آیا جنگ آمریکا با ونزوئلا بر سر نفت است؟

فرارو- کیت جانسون، تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل و ستون نویس نشریه فارن پالیسی

به گزارش فرارو به نقل از نشریه فارن پالیسی، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، بامداد سه‌شنبه از تصمیمی خبر داد که می‌تواند معادلات دریای کارائیب را وارد مرحله‌ای تازه کند: «محاصره‌ای کامل و تمام‌عیار» علیه همه نفتکش‌های تحریمی؛ نفتکش‌هایی که راهی ونزوئلا هستند یا از این کشور خارج می‌شوند. این اقدام، چرخشی تند نسبت به روایت و استدلال پیشین دولت اوست؛ روایتی که حضور و اقدامات آمریکا در منطقه را ذیل مبارزه با قاچاق مواد مخدر توضیح می‌داد.

تروث‌سوشال به جای اتاق عملیات؛ اعلان جنگ اقتصادی با امضای ترامپ

با این همه، اعلام این محاصره لزوماً به این معنا نیست که تقویت حضور نظامی آمریکا و مجموعه حملاتی که از ماه سپتامبر آغاز شده و بیش از ۹۰ کشته برجای گذاشته صرفاً با هدف نفت ونزوئلا صورت گرفته است. اما همین تصمیم، نشانه‌ای روشن از جهت‌گیری واشنگتن است: تلاش برای تغییر رژیم در کاراکاس؛ هدفی که سوزان وایلز، رئیس دفتر کاخ سفید نیز در گفت‌وگوهایی که این هفته منتشر شده بر آن تأکید کرده است. در چنین چارچوبی، قطع جریان‌های نفتی که تقریباً شاهرگ اصلی و منبع عمده درآمد دولت ونزوئلا به شمار می‌رود می‌تواند برای تداوم حکومت نیکلاس مادورو ضربه‌ای کمرشکن و تعیین‌کننده باشد.

دونالد ترامپ اواخر سه‌شنبه در تروث‌سوشال با لحنی تند اعلام کرد که ونزوئلا «به‌طور کامل» در محاصره قرار گرفته و این محاصره به‌گفته او، با بزرگ‌ترین ناوگان دریایی شکل گرفته در تاریخ آمریکای جنوبی انجام شده است. او تأکید کرد این ناوگان «فقط بزرگ‌تر هم خواهد شد» و شوکی که به ونزوئلا وارد می‌شود، «مانند هیچ چیزی نیست که پیش‌تر تجربه کرده باشند»—و این وضعیت ادامه خواهد داشت تا زمانی که به ادعای او، «همه نفت، زمین و دیگر دارایی‌هایی» را که قبلاً از آمریکا «دزدیده‌اند»، به ایالات متحده بازگردانند.

او در ادامه، با استناد به «سرقت دارایی‌ها» و «دلایل متعدد دیگر» از جمله تروریسم، قاچاق مواد مخدر و قاچاق انسان، اعلام کرد رژیم ونزوئلا به‌عنوان یک «سازمان تروریستی خارجی» تعیین شده است. سپس نتیجه سیاسی-عملی این ادعا را صریح بیان کرد: «امروز دستور می‌دهم محاصره‌ای کامل و تمام‌عیار» علیه همه نفتکش‌های تحریمی اعمال شود؛ نفتکش‌هایی که وارد ونزوئلا می‌شوند یا از این کشور خارج می‌شوند.

ترامپ، چاوز و نفت مصادره‌شده؛ بازگشت یک پرونده قدیمی به سیاست امروز

پست ترامپ در شبکه‌های اجتماعی، تحلیلگران را سردرگم کرد و آن‌ها در نهایت به این جمع‌بندی رسیدند که اشاره او احتمالاً به پرونده ملی‌سازی/مصادره دارایی‌ها در سال ۲۰۰۷ بازمی‌گردد؛ زمانی که هوگو چاوز، رهبر قدرتمند وقت ونزوئلا، دارایی‌های شرکت‌های نفتی آمریکایی از جمله اکسون‌موبیل را مصادره کرد؛ رخدادی که اکنون تقریباً نزدیک به دو دهه از آن گذشته است. در این میان، شورون به‌واسطه یک معافیت صادرشده از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا، تنها شرکت نفتی آمریکایی است که همچنان در ونزوئلا فعالیت دارد.

بازارهای انرژی واکنش اولیه‌ای نشان دادند و اندکی جهش کردند، اما این هیجان دوام نیاورد و بازارها دوباره آرام گرفتند؛ به‌گونه‌ای که قیمت‌های نفت خام شاخص در نیویورک و لندن در صبح چهارشنبه فقط افزایش جزئی را ثبت کرد. در سوی دیگر، دولت ونزوئلا «تهدیدهای نامتعارف» ترامپ را محکوم کرد، واشنگتن را به تلاش برای سرقت ثروت‌های معدنی کشور متهم دانست و اعلام کرد این پرونده را به سازمان ملل متحد خواهد برد.

