شطرنج دیگر طرفدار ندارد
صدای تاس‌ریختن و هیاهوی بعدش، اولین صدایی است که از میزهای شطرنج درون پارک‌ها به گوش می‌رسد. قرار بود این میزها، میزبان بازی فکری و استراتژیک شطرنج باشد اما حالا تبدیل به جایگاهی برای بازی تخته‌نرد شده است. در گوشه‌وکنار دیده می‌شود که دو نفر هم در همان میزها در حال بازی شطرنج هستند، در کنارشان هیچ بیننده‌ای نیست و خودشان هم گاهی حواسشان به بازی نیست؛ حتی بعضی وقت‌ها یادشان می‌رود نوبت بازی کدام‌یکی از آنهاست.
صدای تاس‌ریختن و هیاهوی بعدش، اولین صدایی است که از میزهای شطرنج درون پارک‌ها به گوش می‌رسد. قرار بود این میزها، میزبان بازی فکری و استراتژیک شطرنج باشد اما حالا تبدیل به جایگاهی برای بازی تخته‌نرد شده است. در گوشه‌وکنار دیده می‌شود که دو نفر هم در همان میزها در حال بازی شطرنج هستند، در کنارشان هیچ بیننده‌ای نیست و خودشان هم گاهی حواسشان به بازی نیست؛ حتی بعضی وقت‌ها یادشان می‌رود نوبت بازی کدام‌یکی از آنهاست.
چنین مناظری در پارک‌های تهران عادی است؛ در پارک کوچکی در خیابان 16متری‌دوم در شرق تهران، بعدازظهرها همیشه می‌توان مردان مسن زیادی را دید که دور دو میز شطرنج جمع شده‌اند، نیمکت‌های پارک را هم دور میزها آورده‌اند و نشسته‌‌اند. بساط چای و سیگار به راه است و همه به کسانی که بازی می‌کنند، مشاوره می‌دهند. ساعت پنج عصر یک روز غیرتعطیل است؛ با جلوتررفتن، می‌توان دید که بازی پر از مخاطب، شطرنج نیست بلکه همه نظاره‌گر بازی شانسی تخته‌نرد هستند. البته کنارتر یک مرد مسن و یک مرد میانسال، بساط مهره‌های شطرنج را پهن کرده‌اند اما بیشتر حواسشان به بازی کناردستی است؛ انگار که تا نوبت به بازی تخته‌نردشان برسد، اجبارا سرگرمی شطرنج را پذیرفته‌اند.
بعد از فتوای امام‌خمینی(ره) در مورد آزادبودن شطرنج در اواخر دهه60، به‌یکباره فوج علاقه‌مندان بود که به این ورزش پرداختند و خرید صفحه و مهره‌های شطرنج در سبد خیلی از خانواده‌های ایرانی دیده شد و بعد از مدتی مجله و کتاب‌های شطرنج هم روانه بازار شدند تا بعد از سال‌ها دوباره به یک ورزش محبوب در بین ایرانی‌ها تبدیل شود. اما این علاقه‌مندی میان خانواده‌ها بیش از یک‌دهه دوام نیاورد و سرگرمی‌های دیگر، جایگزین این بازی فکری شدند؛ محبوبیتی که به نظر نمی‌رسید، به این زودی فروکش کند.
در همان‌زمان که شطرنج سرگرمی اول خانواده‌های ایرانی بود، بسیاری از کودکان مشتاقانه به این ورزش پرداختند و با تشکیل فدراسیون شطرنج به‌صورت حرفه‌ای به این ورزش روی آوردند و در میان آنها شطرنج‌بازان بزرگی پا به عرصه گذاشتند که به استادهای بزرگ شطرنج تبدیل شدند؛ استادهایی که بسیاری از آنها هنوز هم بعضی‌وقت‌ها که از کنار این میزها می‌گذشتند، با شطرنج‌بازان آماتور بازی می‌کردند. حالا شرایط به‌گونه‌ای شده است که آنها نیز از کم‌شدن علاقه‌مندان به شطرنج در پارک‌ها ناراضی هستند.
