۱۲ فرصت طلایی ایران در باشگاه اقتصادی بریکس

پیوستن ایران به گروه بریکس را می‌توان از مهم‌ترین تحولات سیاست خارجی کشور در سال‌های اخیر دانست. این اقدام نه‌تنها فرصت تازه‌ای برای نقش‌آفرینی ایران در ساختار چند جانبه‌گرایی نوین فراهم می‌آورد، بلکه بستر گسترش همکاری‌های نهادینه با «جهان جنوب» را نیز مهیا می‌کند.

 به گزارش ایران، در سال‌هایی که از شکل‌گیری بریکس می‌گذرد، مهم‌ترین حوزه نقش‌آفرینی این گروه، در اقتصاد جهانی بوده‌ است. بریکس با بهره‌گیری از قدرت جمعی و نهادهای مالی اختصاصی خود، حضور اقتصادی چشمگیری در عرصه بین‌المللی تثبیت کرده و بر تجارت جهانی، جریان سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌ها اثرگذاری قابل توجهی داشته‌ است. همچنین حجم اقتصادی بریکس بسیار چشمگیر است. سهم بریکس‌پلاس از تولید ناخالص داخلی جهانی بر اساس برابری قدرت خرید، در سال 2023 حدود 39 درصد و در سال 2024 حدود 37.3 درصد برآورد شده‌ است. رقمی که این ائتلاف را به یکی از بلوک‌های اقتصادی قدرتمند جهان بدل می‌کند. از منظر تجارت بین‌المللی، کشورهای بریکس در مجموع حدود 24 درصد از کل مبادلات جهانی را در اختیار دارند. به گونه‌ای که 10 عضو کنونی این گروه نزدیک به یک چهارم تجارت جهانی را شامل می‌شوند.

اولویت‌های همکاری ایران با اعضای بریکس

با پیوستن رسمی ایران به گروه بریکس و تحول ساختاری این گروه، فرصت مهمی برای بهبود جایگاه ایران در نظم نوین بین‌الملل فراهم شده‌ است. در شرایطی که بریکس با گسترش عضویت و تعمیق همکاری‌ها در قالب برنامه‌های توسعه‌محور در اجلاس 2025 بویژه در حوزه‌های مالی، فناوری، انرژی و حکمرانی جهانی، نقش مؤثرتری در تنظیم معماری چندقطبی ایفا می‌کند، ضرورت بهره‌گیری نظام‌مند از ظرفیت‌های این نهاد برای ایران بیش از پیش احساس می‌شود.

در این چهارچوب و بر مبنای تصمیم اجلاس بریکس، نقش‌آفرینی ایران در این گروه را می‌توان به ترتیبی که در گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران آمده‌ است، اولویت‌بندی کرد.

اصلاح ساختار حکمرانی مالی و پولی بین‌المللی؛ یکی از محوری‌ترین اولویت‌ها برای ایران در میان مدت، مشارکت در فرآیند اصلاح حکمرانی نهادهایی نظیر صندوق بین‌المللی پول است. گروه بریکس تلاش دارد توازن را به ساختار پولی بین‌المللی بازگرداند. همکاری ایران در قالب این راهبرد، بویژه از طریق ترتیبات ذخیره ارزی بریکس، زمینه تقویت تاب‌آوری اقتصاد ملی در مواجهه با نوسانات بازارهای جهانی و بحران‌های مالی را فراهم می‌آورد.

همکاری بانکی، مالی و سرمایه‌گذاری؛ بانک جدید توسعه بریکس به عنوان بازوی تأمین مالی پروژه‌های کلان در کشورهای عضو با ابتکار نوینی چون تضمین‌های چندجانبه بریکس، فرصت‌های نوینی برای اعضا فراهم کرده‌ است. ایران می‌تواند از طریق عضویت فعال در این نهادها، بخشی از منابع مالی مورد نیاز برای پروژه‌های زیرساختی، انرژی‌های نو، حمل‌و‌نقل، فناوری اطلاعات و توسعه پایدار را جذب کند. بدین ترتیب طراحی ابزار تضمینی، تأمین مالی سبز و استفاده از ظرفیت سرمایه‌گذاری مشترک، بسترهای کلیدی برای تعاملات اقتصادی بین‌المللی ایران در قالب بریکس خواهد بود.

