زیادی با سیاست‌های نتانیاهو از خود نشان داد که اوج آن نیز حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران بود.

در چنین شرایطی، اما در نهایت مجموع پیشنهادهای عربی، اسلامی، اروپایی، فلسطینی و اسرائیلی در قالب طرحی که استیو ویتکاف و جرد کوشنر داماد ترامپ ارائه دادند و به طرح صلح ترامپ معروف شد، روی میز قرار گرفته و همین امروز یعنی ۱۷ مهر و ۸ اکتبر ۲۰۲۵، سومین روز مذاکرات این طرح در شرم‌الشیخ مصر جریان دارد. اما تحولات پس از ۷ اکتبر هنوز به پایان نرسیده و همچنان ادامه دارد.