چرا عکس جعلی آتشفشان دماوند را همه باور کردند؟

فرارو- افسانه رحیمیان؛ کوه دماوند جزء آتشفشان‌هایی است که هر از گاهی بخارهایی از آن بلند می‌شود که نشان از فعال بودن آن است. ۳۱ مردادماه سال‌جاری تصاویری از این آتشفشان درحالی‌که بخاراتی سفید از دهانه آن بیرون می‌آمد، منتشر شد که بازار گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال فعال شدن این آتشفشان را داغ‌تر کرد و آن را در کانون توجه صاحب‌نظران این حوزه قرار داد. 

به گزارش فرارو، خیلی زود مشخص شد که این تصاویر منتشرشده از دماوند، کاملاً  ساختگی بود. نکته در خور تأمل  اینکه هیچ مقام مسئولی این خبر جعلی را نه تکذیب کرد و نه واکنش نشان داد. شاید به این دلیل که این پدیده خروج بخار از دهانه آتشفشان دماوند خیلی عادی محسوب شده و محلی از اعراب نداشته است.

اما در این بین کارشناسان و زمین‌شناسانی چون  مهدی زارع، زمین‌شناس و استاد پژوهشکده بین‌المللی زلزله‌شناسی، و  عباس محمدی کنشگر، محیط‌زیست،  با ارائه نظرات کارشناسانه و مستدل خود گرد  اضطراب و تشویش را اذهان عمومی زدودند.

همچنین مدیرکل مدیریت بحران استانداری مازندران هم اعلام کرد: هیچ شواهدی مبنی بر فعالیت آتشفشانی این قله دیده نشده و مشخص نیست تصویری که در شبکه‌های اجتماعی انتشار یافته مربوط به چه بازه زمانی است. 

مسبوق به سابقه بودن انتشار تصاویر  از دماوند نیمه‌فعال

با مروری که بر انتشار اخبار مشابه در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که خروج این بخارها می‌تواند جزء روند طبیعی این آتشفشان خفته داشته باشد و بر همین پایه، ادعای فعال شدن آتشفشان قله دماوند تازگی ندارد؛ برای نمونه: 

در سال ۱۳۸۶ در پی انتشار شایعه خروج بخار از دهانه این آتشفشان، کارشناسان ضمن تکذیب این اخبار نادرست، اعلام کردند که برخورد آب‌ها به سنگ‌های داغ داخل این آتشفشان، منجر به افزایش خروج بخار آب شده است. 

در۱۶ اسفند ۱۳۹۵ نیز فیلمی در فضای مجازی منتشر شد که در آن ادعا می‌شد آتشفشان دماوند پس از سال‌ها بار دیگر فعال شده است که این خبر نیز از سوی زمین‌شناسان مردود اعلام شد. 

سال ۱۳۹۷ هم ادعای مشابهی پس از ذوب شدن انبوه برف در منطقه بالادست و جاری شدن سیلاب در اطراف روستاهای منطقه، از طریق شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی به سطح رسانه‌های رسمی کشور رسید که در همان زمان هم توسط مسئولان و کارشناسان تکذیب شد. 

در سوم تیرماه ۱۴۰۰ نیز کلیپی از این آتشفشان منتشر شد که نشانگر خروج بخاری از دهانه قله بود که با واکنش مسئولان وقت مواجه شد و ضمن تکذیب خبر فعال شدن دماوند، اعلام کردند آنچه که از دهانه قله دماوند خارج می‌شود، گدازه نیست، بلکه یک وضعیت عادی است که مردم محلی با آن آشنا هستند و در شرایط جوی که هوا صاف است، مشاهده می‌شود. 

مطالعات زمین‌شناسی گویای این است که آخرین فوران قابل توجه دماوند به حدود ۷ هزار و ۳۰۰ سال قبل بازمی‌گردد. بر این اساس، اخباری که در سال‌های یادشده مبنی بر فعال شدن دماوند اذهان عمومی رو به خود درگیر کرده بودند، مبنای کارشناسانه و علمی نداشتند. 