تعامل تجاری و نقش‌آفرینی در بازمهندسی نظم تجارت جهانی؛ گروه بریکس با اتخاذ مواضع هماهنگ در قبال سازمان تجارت جهانی، خواستار بازنگری در قواعد ناعادلانه فعلی و تقویت جایگاه کشورهای جنوب در تصمیم‌سازی‌های تجاری بین‌المللی شده است. ایران می‌تواند از این فرصت برای توسعه تجارت جنوب-جنوب، بهره‌برداری از تعرفه‌های ترجیحی، تسهیل ترانزیت منطقه‌ای و استفاده از ارزهای محلی در تسویه مبادلات بهره ببرد. همچنین گسترش پیوندهای تجاری دوجانبه و چندجانبه با اعضای بریکس، زمینه متنوع‌سازی بازارهای صادراتی ایران را فراهم می‌آورد. البته عضویت نداشتن ایران در سازمان تجارت جهانی مشکلات مهمی برای بهره‌مندی از فرصت‌های تجاری در قالب بریکس ایجاد کرده‌ است.

همگرایی فناورانه در حوزه اقتصاد دیجیتال؛ بریکس در قالب «تفاهمنامه حکمرانی داده» چهارچوبی برای شکل‌دهی به نظام داده‌محور مستقل از زیرساخت‌های غربی ایجاد کرده‌ است. ایران با نقش‌آفرینی در این سازوکار می‌تواند با بهره‌برداری از زیرساخت‌های مشترک دیجیتال، در تدوین قواعد اخلاقی هوش مصنوعی، توسعه خدمات دیجیتال و ایجاد بازارهای منطقه‌ای داده، مشارکت فعال داشته باشد. همکاری در حوزه زیرساخت ابری، امنیت سایبری و رمزارزهای ملی نیز بخشی از این راهبرد فناورانه است.

توسعه همکاری‌های کشاورزی، امنیت غذایی و انرژی پایدار؛ با توجه به تأکید ویژه بریکس بر مقابله با ناامنی غذایی و نوسانات بازار انرژی، ایران می‌تواند در قالب برنامه‌های تخصصی این گروه، ظرفیت‌های داخلی خود را در بخش کشاورزی، آبیاری هوشمند، انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی تقویت کند. عضویت در پروژه‌های منطقه‌ای بریکس در حوزه کربن‌زدایی و بهره‌برداری از فناوری‌های نوین در مقابل بحران اقلیمی نیز از منظر پایداری زیست‌محیطی و تعهدات بین‌المللی از اهمیت بالایی برخوردار است.

تقویت مشارکت در نوآوری، هوش مصنوعی و فناوری پیشرفته؛ برنامه همکاری علمی- فناورانه بریکس بویژه در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی، فناوری زیستی، نانو و محاسبات کوانتومی، فرصت مناسبی برای تقویت زیست‌بوم نوآوری ایران فراهم کرده‌ است. از طریق تعامل با شبکه‌های تحقیقاتی مشترک، جذب سرمایه خارجی در فناوری و دسترسی به دانش فنی، امکانات قابل توجهی برای ارتقای تولید دانش‌بنیان و ورود به زنجیره ارزش جهانی فناوری‌های نوین برای ایران فراهم می‌شود.

نوسازی صنعتی و مشارکت در زنجیره تأمین منطقه‌ای؛ بریکس با راه‌اندازی کارگروه‌های تخصصی صنعتی، به دنبال ایجاد زنجیره‌های تولید و تأمین نسبتاً مستقل از ساختارهای موجود غرب‌محور است. ایران با برخورداری از زیرساخت صنعتی، می‌تواند در روند تدریجی در صنایع متوسط و سنگین، ماشین‌سازی، پتروشیمی، داروسازی و صنایع غذایی با سایر اعضا وارد پروژه‌های مشترک تولیدی و صادراتی شود. انتقال فناوری، سرمایه‌گذاری مشترک و نوسازی ماشین‌آلات نیز از دیگر ظرفیت‌های این محور همکاری است.

