آیا F-۳۵ واقعاً آمریکایی است؟
جنگنده آمریکایی یا محصول جهانی؟ F-۳۵، با ۴۲٪ قطعات خارجی، شاید جهانی باشد، اما کنترل کامل همچنان در دست واشنگتن است!
جنگنده «F-35 Lightning II» شاید در نگاه اول محصولی آمریکایی به نظر برسد اما بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد که این هواپیمای پنهانکار چندملیتی‌ترین پروژه نظامی جهان است.
حدود ۴۲ درصد از زنجیره تولید F-35 مربوط به قطعات و زیرسامانه‌هایی است که در خارج از آمریکا ساخته می‌شوند.
این توزیع جهانی شامل شبکه‌ای گسترده از تأمین‌کنندگان بین‌المللی است که در کشورهای گوناگون پخش شده است. بر اساس داده‌های منتشرشده در پایگاه EurAsian Times ، این شبکه تولید، بخشی از سیاست همکاری صنعتی آمریکا با متحدانش است. هر کشور سهمی از تولید دارد، اما کنترل کامل فناوری، نرم‌افزار و کدهای محرمانه همچنان در اختیار شرکت Lockheed Martin و وزارت دفاع ایالات متحده باقی مانده است.
واگذاری تولید به کشورهای مختلف دلایل اقتصادی و راهبردی دارد که تعدادی از آن‌ها در زیر فهرست شده است.
- کاهش هزینه‌ها : تقسیم کار میان کشورها باعث کاهش قیمت تمام‌شده هر فروند جنگنده می‌شود.
- تقویت همکاری نظامی : کشورهای شریک، در نتیجه مشارکت صنعتی، تمایل بیشتری به خرید F-35 پیدا می‌کنند.
- گسترش صادرات : تولید مشترک، موانع سیاسی برای صادرات به متحدان را کاهش می‌دهد.
- افزایش ظرفیت تولید : زنجیره تامین جهانی، سرعت تولید را بالا می‌برد و کمبود داخلی را جبران می‌کند.
این ساختار باعث شده برنامه F-35 به‌جای یک پروژه ملی، به شبکه‌ای بین‌المللی از کارخانه‌ها، تامین‌کنندگان و مراکز تحقیقاتی تبدیل شود.
کنترل فناوری در دست آمریکا
با وجود این مشارکت گسترده، کنترل واقعی همچنان در واشنگتن متمرکز است. تمام نرم‌افزارها، کدهای حیاتی و سیستم‌های داده‌ای توسط شرکت‌های آمریکایی طراحی و رمزگذاری می‌شوند. هیچ کشوری حتی متحدان نزدیک به کدهای اصلی پرواز یا سامانه جنگ الکترونیکی دسترسی کامل ندارد.
این موضوع برای خریداران F-35 چالشی مهم است و حتی گمانه‌زنی‌هایی وجود دارد که در صورت بروز اختلاف سیاسی، ایالات متحده می‌تواند با مسدود کردن دسترسی به به‌روزرسانی نرم‌افزارها یا قطعات کلیدی، عملاً ناوگان هوایی آن کشور را زمین‌گیر کند.
در این میان توزیع جهانی تولید، اگرچه مزایای اقتصادی دارد، اما در زمان بحران می‌تواند آسیب‌پذیر باشد. در شرایط درگیری یا تحریم، تأمین قطعات یدکی از کشورهای دیگر دشوار می‌شود و توان رزمی کاربران را کاهش می‌دهد.
به‌عنوان نمونه، در دوران همه‌گیری کرونا یا درگیری اوکراین، تأخیر در تولید برخی قطعات اروپایی سبب کندی تحویل سفارش‌های F-35 شد. کارشناسان نظامی هشدار می‌دهند که این وابستگی گسترده، توان پایداری زنجیره تامین را در شرایط جنگی تضعیف می‌کند.
در نهایت از نظر صنعتی، F-35 یک محصول جهانی است، اما از دید راهبردی و فناوری، هنوز کاملاً تحت کنترل آمریکا قرار دارد. ایالات متحده با این مدل همکاری چندملیتی، نه‌تنها هزینه‌های توسعه را میان متحدان تقسیم کرده، بلکه نفوذ نظامی و سیاسی خود را نیز در سراسر جهان گسترش داده است.
