کمیاب‌ترین گوهر جهان با تنها یک نمونه یافت‌شده!
این گوهر بی‌همتا از میانمار عنوان «نادرترین کانی زمین» را دارد. البته برای چشم ناآشنا، این سنگ مانند بسیاری از سنگ‌های دیگر به‌نظر می‌رسد: سنگی که با آب صیقل یافته و جویندگان یاقوت آن را نادیده گرفته‌اند.
در اعماق منطقه موگوک (Mogok) در میانمار، بلور کوچکی به رنگ نارنجی مایل به قرمز بی‌آنکه کسی به آن توجه کند قرار داشت. برای چشم ناآشنا، این سنگ مانند بسیاری از سنگ‌های دیگر به‌نظر می‌رسید: سنگی که با آب صیقل یافته و جویندگان یاقوت آن را نادیده گرفته بودند. اما این گوهر ساده که بعدها «کایوثوئیت» (Kyawthuite) نام گرفته، با هر چیز دیگری روی زمین تفاوت دارد یا دست‌کم با هر چیزی که تاکنون شناخته‌ایم.
کریستال کایوثوئیت سال ۲۰۱۰ توسط جویندگان یاقوت در دره چائونگ‌گی، نزدیک موگوک در میانمار کشف شد. ابتدا آن را با یک سنگ معمولی اشتباه گرفتند، اما بعدتر دکتر کیاو تو (Kyaw Thu)، کانی‌شناس برجسته، آن را به عنوان یک نمونه بی‌همتا شناسایی کرد. پس از تحلیل‌های گسترده، «انجمن بین‌المللی کانی‌شناسی» (IMA) در سال ۲۰۱۵ کایوثوئیت را به‌شکل رسمی به‌عنوان کانی جدید به رسمیت شناخت. اکنون این تنها نمونه، در موزه تاریخ طبیعی شهرستان لس‌آنجلس به‌عنوان گنجینه‌ی زمین‌شناختی محافظت می‌شود.
کایوثوئیت ترکیبی از اکسید بیسموت و آنتیموان با فرمول شیمیایی Bi₃⁺Sb₅⁺O₄ و مقادیری تانتالوم است. این عناصر به‌شکل منفرد چندان نادر نیستند، اما شکل‌گیری آن‌ها کنار هم در شرایط ویژه رخ داده که دانشمندان تازه در حال درک آن هستند.
کایوثوئیت ساختار داخلی خاصی دارد: ورقه‌هایی شطرنجی از آنتیموان و اکسیژن که کنار اتم‌های بیسموت قرار گرفته‌اند. چگالی آن هشت برابر آب است؛ بنابراین بسیار سنگین‌تر از آن چیزیست که به‌نظر می‌رسد.
گمان می‌رود کایوثوئیت در سنگ پگماتیت (نوعی سنگ آذرین که در مراحل پایانی تبلور ماگما شکل می‌گیرد) به‌وجود آمده باشد. زمین‌شناسی میانمار که در اثر برخورد صفحات تکتونیکی هند و آسیا شکل گرفته، گرما و فشار لازم برای شکل‌گیری چنین کانی‌های نادری را فراهم کرده است. این رخداد زمین‌شناختی عظیم در دوره پالئوسن‌ائوسن، نه‌تنها منجر به پیدایش کایوثوئیت شد، بلکه موجب به‌وجود آمدن سایر گوهرهای کم‌نظیر هم شد، از جمله «پینایت» (Painite) دومین کانی نادر جهان؛ یک کانی بوراتی که ترکیب نادری از زیرکونیوم و بورون دارد.
البته منابع غنی معدنی میانمار با واقعیتی تلخ همراه هستند. دهه‌ها بی‌ثباتی سیاسی، حکومت نظامی و نقض حقوق بشر، سایه‌ای سنگین بر تجارت گوهرهای این کشور افکنده‌اند. روش‌های استخراج در این منطقه نیز بارها به‌دلیل شرایط ناایمن، کار اجباری و بهره‌کشی از کودکان با انتقادهای زیادی روبرو شده است.
منطقه موگوک در شمال میانمار قرن‌هاست به‌دلیل یاقوت‌های باکیفیتی که در آن استخراج می‌شود، به نام «دره یاقوت‌ها» شناخته شده است. این منطقه همچنین به دلیل تولید سایر سنگ‌های قیمتی مانند اسپینل، یاقوت کبود، کریزولیت یا زبرجد، تورمالین و حتی گوهرهای نایاب دیگر شهرت دارد.
شاید نمونه‌های دیگری از کایوثوئیت هنوز در گوشه‌ای از میانمار پنهان باشند؛ اما چالش‌های سیاسی و احتمال بسیار پایین تکرار چنین شرایط زمین‌شناختی ویژه‌ای، کشف دوباره‌ی آن را نامحتمل کرده‌اند. در حال حاضر، این گوهر نارنجی کوچک در لس‌آنجلس، شاید نخستین و آخرین نمونه از نوع خود باشد.
