به مناسبت بزرگداشت حافظ
بستر مطلوب اجتماعی برای توسعه از نگاه حافظ
پیام حافظ برای توسعه روشن است: مسئولیت فردی، صداقت، احترام متقابل و آزادی اندیشه، بستر لازم برای رشد و توسعه پایدار را فراهم می‌کند.
۲۰ مهر، سالروز بزرگداشت حافظ، فرصتی است برای بازخوانی اندیشه‌های این شاعر بزرگ که همواره در غزل‌هایش نه‌تنها زیبایی و لطافت زبان را به تصویر می‌کشد، بلکه عمیق‌ترین درس‌های اجتماعی و انسانی را نیز منتقل می‌کند. از نگاه یک اقتصاددان، رفتارهای اجتماعی نقش تعیین‌کننده‌ای در رشد و توسعه جامعه دارند و حافظ این حقیقت را با ظرافت تمام در شعرهایش بیان کرده است.
حافظ حتی به زاهد پاکیزه‌سرشت نیز اجازه نمی‌دهد عیب دیگران را بجوید:
عیب رندان مکن ای زاهد پاکیزه‌سرشت
که گناه دگران بر تو نخواهند نوشت
از نگاه او، هرکس باید متوجه رفتار خود باشد. زاهد اگر تنها به اصلاح خویش بپردازد، همچون آینه‌ای شفاف می‌شود که دیگران می‌توانند تصویر خود را در آن ببینند و راه درستی را بیابند. اما اگر در مقام داوری و عیب‌جویی برآید، گرفتار بزرگ‌ترین خطا می‌شود: خودبزرگ‌بینی و خودپسندی. چنین روحیه‌ای نه‌تنها جامعه را اصلاح نمی‌کند، بلکه سرمایه اجتماعی را فرسوده می‌سازد.
همچنین حافظ به ما یادآور می‌شود که هر فرد و هر جامعه نتیجه بذرهایی است که خود می‌کارد:
من اگر خوبم و اگر بد تو برو خود را باش
هر کسی آن درود عاقبت کار که کشت
به بیان ساده، نمی‌توان بذر بد کاشت و انتظار محصول خوب داشت. جامعه‌ای که ریا و دروغ در آن رایج باشد، محصولی جز فساد و بی‌اعتمادی نخواهد داشت؛ و جامعه‌ای که صداقت و مسئولیت‌پذیری را می‌پروراند، ثمره آن اعتماد، همبستگی و پیشرفت خواهد بود.
حافظ در برابر ریاکاری لحنی تند اتخاذ می‌کند. او میخانه را نماد یک‌رنگی و صداقت می‌داند و مقدس ترین مکان ها را، زمانی که جولانگاه ریاکاران است، نماد تظاهر و دروغ. او با صراحت هشدار می‌دهد:
سر تسلیم من خاک در میکده‌هاست
مدعی گر نکند فهم سخن، گو سر و خشت
جامعه‌ای که گرفتار ریا شود، به تعبیر حافظ، خاک بر سر خود ریخته است و هرگز به سعادتمندی نخواهد رسید. زیرا ریا، اعتماد اجتماعی را از میان می‌برد و هیچ نظام اقتصادی و اجتماعی بدون اعتماد عمومی پایدار نمی‌ماند.
پیام حافظ برای توسعه روشن است: مسئولیت فردی، صداقت، احترام متقابل و آزادی اندیشه، بستر لازم برای رشد و توسعه پایدار را فراهم می‌کند. حافظ با زبان شعر به ما می‌آموزد که هیچ جامعه‌ای بدون صداقت و اعتماد نمی‌تواند به سعادتمندی برسد؛ و این درس، برای اقتصاددانان و مدیران توسعه امروز، همچنان زنده و معتبر است.
