نقد و بررسی مستند بیوگرافی «اورول: ۲+۲=۵»
این مستند با ترکیبی از آرشیو، روایت‌های صوتی و تصاویر معاصر، زندگی اورول را در بستر تاریخ ترسیم می‌کند.
فرارو- مستند «اورول: ۲+۲=۵» ساخته رائول پک با بهره‌گیری از زندگی و نوشته‌های جورج اورول، به بررسی چگونگی شکل‌گیری رمان «۱۹۸۴» و پیامدهای سیاسی آن در جهان گذشته و امروز می‌پردازد.
به گزارش فرارو به نقل از نیویورک تایمز، رمان «۱۹۸۴» در سال ۱۹۴۹ تاکتیک‌های تمامیت‌خواهی را افشا کرد. اکنون مستندی تکان‌دهنده از رائول پک زندگی و اندیشه‌های اورول را زیر ذره‌بین می‌برد. جورج اورول در سال ۱۹۴۶، تنها یک سال پس از پایان جنگ جهانی دوم، جمله‌ای نوشت که هنوز بازتابی جهانی دارد: «این نظر که هنر نباید با سیاست ارتباطی داشته باشد، خود یک موضع سیاسی است.»
این جمله در ابتدای مستندی جدید با عنوان «اورول: ۲+۲=۵» دیده می‌شود؛ اثری جستارنویسانه که با بهره‌گیری از زندگی و آثار اورول، قدرت اقتدارگرایانه در گذشته و حال را بررسی می‌کند. این فیلم سرشار از ایده و تصویر است؛ گاهی روشنفکرانه و الهام‌بخش، گاهی آزاردهنده و تقریباً خسته‌کننده. اما در مجموع، اثری است پر از فوریت و اضطرار، از کارگردانی که با مستند تحسین‌شده «من سیاه‌پوست تو نیستم» درباره جیمز بالدوین در سال ۲۰۱۷ شناخته شد.
پک آن جمله معروف درباره سیاست و هنر را از مقاله مهم اورول در همان سال با عنوان «چرا می‌نویسم» برگرفته است. در آن مقاله، اورول چهار انگیزه بزرگ برای نوشتن را شرح می‌دهد که یکی از اصلی‌ترین آن‌ها «هدف سیاسی» است. در پایان مقاله، اورول از شروع نگارش کتابی تازه سخن می‌گوید؛ کتابی که بعدها به «۱۹۸۴» بدل شد؛ رمانی که نه تنها به شهرت او افزود بلکه نامش را به یک صفت فرهنگی و سیاسی تبدیل کرد.
پک با روایت‌های خود اورول و صداگذاری آرام و صمیمی دامین لوئیس، زندگی این نویسنده را در کنار رویدادهای جهانی ترسیم می‌کند و تمرکز ویژه‌ای بر دوره نگارش «۱۹۸۴» دارد؛ رمانی که در ۱۹۴۹ منتشر شد و چند ماه پس از آن، اورول درگذشت. این مستند که با همکاری بنیاد اورول ساخته شده، داستان خود را از سال ۱۹۴۶ آغاز می‌کند؛ زمانی که اورول، با نام اصلی اریک آرتور بلر، به جزیره دورافتاده «جورا» در هبریدهای داخلی اسکاتلند سفر کرد.
همان‌جا بود که نگارش آخرین رمان خود را آغاز کرد. زندگی‌نامه‌نویس او، دی. جی. تیلور، معتقد است که ایده «۱۹۸۴» از پیش در ذهن اورول شکل گرفته بود و احتمالاً ریشه در جلسه استراتژیکی در سال ۱۹۴۳ با حضور چرچیل، روزولت و استالین داشت؛ جلسه‌ای که در آن درباره تقسیم جهان پس از جنگ بحث شد. این موضوع برای اورول جذاب بود: جهان تقسیم‌شده به حوزه‌های نفوذ و پیامدهای سیاسی و انسانی چنین تقسیم‌بندی‌ای.
فیلم با تصاویری هوایی از مناظر سبز و بکر جورا آغاز می‌شود و هم‌زمان صدای دامین لوئیس از زبان اورول شنیده می‌شود: «نقطه شروع من همیشه حس جانبداری و احساس بی‌عدالتی است.» این جمله نیز برگرفته از «چرا می‌نویسم» است، اما در عین حال می‌تواند بیانیه‌ای هنری از سوی خود پک باشد؛ فیلم‌سازی متولد هائیتی که خانواده‌اش در دوران کودکی او از دیکتاتوری دووالیه گریختند.