بسیاری از کارشناسان تفریحات معتقدند که بعد از جنگ ایران و عراق، نبود سرگرمی‌های متنوع، یکی از عوامل رشد و توسعه سریع شطرنج در میان خانواده‌های ایرانی بود. اما بعد از مدتی که بازی‌های رایانه‌ای، ماهواره و کانال‌های تلویزیونی توسعه پیدا کرد، هرروز شطرنج با اقبال کمتری مواجه شده. کمتر جمع خانوادگی یا دوستانه‌ای بود که دونفر شطرنج بازی نکنند و عده‌ای هم به‌عنوان تماشاگر این بازی فکری، دور آنها جمع نشوند، اما کم‌کم بازی‌های دیگر از جمله تخته‌نرد که احتیاج زیادی به فکرکردن ندارد و بسیاری از خانواده‌ها بدون شرط‌بندی آن را بازی می‌کنند، جای شطرنج را گرفت. شطرنج دیگر مانند گذشته با اقبال خانواده‌ها مواجه نیست اما افراد زیادی هستند که همچنان با علاقه شدید در حال فراگیری و بازی آن هستند. کلاس‌های شطرنج فدراسیون و مسابقاتی که در سراسر ایران برگزار می‌شود، نشان می‌دهد بعضی‌ها هنوز هم این ورزش فکری را با علاقه دنبال می‌کنند.
یکی از مراکزی که می‌توان فهمید شطرنج چه جایگاهی در بین مردم دارد، انتشاراتی‌ها هستند که کتاب‌های شطرنج را منتشر می‌کنند. یکی از این انتشارات در خیابان انقلاب است. در انتشارات «فرزین» علاقه‌مندان به شطرنج با علاقه در حال جست‌وجو در بین کتاب‌ها هستند تا تازه‌ترین کتاب‌های نوشته‌شده یا ترجمه‌شده را پیدا کنند. از یکی از این علاقه‌مندان که به‌شدت در حال جست‌وجو در میان کتاب‌هاست، می‌گویم که شطرنج دیگر طرفدار ندارد، اما او با آن مخالفت می‌کند و می‌گوید که در حال حاضر، شطرنج در حال سبقت‌گرفتن از زبان برای قرارگرفتن در صدر مسایلی است که مردم به یادگیری آن علاقه‌مند هستند؛ «چون شطرنج خود یک زبان بین‌المللی است.
صاحب فروشگاه که خود نیز مدیر انتشارات است، در مورد کم‌شدن علاقه‌مندی بین مردم می‌گوید: «شاید از نظر آماری، علاقه‌مندان اندکی کم شده باشد اما افرادی که با علاقه‌مندی و تخصصی این ورزش فکری را دنبال می‌کنند، در سطح بسیار بالایی هستند. تعداد کسانی که به‌دنبال فراگیری شطرنج از روی کتاب هستند به‌قدری زیاد است که انتشار این کتاب‌ها همچنان سودآور است و شاید یکی از معدود کتاب‌هایی باشد که تیراژ بالایی دارند.»
در فروشگاه انتشارات فرزین، از کتاب‌های مبتدی دیده می‌شود تا کتاب‌های بسیار حرفه‌ای و قطور که مشتریان خاص خودش را دارد. یکی از مشتریان داخل فروشگاه معتقد است که هرچند کتاب‌های شطرنج همچنان پرفروش است اما مجلات تخصصی شطرنج دیگر مانند گذشته مخاطب ندارد: «چون یکی از مطالبی که این مجلات چاپ می‌کردند، ریز حرکات بازی بزرگان شطرنج در مقابل یکدیگر بود که تعداد زیادی صفحه را پر می‌کرد، اما چند سالی است با وجود اینترنت که ریزبازی‌ها را به‌طور کامل منتشر می‌کند، مخاطبان کمتر سراغ مجلات شطرنج می‌روند.» او هم مانند دیگر افراد درون فروشگاه، معتقد است شطرنج هنوز یکی از پرطرفدارترین ورزش‌هاست و از صحبت‌هایی که در مورد کم‌شدن مخاطبان این رشته می‌شود، بی‌اطلاع هستند.
