کارشناسان در گفت و گو با فرارو بررسی کردند
"انتقال پایتخت" عملیاتی می‌شود؟
انتقال پایتخت سال‌ها است که در دستور است. این طرح که در دوران سازندگی مطرح و بی‌نتیجه ماند هنوز در دستور کار دولت و مجلس است و امروز مورد تاکید رییس جمهور قرار گرفت.
فرارو - انتقال پایتخت سال‌ها است که در دستور است. این طرح که در دوران سازندگی مطرح و بی‌نتیجه ماند هنوز در دستور کار دولت و مجلس است و امروز مورد تاکید رییس جمهور قرار گرفت.
حسن روحانی، رییس جمهور صبح امروز در پیامی به همایش «تمرکز زدایی و سماندهی پایتخت» گفت: «طرح امکان سنجی انتقال پایتخت سیاسی و اداری کشور و ساماندهی و تمرکز زدایی از تهران» می‌تواند مشکلات کنونی را به حداقل برساند.
اما سوال اینجاست که آیا واقعا با انتقال پایتخت سیاسی و اداری مشکلات تهران حل می‌شود؟ آیا این انتقال خود مشکلات بیشتری را برای کشور به دنبال نمی‌آورد؟ و سوالات بسیار دیگری که سالهاست محل بحث و اظهارنظر مسئولان بوده اما تاکنون به نتیجه نرسیده است.
این طرح از دهه ۷۰ و در دوره دولت سازندگی بر سر زبان‌ها افتاد و به مرور زمان به پیش فرض حل و فصل همه مشکلات تهران تبدیل شده است! بعد از سال‌ها حرف و حاشیه در سال ۹۱ این طرح به مجلس شورای اسلامی ارایه شد. اوایل امسال پس از بررسی در صحن مجلس به دلیل آنچه نمایندگان بار مالی طرح برای دولت تشخیص دادند و مغایرت با اصل ۷۵ قانون اساسی به کمیسیون تخصصی برگشت خورد.
یکی دیگر از مشکلات مهم این طرح، عدم توجه به مشکلات زیست محیطی بود و مخالفان طرح می‌پرسیدند که با ۱۰ میلیون جمعیت تهران چه می‌کنیم؟ با مشکلات آلودگی هوا و ترافیک چه کنیم؟ از پس حوادث غیر مترقبه مانند زلزله چطور برآییم؟ و.... از سوی دیگر بیشتر شدن مشکلات انتقال پایتخت در پاکستان مورد استناد نمایندگان مخالف بود با بگویند که راه مناسب برای تمرکز زدایی انتقال پایتخت از تهران نیست.
در فاصله سه ماه بعد با ورود مستقیم دولت یازدهم که نگاه مثبتی نسبت به موضوع انتقال پایتخت سیاسی و اداری دارد؛ به پروسه اصلاح طرح، شکل جدیدی از آن تهیه شد. نهایتا در جلسه ۲۱ مرداد ۹۳ مجددا به صحن رفت، طرح جدید تصویب شد و برای تایید به شورای نگهبان فرستاده شد.
محمد جواد کولیوند نائب رئیس کمیسیون شورا‌ها و سیاست داخلی مجلس شورای اسلامی نیز با تاکید بر اینکه پایتخت کشور در تهران می‌ماند گفت: نام طرح به طرح ساماندهی و تمرکز زدائی و چگونگی انتقال پایتخت سیاسی و اداری از تهران تغییر یافته است.
به این ترتیب بخش دوم نام این طرح بر بخش اول برتری یافته و بر اساس این اصلاحات مقرر شد، شورایی مرکب از مسئولان کشور - رئیس‌جمهور یا معاون اول وی به عنوان رئیس شورا، معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور، وزیر راه و شهرسازی به عنوان دبیر شورا، وزیر کشور، وزیر اطلاعات، وزیر نیرو، رئیس سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، رئیس شورای اسلامی شهر تهران، شهردار تهران، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، دو نفر از اعضای کمیسیون شورا‌ها و امور داخلی مجلس، یک نفر از اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی و یک نفر از اعضای کمیسیون عمران به انتخاب مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر -مکلف شوند که ظرف مدت ۲ سال چگونگی ساماندهی پایتخت را بررسی کنند لذا این طرح نمی‌گوید که پایتخت باید منتقل شود تا بار مالی به موجب اجرای آن به دولت تحمیل شود بلکه کمیته‌ای را ظرف ۲ سال موظف می‌کند چگونگی ساماندهی پایتخت را بررسی کند.
