عباس عبدی: مستنداتی وجود ندارد که نشان دهد مجازات اعدام بازدارنده است

پیرو نامه انجمن علمی روانپزشکان ایران خطاب به دستگاه قضایی در نقد اجرای علنی اعدام این گفتگو با عباس عبدی، روزنامه‌نگار، انجام شد. 

به گزارش هم‌میهن، این گفتگو را در ادامه بخوانید:

به نظر شما تاثیر اجتماعی مجازات اعدام در ملا عام چیست؟ 

مجازات اعدام در گذشته آیینی بود، به همین دلیل مردم جزیی از مراسم مجازات بودند. اعمال مشروعیت و قدرت حکومت‌ها از طریق اعدام در منظر عمومی انجام می‌شد. اما امروز جوامع بسیار گسترده شده‌اند و در شهری مانند تهران چطور می‌توان مجازات اعدامی اجرا کرد که مردم اگر بخواهند، بتوانند ببینند.

از سوی دیگر، امروز مشروعیت حکومت‌ها از طریق رعایت حقوق شهروندی و عدالت قضایی تامین می‌شود و ربطی به اعدام کردن یا نکردن ندارد. جوامعی که بیش از همه مشروعیت دارند آن‌هایی هستند که اعدام را نفی و از نظام قضایی خود حذف کرده‌اند و نیازی به اعدام چه در داخل زندان و دور از چشم مردم و چه در منظر عمومی ندارند. 

از سوی دیگر شاهد یک تحول اخلاقی و روانشناسی هستیم و آن هم اینکه مردم علاقه‌ای ندارند خشونت و خونریزی را ببینند و این تحول، دلایل جامعه‌شناختی دارد. در حالی که در گذشته، دیدن مجازات و تنبیه و خشونت امر متداول و عادی بود. امروزه کسانی که حکم اعدام می‌دهند و اجرا می‌کنند ممکن است نگذارند حتی فرزندانشان کشتن یک خروس را نگاه کنند و آن را امر مطلوبی نمی‌دانند.

این مساله مانند تنبیه بدنی است. در گذشته تنبیه بدنی وجود داشت و بسیاری از بزرگسالان امروزی در مدارس توسط پدر و مادر تنبیه بدنی می‌شدند، فرزندانشان را هم تنبیه بدنی می‌کردند اما برای نوه‌هایشان دیگر این اجازه را نمی‌دهند. چون می‌بینند که معنای مجازات و خشونت در جامعه امروز تغییر کرده است. 

پس اجرای این احکام آثار منفی دارد. بخشی از این مجازات‌ها تحقیر انسان است، همان شکلی از تحقیر که با انداختن آفتابه به دور گردن اوباش و دزدها می‌خواستند به آن‌ها نسبت دهند و آن را خیلی خوب می‌دانستند. در حالی که تحقیر هر انسانی چه مجرم و چه غیرمجرم اصولا نباید وجود داشته باشد و ما در مجازات شرعی هم چنین چیزی را نمی‌بینیم مجازات تحقیر نیست. 

بنابراین معلوم نیست چرا برخی افراد همچنان اصرار دارند که این مجازات در فضای عمومی انجام شود. آن هم در جامعه‌ای که رسانه وجود دارد و قابل اطلاع‌رسانی است و نیازی به دیدن چند نفر نیست. 

پیشنهاد من این است که اگر طرفدار اجرای علنی مجازات هستند تمام مجازات‌های سنگسار، اعدام، قطع ید دزدان و هر مجازات بدنی و مشابه دیگری را مستقیما در تلویزیون نشان دهند. آن‌ها می‌دانند که این کار خوبی نیست و به همین دلیل انجام نمی‌دهند اما اینکه آن را در یک محله اجرا می‌کنند بیش از آنکه معطوف به بازدارندگی و اثر مثبت باشد، ارعاب و مشروعیت بخشیدن به قدرت است. 

آیا این مجازات تاکنون توانسته اثر بازدارندگی اجتماعی داشته باشد؟ 

تا جایی که من پیگیر مطالعات بوده‌ام، مستنداتی وجود ندارد که نشان دهد مجازات اعدام بازدارنده است. در برخی ایالت‌های آمریکا مجازات اعدام وجود دارد و در برخی دیگر نه. در آنجا هم ایالت‌هایی که مجازات اعدام ندارند، سرانه قتل کمتری دارند. هدف از اعدام قاتل بازدارندگی نیست. به همین دلیل در شرع و قرآن هم توصیه به عفو شده است. زمانی که توصیه موکد به عفو می‌شود به این معنی است که بازدارندگی ندارد. 

مجازات قصاص امر شخصی اولیای دم است و مردم در اعدام یا گذشت از او دخالتی ندارند. اگر هم بخشی از آن به مردم ربط دارد، آن بخش، مساله قصاص نیست. به نظر من هدف نشان دادن عریانی قدرت است، بعید است که اعدام اثر مثبت اجتماعی و بازدارندگی داشته باشد. 

به نظر شما با وجود مخالفت‌های فراوانی که درباره این شیوه از مجازات وجود دارد، چرا چنین مجازاتی همچنان اجرا می‌شود؟ 

کسی که قتل نفس انجام می‌دهد، یا آن را اتفاقی انجام داده و یا آگاهانه. اگر اتفاقی بوده، به مجازاتش نگاه نمی‌کند و اتفاقی است که در یک لحظه افتاده و کم و زیاد شدن مجازات تاثیری بر انجام آن توسط فرد ندارد. ولی اگر فردی با برنامه‌ریزی و تصمیم قبلی مرتکب قتل شود، باز هم خیلی به مجازات فکر نمی‌کند و در عین حال شاید تصور می‌کند دستگیر نمی‌شود. مجازات اعدام قاتلان و به طور کلی مجازات اعدام، نقش بازدارندگی چندانی ندارد و با مقایسه میان امار قتل و وجود مجازات اعدام در کشورها به راحتی می‌توان این موضوع را فهمید.