دوستداران بازی شطرنج معتقدند که این ورزش همچنان پرطرفدار است، اما با چرخ‌زدن در بازار و پرس‌وجو درباره خریدوفروش صفحه و مهره‌های شطرنج، می‌توان دید که دیگر طرفداران عامی که برای تفریح به این ورزش فکری می‌پردازند، بسیار کم شده‌اند. یکی از مغازه‌داران خیابان جمهوری در چهارراه استانبول تهران، می‌گوید: «صفحه شطرنج خریدار دارد اما نه برای صفحه شطرنج؛ بلکه برای درون آن‌که مناسب بازی تخته‌نرد است. آقا کی حال دارد دیگر فکر کند!»
چنین مناظری در پارک‌های تهران عادی است؛ در پارک کوچکی در خیابان 16متری‌دوم در شرق تهران، بعدازظهرها همیشه می‌توان مردان مسن زیادی را دید که دور دو میز شطرنج جمع شده‌اند، نیمکت‌های پارک را هم دور میزها آورده‌اند و نشسته‌‌اند. بساط چای و سیگار به راه است و همه به کسانی که بازی می‌کنند، مشاوره می‌دهند. ساعت پنج عصر یک روز غیرتعطیل است؛ با جلوتررفتن، می‌توان دید که بازی پر از مخاطب، شطرنج نیست بلکه همه نظاره‌گر بازی شانسی تخته‌نرد هستند. البته کنارتر یک مرد مسن و یک مرد میانسال، بساط مهره‌های شطرنج را پهن کرده‌اند اما بیشتر حواسشان به بازی کناردستی است؛ انگار که تا نوبت به بازی تخته‌نردشان برسد، اجبارا سرگرمی شطرنج را پذیرفته‌اند.
بعد از فتوای امام‌خمینی(ره) در مورد آزادبودن شطرنج در اواخر دهه60، به‌یکباره فوج علاقه‌مندان بود که به این ورزش پرداختند و خرید صفحه و مهره‌های شطرنج در سبد خیلی از خانواده‌های ایرانی دیده شد و بعد از مدتی مجله و کتاب‌های شطرنج هم روانه بازار شدند تا بعد از سال‌ها دوباره به یک ورزش محبوب در بین ایرانی‌ها تبدیل شود. اما این علاقه‌مندی میان خانواده‌ها بیش از یک‌دهه دوام نیاورد و سرگرمی‌های دیگر، جایگزین این بازی فکری شدند؛ محبوبیتی که به نظر نمی‌رسید، به این زودی فروکش کند.
در همان‌زمان که شطرنج سرگرمی اول خانواده‌های ایرانی بود، بسیاری از کودکان مشتاقانه به این ورزش پرداختند و با تشکیل فدراسیون شطرنج به‌صورت حرفه‌ای به این ورزش روی آوردند و در میان آنها شطرنج‌بازان بزرگی پا به عرصه گذاشتند که به استادهای بزرگ شطرنج تبدیل شدند؛ استادهایی که بسیاری از آنها هنوز هم بعضی‌وقت‌ها که از کنار این میزها می‌گذشتند، با شطرنج‌بازان آماتور بازی می‌کردند. حالا شرایط به‌گونه‌ای شده است که آنها نیز از کم‌شدن علاقه‌مندان به شطرنج در پارک‌ها ناراضی هستند.
بسیاری از کارشناسان تفریحات معتقدند که بعد از جنگ ایران و عراق، نبود سرگرمی‌های متنوع، یکی از عوامل رشد و توسعه سریع شطرنج در میان خانواده‌های ایرانی بود. اما بعد از مدتی که بازی‌های رایانه‌ای، ماهواره و کانال‌های تلویزیونی توسعه پیدا کرد، هرروز شطرنج با اقبال کمتری مواجه شده. کمتر جمع خانوادگی یا دوستانه‌ای بود که دونفر شطرنج بازی نکنند و عده‌ای هم به‌عنوان تماشاگر این بازی فکری، دور آنها جمع نشوند، اما کم‌کم بازی‌های دیگر از جمله تخته‌نرد که احتیاج زیادی به فکرکردن ندارد و بسیاری از خانواده‌ها بدون شرط‌بندی آن را بازی می‌کنند، جای شطرنج را گرفت. شطرنج دیگر مانند گذشته با اقبال خانواده‌ها مواجه نیست اما افراد زیادی هستند که همچنان با علاقه شدید در حال فراگیری و بازی آن هستند. کلاس‌های شطرنج فدراسیون و مسابقاتی که در سراسر ایران برگزار می‌شود، نشان می‌دهد بعضی‌ها هنوز هم این ورزش فکری را با علاقه دنبال می‌کنند.