دولت موظف شده است که اگر بعد از دو سال بررسی به این نتیجه رسید که باید پایتخت سیاسی و اداری کشور جا به جا شود وارد مرحله منقطه یابی شده و سپس لایحه انتقال پایتخت را به همراه گزینه‌های پیشنهادی پایتخت اداری و سیاسی به مجلس ارائه کند. در این صورت باید تهران را متناسب با شرایط و ویژگی‌هایی که پایتخت کشور باید دارا باشد ساماندهی کنند سپس «مطالعه برای امکان انتقال پایتخت اداری و سیاسی» را در همین مدت انجام دهند.
گفتنی است گمانه‌زنی‌ها درباره هزینه‌های مطالعه دوساله توسط شورای انتقال پایتخت در قالب طرح مصوب مجلس، حکایت از نیاز به بودجه‌ای حدود ۳۰۰ میلیون تا حداکثر یک میلیارد تومان دارد.
این هزینه و زمان قرار است صرف شود تا مسولان بتواند سه چالش مهم ترافیک، آلودگی هوا و تامین آب تهران را حل کرده و این کلان شهر به نحوی ساماندهی کنند که در قد و قواره پایتخت ایران قرار گیرد.
انتقال پایتخت سیاسی است
این در حالی است که کارشناسان مربوطه اعتقاد دارند صحبت از انتقال پایتخت ریشه علمی ندارد. علی اصغر سعیدی، کار‌شناس حوزه برنامه ریزی شهری در گفت‌و‌گو با فرارو گفت: به نظر من این طرح بیش از آنکه علمی باشد، سیاسی است.
وی افزود: این موضوع از دوران ریاست جمهوری آقای هاشمی مطرح شد و بعد از برآورد‌ها هزینه‌ها به فراموشی سپرده شد.
سعیدی ادامه داد: عملیاتی شدن این طرح نیاز به بررسی‌های مفصل دارد درحالی که بنده شخصا هیچ تحقیق و پژوهش علمی بر مبنای مفید بودن انتقال پایتخت را سراغ ندارم به همین خاطر اعتقاد دارم که باید آن را یک طرح سیاسی تلقی کرد.
این کار‌شناس حوزه برنامه ریزی شهری مهم‌ترین ایراد وارد بر طرح امکان سنجی انتقال پایتخت را در مشخص نبودن ناحیه مورد نظر برای انتقال پایتخت دانست و گفت: اینکه نمی‌شود کارشناسان انتقال پایتخت به یک نقطه فرضی را مورد بررسی قرار دهند!
به گفته وی به نظر نمی‌رسد که این بررسی‌ها به نتیجه برسد.
شاید عملیاتی باشد
ایرج رهبر، کار‌شناس حوزه راه و مسکن نیز در گفت‌و‌گو با فرارو ضمن تاکید به مطالعات کار‌شناسی بسیار در این زمینه گفت: اگر یک گروه کار‌شناسی خبره و متخصص در این خصوص مطالعه کنند شاید بتوان آن را عملیاتی کرد.
این استاد دانشگاه افزود: روشن است که منتقل کردن همین سبک و سیاق جاری در تهران به هر نقطه دیگری مشکل را حل نمی‌کند و باید با یک نگاه تخصصی هر بخش را به یک استان برد.
رییس کانون سراسری انبوه سازان ادامه داد: به عنوان نمونه باید صنعت به یک استان با پتانسیل‌های صنعتی و کشاورزی به یک استان با پتانسیل‌های کشاورزی منتقل شود.
وی همچنین با اشاره به گسترش وسایل ارتباط جمعی و دستگاه‌های الکترونیکی و... گفت: در عصر ارتباطات نیازی به تمرکز به شیوه سنتی نیست و اگر به درستی مطالعه شود می‌توان بخشی از مشکلات موجود تهران را حل کرد.