تدوین استانداردهای فنی مشترک و نهادسازی تخصصی؛ یکی از تصمیمات راهبری اجلاس 2025، حرکت به سوی تدوین استانداردهای مشترک صنعتی، کشاورزی و دیجیتال بود. ایران با همکاری در «مرکز استاندارد بریکس» می‌تواند در کاهش موانع فنی تجارت، افزایش انطباق محصولات صادراتی و ارتقای نظام ارزیابی انطباق داخلی گام  بردارد. همزمان، توسعه آزمایشگاه‌های مرجع و صدور گواهینامه‌های مشترک، افق تازه‌ای در تعاملات فنی میان ایران و اعضای بریکس ایجاد خواهد‌ کرد.

همکاری در توسعه گردشگری پایدار و فرهنگی؛ سند راهبردی گردشگری بریکس، با تمرکز بر توسعه گردشگری سلامت، طبیعت‌گردی، تبادل فرهنگی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گردشگری، بستری برای تعاملات فرهنگی-اقتصادی گسترده‌تر فراهم می‌سازد. ایران می‌تواند با بهره‌برداری از جاذبه‌های تاریخی، معنوی و طبیعی خود، در مسیر توسعه گردشگری درون بریکسی نقش‌آفرین باشد. تسهیل روادید، آموزش نیروی انسانی، بازاریابی بین‌المللی و سرمایه‌گذاری مشترک در این زمینه، از مهم‌ترین محورهای عملیاتی قابل پیگیری هستند.

حمایت از بنگاه‌های کوچک و متوسط و کارآفرینی فناورانه؛ برنامه اقدام بریکس برای توسعه شرکت‌های کوچک و متوسط بر ایجاد بسترهای مالی، فنی و آموزشی مشترک برای توانمندسازی SMEها تأکید دارد. این برنامه می‌تواند برای ایران فرصت‌هایی در حوزه توانمندسازی استارتاپ‌ها، دسترسی به بازارهای منطقه‌ای، دیجیتالی‌سازی فرآیندهای تولید و استفاده از سرمایه‌گذاری خطرپذیر را فراهم آورد. حضور فعال در شبکه همکاری SMEهای بریکس، می‌تواند در تقویت صادرات غیرنفتی و اشتغال فناورانه نقش کلیدی ایفا کند.

توسعه حمل‌و‌نقل هوشمند، لجستیک و زیرساخت‌های پایدار؛ گروه بریکس با تمرکز بر توسعه حمل‌و‌نقل دریایی، ریلی، هوایی و درون‌شهری پایدار، امکان همکاری در پروژه‌های ترانزیتی چندوجهی را فراهم کرده‌ است. ایران به عنوان یکی از گروه‌های ژئوپلیتیکی کلیدی در مسیرهای کریدوری جنوب-شمال و شرق-غرب، می‌تواند با مشارکت در طرح‌های بریکس، جایگاه لجستیکی خود را تثبیت کرده و از منابع مالی و فنی برای توسعه زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل هوشمند و پایدار بهره ببرد.

همکاری در‌ گذار انرژی، کربن‌زدایی و تأمین مالی سبز؛ گزارش اجلاس 2025، خواستار همگرایی کشورهای بریکس در حوزه‌ گذار انرژی و تحقق تعهدات اقلیمی از طریق توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و تقویت سرمایه‌گذاری سبز شد. ایران با برخورداری از پتانسیل بالای خورشیدی و بادی، می‌تواند پروژه‌هایی در زمینه برق پاک، بهره‌وری انرژی و مدیریت منابع آب را در قالب همکاری با بریکس تعریف و تأمین مالی کند. همچنین به تدریج امکان صدور اوراق قرضه سبز با پشتیبانی بانک جدید توسعه بریکس فراهم است.