یکی از مراکزی که می‌توان فهمید شطرنج چه جایگاهی در بین مردم دارد، انتشاراتی‌ها هستند که کتاب‌های شطرنج را منتشر می‌کنند. یکی از این انتشارات در خیابان انقلاب است. در انتشارات «فرزین» علاقه‌مندان به شطرنج با علاقه در حال جست‌وجو در بین کتاب‌ها هستند تا تازه‌ترین کتاب‌های نوشته‌شده یا ترجمه‌شده را پیدا کنند. از یکی از این علاقه‌مندان که به‌شدت در حال جست‌وجو در میان کتاب‌هاست، می‌گویم که شطرنج دیگر طرفدار ندارد، اما او با آن مخالفت می‌کند و می‌گوید که در حال حاضر، شطرنج در حال سبقت‌گرفتن از زبان برای قرارگرفتن در صدر مسایلی است که مردم به یادگیری آن علاقه‌مند هستند؛ «چون شطرنج خود یک زبان بین‌المللی است.
صاحب فروشگاه که خود نیز مدیر انتشارات است، در مورد کم‌شدن علاقه‌مندی بین مردم می‌گوید: «شاید از نظر آماری، علاقه‌مندان اندکی کم شده باشد اما افرادی که با علاقه‌مندی و تخصصی این ورزش فکری را دنبال می‌کنند، در سطح بسیار بالایی هستند. تعداد کسانی که به‌دنبال فراگیری شطرنج از روی کتاب هستند به‌قدری زیاد است که انتشار این کتاب‌ها همچنان سودآور است و شاید یکی از معدود کتاب‌هایی باشد که تیراژ بالایی دارند.»
در فروشگاه انتشارات فرزین، از کتاب‌های مبتدی دیده می‌شود تا کتاب‌های بسیار حرفه‌ای و قطور که مشتریان خاص خودش را دارد. یکی از مشتریان داخل فروشگاه معتقد است که هرچند کتاب‌های شطرنج همچنان پرفروش است اما مجلات تخصصی شطرنج دیگر مانند گذشته مخاطب ندارد: «چون یکی از مطالبی که این مجلات چاپ می‌کردند، ریز حرکات بازی بزرگان شطرنج در مقابل یکدیگر بود که تعداد زیادی صفحه را پر می‌کرد، اما چند سالی است با وجود اینترنت که ریزبازی‌ها را به‌طور کامل منتشر می‌کند، مخاطبان کمتر سراغ مجلات شطرنج می‌روند.» او هم مانند دیگر افراد درون فروشگاه، معتقد است شطرنج هنوز یکی از پرطرفدارترین ورزش‌هاست و از صحبت‌هایی که در مورد کم‌شدن مخاطبان این رشته می‌شود، بی‌اطلاع هستند.
دوستداران بازی شطرنج معتقدند که این ورزش همچنان پرطرفدار است، اما با چرخ‌زدن در بازار و پرس‌وجو درباره خریدوفروش صفحه و مهره‌های شطرنج، می‌توان دید که دیگر طرفداران عامی که برای تفریح به این ورزش فکری می‌پردازند، بسیار کم شده‌اند. یکی از مغازه‌داران خیابان جمهوری در چهارراه استانبول تهران، می‌گوید: «صفحه شطرنج خریدار دارد اما نه برای صفحه شطرنج؛ بلکه برای درون آن‌که مناسب بازی تخته‌نرد است. آقا کی حال دارد دیگر فکر کند!»