اقدام دولت روحانی
به هر ترتیب اگر این بررسی‌ها مفید واقع شود و با انتقال پایتخت سیاسی و اداری کشور بتوان بخشی از مشکلات را حل کرد یا به نتیجه نرسد، فرقی ندارد زیرا دولت یازدهم اقدامات خود را در این زمینه پیش از تصویب این طرح آغاز کرده بود. وزارت راه‌وشهرسازی اواخر سال گذشته براساس حکمی که رئیس‌جمهور به عباس آخوندی ارایه کرد، متولی پیگیری مطالعات طرح انتقال پایتخت شد و گفته می‌شود حدود یک‌سوم از پژوهش‌های لازم در این راستا توسط این وزارتخانه انجام شده است.
شورای مطالعاتی مذکور نیز وظیفه دارد مطالعات انجام شده در خصوص تراکم‌زدایی و ساماندهی شهر تهران را بررسی و جمع بندی کند، انجام پژوهش‌های ضروری با هدف امکان‌سنجی و ارائه راهکارهای برون‌رفت از وضعیت موجود، تبیین و ارزیابی، پیش‌بینی و تعیین پیش‌نیاز‌ها، الزامات و تمهیدات اجرایی و راهبردهای پیشنهادی برای ساماندهی تهران بزرگ، امکان‌سنجی انتقال مرکز سیاسی و اداری و جانمایی مکان مناسب برای آن در افق‌های زمانی کوتاه، میان و بلندمدت نیز از دیگر وظایف این شوای ۱۵ نفره است.
دولت یازدهم به صورت جدی این موضوع را پیگیری می‌کند و بر اساس آنچه که روحانی در همایش «تمرکز زدایی و سماندهی پایتخت» بیان کرد انتظار می‌رود این برنامه‌ها بتواند در راستای اعتلای کیفیت زندگی شهری و براساس طرح‌های سنجیده و با رویکرد نوینی از تجارب ارزشمند محققان و اندیشمندان و دست‌اندرکاران امر، در تشخیص و تحلیل مسایل تهران در سطوح ملی و فراملی، راهبرد‌ها و راهکارهای مفیدی ارایه کند.
با همه این تفاسیر باید به مدافعان این طرح یادآور شد که صرف هزینه‌های هنگفت و زمان بسیار برای موضوعاتی که سالهاست در دستور کار بوده و به خاطر ایرادات واضع به نتیجه نرسیده است، نوعی هدر دادن وقت، انرژی و منابع مالی دولت و مجلس و به تبع آن ملت ایران است لذا انتظار می‌رود که مسئولان با در نظر داشتن این مهم نسبت طرح‌های معلق مانده در گذر زمان تصمیم گیری کنند.
حسن روحانی، رییس جمهور صبح امروز در پیامی به همایش «تمرکز زدایی و سماندهی پایتخت» گفت: «طرح امکان سنجی انتقال پایتخت سیاسی و اداری کشور و ساماندهی و تمرکز زدایی از تهران» می‌تواند مشکلات کنونی را به حداقل برساند.
اما سوال اینجاست که آیا واقعا با انتقال پایتخت سیاسی و اداری مشکلات تهران حل می‌شود؟ آیا این انتقال خود مشکلات بیشتری را برای کشور به دنبال نمی‌آورد؟ و سوالات بسیار دیگری که سالهاست محل بحث و اظهارنظر مسئولان بوده اما تاکنون به نتیجه نرسیده است.
این طرح از دهه ۷۰ و در دوره دولت سازندگی بر سر زبان‌ها افتاد و به مرور زمان به پیش فرض حل و فصل همه مشکلات تهران تبدیل شده است! بعد از سال‌ها حرف و حاشیه در سال ۹۱ این طرح به مجلس شورای اسلامی ارایه شد. اوایل امسال پس از بررسی در صحن مجلس به دلیل آنچه نمایندگان بار مالی طرح برای دولت تشخیص دادند و مغایرت با اصل ۷۵ قانون اساسی به کمیسیون تخصصی برگشت خورد.
یکی دیگر از مشکلات مهم این طرح، عدم توجه به مشکلات زیست محیطی بود و مخالفان طرح می‌پرسیدند که با ۱۰ میلیون جمعیت تهران چه می‌کنیم؟ با مشکلات آلودگی هوا و ترافیک چه کنیم؟ از پس حوادث غیر مترقبه مانند زلزله چطور برآییم؟ و.... از سوی دیگر بیشتر شدن مشکلات انتقال پایتخت در پاکستان مورد استناد نمایندگان مخالف بود با بگویند که راه مناسب برای تمرکز زدایی انتقال پایتخت از تهران نیست.