با این همه، به نظر می‌رسد اعلام «محاصره کامل» علیه نفتکش‌های ونزوئلا بیشتر اقدامی زائد باشد تا یک تغییر عملی تعیین‌کننده؛ چرا که پس از بازرسی و توقیف کشتی اسکایپر در هفته گذشته رفت‌وآمد به بنادر نفتی ونزوئلا عملاً به وضعیت نیمه‌تعطیل فرو رفته است؛ وضعیتی که تنها استثنای آن، تردد کشتی‌های شورون است. با این حال، حتی پیش از پست نیمه‌شب ترامپ نیز نشانه‌هایی وجود داشت که پرونده از چارچوب ادعای «مقابله با مواد مخدر» فراتر می‌رود.

قانون‌گذاران آمریکایی که سه‌شنبه در جلسه‌ای توجیهی و محرمانه با حضور مارکو روبیو، وزیر خارجه و پیت هگست، وزیر دفاع درباره استفاده دولت از نیروی مرگبار علیه قایق‌های کوچکی که گفته می‌شود حامل مواد مخدر بوده‌اند شرکت کردند، با این جمع‌بندی جلسه را ترک کردند که دولت در حال جنگیدن با چیزی فراتر از جریان مواد مخدر است. در ادامه همین انتقادها، گرگوری میکس، عضو ارشد دموکرات در کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان، تأکید کرد توجیه‌هایی که دولت برای قانونی بودن این حملات ارائه داده، کافی نیست.

گرگوری میکس روایت دولت را به چالش کشید و گفت: «دولت روشن کرده که علاقه واقعی‌اش آغاز یک جنگِ تغییر رژیم علیه ونزوئلا و رفتن به سراغ نفت آن است.» او تأکید کرد که روبیو و هگست در جلسه امروز «هیچ شواهدی» ارائه نکردند که این برداشت را رد کند که انگیزه واقعی پشت فعالیت نظامی آمریکا در کارائیب همین است و اکنون، به گفته او، رئیس دفتر خودِ ترامپ نیز این هدف را «علناً تأیید کرده است.»

محاصره‌ای در آستانه جنگ؛ ونزوئلا زیر سایه ناوهای آمریکا

هم‌زمان، دیگر قانون‌گذاران نیز در کنار میکس، محکومیت محاصره را تکرار کردند؛ راهبردی که طبق حقوق بین‌الملل در بسیاری موارد در حکم عملی هم‌سنگِ اقدام جنگی تلقی می‌شود. خوآکین کاسترو، نماینده کنگره، محاصره را «بی‌تردید» یک عمل جنگی خواند و خواستار حمایت از رأی‌گیری اواخر همین هفته درباره قطعنامه اختیارات جنگی شد؛ قطعنامه‌ای که «رئیس‌جمهور را موظف می‌کند خصومت‌ها با ونزوئلا را پایان دهد.» در پس‌زمینه این مناقشه، یادآوری یک اصل کلیدی نیز مطرح است: اختیار اعلام جنگ با کنگره است نه قوه مجریه؛ با این حال دولت ترامپ استدلال کرده که حملات مرگبار به قایق‌ها در نزدیکی سواحل ونزوئلا «خصومت» به شمار نمی‌آید.

چه محاصره اعلام‌شده واقعاً اجرا شود و چه صرفاً در حد تهدید باقی بماند و با توجه به اینکه برای قانونی بودن محاصره، نیروی محاصره‌کننده باید توانایی ممانعت فیزیکی از تردد کشتی‌ها را داشته باشد صادرات نفت ونزوئلا، شریان حیاتی اقتصاد این کشور، از همین حالا زیر فشار قرار گرفته است. هرچند تنها بخشی از صادرات نفت ونزوئلا با «نفتکش‌های سایه» جابه‌جا می‌شود که قرار است مشمول محاصره ادعایی باشند، اما واقعیت این است که کمتر کسی حاضر است با یک گروه ناو هواپیمابر آمریکایی رودررو شود؛ چنان‌که در روزهای اخیر، چندین نفتکشِ در مسیر ورود، در میانه اقیانوس راه خود را برگشته‌اند. مشکل، از نگاه ونزوئلا، این است که درآمد فروش نفت همه‌چیز را تأمین مالی می‌کند.  به‌گفتهٔ برخی اقتصاددانان، اگر محاصرهٔ آمریکا درآمدهای ونزوئلا را خفه کند، چشم‌اندازِ وقوعِ قحطی‌ای بی‌سابقه مطرح می‌شود.