پک در کارنامه‌اش بارها نشان داده که سیاست و تاریخ را در مرکز روایت‌های هنری قرار می‌دهد؛ از فیلم داستانی «کارل مارکس جوان» گرفته تا مستند «لومومبا: مرگ یک پیامبر» درباره پاتریس لومومبا، نخست‌وزیر فقید کنگو. «اورول: ۲+۲=۵» بخش‌هایی از زندگی نویسنده را بازگو می‌کند، اما هدف اصلی تنها مرور زندگینامه نیست. فیلم از هند تحت استعمار بریتانیا آغاز می‌کند؛ جایی که اورول در طبقه‌ای که خودش آن را «طبقه بالای متوسط پایین» می‌نامید، به دنیا آمد.
سپس به بریتانیا و تحصیل او می‌رسد و بعد دوران خدمتش در برمه تحت استعمار بریتانیا؛ جایی که به‌عنوان افسر پلیس بخشی از «ماشین استبداد» بود. پک در روایت خود، وقایعی همچون مرگ همسر نخست اورول، ایلین بلر، را نیز می‌گنجاند، اما تمرکز او همیشه بر رابطه میان زندگی شخصی اورول و تحلیل‌های عمیق او از جهان است. روش پویای پک باعث می‌شود تا بعد شخصی و سیاسی در کنار هم قرار گیرند.
او حجم عظیمی از موارد آرشیوی و تازه را در فیلم به کار می‌برد: از عکس‌های خانوادگی و فیلم‌های خبری تا یادداشت‌های روزانه و طراحی‌ها. همچنین از بخش‌هایی از فیلم‌های دیگر استفاده می‌کند، از جمله اقتباس تیره و تار مایکل ردفورد از «۱۹۸۴» با بازی جان هرت در نقش وینستون اسمیت. پک همچنین تصاویر معاصر را در کنار این منابع قرار می‌دهد؛ از رهبران جهان گرفته تا جنگ‌ها و بحران‌های امروز.
در یکی از لحظات مهم، او سخنرانی جرج بوش در سال ۲۰۰۲ درباره تهدید عراق برای صلح را با صحنه‌ای از فیلم ردفورد ترکیب می‌کند که در آن مردم روبه‌روی صفحه‌ای نشسته‌اند و صدایی اعلام می‌کند: «ما با مردم اوراسیا در جنگ هستیم.» حجم وسیع مواد به‌کاررفته گاه سنگین و حتی فرساینده می‌شود. بااین‌حال، برخی تصاویر از تأثیرگذارترین بخش‌های فیلم هستند؛ از جمله عکسی در سال ۱۹۰۳ که نوزاد کوچک و رنگ‌پریده‌ای به نام اورول را در آغوش پرستار هندی تیره‌پوستش نشان می‌دهد.
صدای راوی در این لحظه دوباره از اورول نقل می‌کند: «من فکر نمی‌کنم بتوان انگیزه‌های یک نویسنده را بدون دانستن چیزی از دوران رشد اولیه او درک کرد.» صدای راوی ادامه می‌دهد: «موضوعات او توسط دورانی که در آن زندگی می‌کند تعیین خواهد شد.» این کلمات در کنار تصویر نوزاد اورول، نه تنها زندگی او را توضیح می‌دهند بلکه بیانگر نگاه پک به این مستند و تعهد سیاسی و اخلاقی خودش نیز هستند.
در نهایت، مستند پک بیش از یک مرور ساده بر زندگی اورول است. او با درهم‌تنیدن خاطرات فردی، شرایط تاریخی و تأملات سیاسی، چهره‌ای از نویسنده‌ای ارائه می‌دهد که بیش از هر چیز، نگران سرنوشت بشر در برابر قدرت‌های تمامیت‌خواه بود. «اورول: ۲+۲=۵» تلاشی است برای نشان دادن اینکه چرا رمان «۱۹۸۴» همچنان زنده و مرتبط باقی مانده و چگونه جهان امروز نیز، همچون دوران اورول، در خطر تکرار همان الگوهای «اورولی» است.