در فاصله سه ماه بعد با ورود مستقیم دولت یازدهم که نگاه مثبتی نسبت به موضوع انتقال پایتخت سیاسی و اداری دارد؛ به پروسه اصلاح طرح، شکل جدیدی از آن تهیه شد. نهایتا در جلسه ۲۱ مرداد ۹۳ مجددا به صحن رفت، طرح جدید تصویب شد و برای تایید به شورای نگهبان فرستاده شد.
محمد جواد کولیوند نائب رئیس کمیسیون شورا‌ها و سیاست داخلی مجلس شورای اسلامی نیز با تاکید بر اینکه پایتخت کشور در تهران می‌ماند گفت: نام طرح به طرح ساماندهی و تمرکز زدائی و چگونگی انتقال پایتخت سیاسی و اداری از تهران تغییر یافته است.
به این ترتیب بخش دوم نام این طرح بر بخش اول برتری یافته و بر اساس این اصلاحات مقرر شد، شورایی مرکب از مسئولان کشور - رئیس‌جمهور یا معاون اول وی به عنوان رئیس شورا، معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور، وزیر راه و شهرسازی به عنوان دبیر شورا، وزیر کشور، وزیر اطلاعات، وزیر نیرو، رئیس سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، رئیس شورای اسلامی شهر تهران، شهردار تهران، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، دو نفر از اعضای کمیسیون شورا‌ها و امور داخلی مجلس، یک نفر از اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی و یک نفر از اعضای کمیسیون عمران به انتخاب مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر -مکلف شوند که ظرف مدت ۲ سال چگونگی ساماندهی پایتخت را بررسی کنند لذا این طرح نمی‌گوید که پایتخت باید منتقل شود تا بار مالی به موجب اجرای آن به دولت تحمیل شود بلکه کمیته‌ای را ظرف ۲ سال موظف می‌کند چگونگی ساماندهی پایتخت را بررسی کند.
دولت موظف شده است که اگر بعد از دو سال بررسی به این نتیجه رسید که باید پایتخت سیاسی و اداری کشور جا به جا شود وارد مرحله منقطه یابی شده و سپس لایحه انتقال پایتخت را به همراه گزینه‌های پیشنهادی پایتخت اداری و سیاسی به مجلس ارائه کند. در این صورت باید تهران را متناسب با شرایط و ویژگی‌هایی که پایتخت کشور باید دارا باشد ساماندهی کنند سپس «مطالعه برای امکان انتقال پایتخت اداری و سیاسی» را در همین مدت انجام دهند.
گفتنی است گمانه‌زنی‌ها درباره هزینه‌های مطالعه دوساله توسط شورای انتقال پایتخت در قالب طرح مصوب مجلس، حکایت از نیاز به بودجه‌ای حدود ۳۰۰ میلیون تا حداکثر یک میلیارد تومان دارد.
این هزینه و زمان قرار است صرف شود تا مسولان بتواند سه چالش مهم ترافیک، آلودگی هوا و تامین آب تهران را حل کرده و این کلان شهر به نحوی ساماندهی کنند که در قد و قواره پایتخت ایران قرار گیرد.
انتقال پایتخت سیاسی است
این در حالی است که کارشناسان مربوطه اعتقاد دارند صحبت از انتقال پایتخت ریشه علمی ندارد. علی اصغر سعیدی، کار‌شناس حوزه برنامه ریزی شهری در گفت‌و‌گو با فرارو گفت: به نظر من این طرح بیش از آنکه علمی باشد، سیاسی است.
وی افزود: این موضوع از دوران ریاست جمهوری آقای هاشمی مطرح شد و بعد از برآورد‌ها هزینه‌ها به فراموشی سپرده شد.
سعیدی ادامه داد: عملیاتی شدن این طرح نیاز به بررسی‌های مفصل دارد درحالی که بنده شخصا هیچ تحقیق و پژوهش علمی بر مبنای مفید بودن انتقال پایتخت را سراغ ندارم به همین خاطر اعتقاد دارم که باید آن را یک طرح سیاسی تلقی کرد.