در واقع، پدیده خروج بخار از دماوند حتی به فرض صحت هم در نگاه کارشناسی، هرگز به معنای فعال شدن آتشفشان برای فورانی جدید نیست، بلکه نشانه‌ای از فعالیت طبیعی و فرایندهای زیرسطحی است که برای یک آتشفشان خفته اما فعال از نظر زمین‌گرمایی، کاملاً عادی و قابل انتظار است. 

دماوند خاموش نیست، خفته است

مهدی زارع، رئیس مرکز زلزله‌شناسی، ضمن اشاره به خروج گازهای مختلف از دماوند، بیرون آمدن بخار از این آتشفشان را امری عادی توصیف می‌کند و می‌گوید: تصاویری که در ۳۱ مردادماه سال‌جاری در فضای مجازی دست‌به‌دست شد، دلیلی بر آغاز فوران یا انفجار آتشفشانی نیست و چنین فرایندی در دماوند طبیعی است. 

متخصصان محیط زیست و زلزله‌شناسان نیز در تشریح این روند پیش‌آمده در دماوند اعلام کردند که دلایل احتمالی خروج گازها و بخار از دهانه دماوند به عوامل گوناگونی وابستگی دارد که عمدتاً ریشه در فرایندهای طبیعی زمین‌شناسی دارند. 

یکی از عمده‌ترین توضیحات ارائه‌شده، به فرایند آب شدن یخچال‌های طبیعی اشاره دارد. دماوند به عنوان یک کوه مرتفع و آتشفشانی همواره پوشیده از برف و یخ بوده است. افزایش دما یا تغییرات اقلیمی می‌تواند منجر به ذوب شدن بخش‌هایی از این یخچال‌ها شود. آبی که از این طریق به داخل ساختارهای متخلخل کوه نفوذ می‌کند، در تماس با سنگ‌های داغ زیرین یا حرارت باقی‌مانده از فعالیت‌های آتشفشانی گذشته، به بخار تبدیل شده و از شکاف‌ها و دهانه‌های موجود در قله به بیرون راه می‌یابد. 

طبق نظر کارشناسان زمین‌شناسی، شرایط فعلی این آتشفشان و گازها و بخاری که از آن خارج می‌شود، همراه با زمین لرزه‌های خفیف که پیرامون آن رخ می‌دهد، همچنین چشمه‌های آبگرم دامنه آن، نشان می‌دهد آتشفشان خاموش نیست، بلکه خفته است. 

مهدی زارع می‌گوید: کوه دماوند از جمله آتشفشان‌هایی است که تظاهرات فعال داشته و به‌طور دائم بخاراتی از آن خارج می‌شود. طی سال‌های گذشته نیز بارها این اتفاق افتاده است، اما این موادی که از دهانه کوه خارج می‌شوند، مواد مذاب نیستند. 

زمین‌شناسان اذعان دارند که با توجه به اینکه فعال شدن آتشفشان‌های نیمه‌خاموش – دماوند، تفتان و بزمان – دور از انتظار نیست، ایجاد مراکز پایش دائمی در اطراف دماوند و سایر کوه‌های آتشفشانی خفته کشور برای پیش‌بینی رفتار آینده آن‌ها ضروری است. 

آیا ممکن است آتشفشان دماوند، این دیو سپید پای در بند، پس از ۷ هزار سال دوباره غرّش کند؟ شعاع پرتابه‌های این آتشفشان تا چه مسافتی ممکن است سرریز شود؟ آیا تهرانی‌ها از گدازه‌های این آتش‌فشان بی‌نصیب نخواهند ماند؟ 

ای دیو سپید پای در بند‌                           ای گنبد گیتی‌ای دماوند

تو قلب فسرده زمینی                                 از درد ورم نموده یک چند

شو منفجرای دل زمانه                             وان آتش خود نهفته مپسند

«ابیاتی از ملک‌الشعرا بهار»