این کار‌شناس حوزه برنامه ریزی شهری مهم‌ترین ایراد وارد بر طرح امکان سنجی انتقال پایتخت را در مشخص نبودن ناحیه مورد نظر برای انتقال پایتخت دانست و گفت: اینکه نمی‌شود کارشناسان انتقال پایتخت به یک نقطه فرضی را مورد بررسی قرار دهند!
به گفته وی به نظر نمی‌رسد که این بررسی‌ها به نتیجه برسد.
شاید عملیاتی باشد
ایرج رهبر، کار‌شناس حوزه راه و مسکن نیز در گفت‌و‌گو با فرارو ضمن تاکید به مطالعات کار‌شناسی بسیار در این زمینه گفت: اگر یک گروه کار‌شناسی خبره و متخصص در این خصوص مطالعه کنند شاید بتوان آن را عملیاتی کرد.
این استاد دانشگاه افزود: روشن است که منتقل کردن همین سبک و سیاق جاری در تهران به هر نقطه دیگری مشکل را حل نمی‌کند و باید با یک نگاه تخصصی هر بخش را به یک استان برد.
رییس کانون سراسری انبوه سازان ادامه داد: به عنوان نمونه باید صنعت به یک استان با پتانسیل‌های صنعتی و کشاورزی به یک استان با پتانسیل‌های کشاورزی منتقل شود.
وی همچنین با اشاره به گسترش وسایل ارتباط جمعی و دستگاه‌های الکترونیکی و... گفت: در عصر ارتباطات نیازی به تمرکز به شیوه سنتی نیست و اگر به درستی مطالعه شود می‌توان بخشی از مشکلات موجود تهران را حل کرد.
اقدام دولت روحانی
به هر ترتیب اگر این بررسی‌ها مفید واقع شود و با انتقال پایتخت سیاسی و اداری کشور بتوان بخشی از مشکلات را حل کرد یا به نتیجه نرسد، فرقی ندارد زیرا دولت یازدهم اقدامات خود را در این زمینه پیش از تصویب این طرح آغاز کرده بود. وزارت راه‌وشهرسازی اواخر سال گذشته براساس حکمی که رئیس‌جمهور به عباس آخوندی ارایه کرد، متولی پیگیری مطالعات طرح انتقال پایتخت شد و گفته می‌شود حدود یک‌سوم از پژوهش‌های لازم در این راستا توسط این وزارتخانه انجام شده است.
شورای مطالعاتی مذکور نیز وظیفه دارد مطالعات انجام شده در خصوص تراکم‌زدایی و ساماندهی شهر تهران را بررسی و جمع بندی کند، انجام پژوهش‌های ضروری با هدف امکان‌سنجی و ارائه راهکارهای برون‌رفت از وضعیت موجود، تبیین و ارزیابی، پیش‌بینی و تعیین پیش‌نیاز‌ها، الزامات و تمهیدات اجرایی و راهبردهای پیشنهادی برای ساماندهی تهران بزرگ، امکان‌سنجی انتقال مرکز سیاسی و اداری و جانمایی مکان مناسب برای آن در افق‌های زمانی کوتاه، میان و بلندمدت نیز از دیگر وظایف این شوای ۱۵ نفره است.
دولت یازدهم به صورت جدی این موضوع را پیگیری می‌کند و بر اساس آنچه که روحانی در همایش «تمرکز زدایی و سماندهی پایتخت» بیان کرد انتظار می‌رود این برنامه‌ها بتواند در راستای اعتلای کیفیت زندگی شهری و براساس طرح‌های سنجیده و با رویکرد نوینی از تجارب ارزشمند محققان و اندیشمندان و دست‌اندرکاران امر، در تشخیص و تحلیل مسایل تهران در سطوح ملی و فراملی، راهبرد‌ها و راهکارهای مفیدی ارایه کند.
با همه این تفاسیر باید به مدافعان این طرح یادآور شد که صرف هزینه‌های هنگفت و زمان بسیار برای موضوعاتی که سالهاست در دستور کار بوده و به خاطر ایرادات واضع به نتیجه نرسیده است، نوعی هدر دادن وقت، انرژی و منابع مالی دولت و مجلس و به تبع آن ملت ایران است لذا انتظار می‌رود که مسئولان با در نظر داشتن این مهم نسبت طرح‌های معلق مانده در گذر زمان تصمیم گیری کنند.
