چرا اروپا بر بازگشت تحریم‌ها اصرار دارد؟

فرارو – رمضان بورصه تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل در الجزیره

به گزارش فرارو به نقل از الجزیره نت، سه ماه پس از جنگ دوازده روزه میان ایران و اسرائیل، فضای منطقه همچنان متشنج است و تحلیلگران بر این عقیده هستند که دور دوم این درگیری اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. در سوی اسرائیل، بنیامین نتانیاهو به همراه مقامات، کارشناسان و رسانه‌ها، کارزاری تبلیغاتی به راه انداخته‌اند تا انسجام و مقاومت جامعه ایران را تضعیف کنند.

همزمان ایران نیز در تلاش است نقاط ضعف  جنگ اخیر را ترمیم کرده و با برگزاری مانورهای نظامی، خود را برای رویارویی احتمالی آماده سازد. اظهارات مقامات طرفین نیز بر شدت نگرانی‌ها افزوده است؛ ژنرال ایال زامیر، رئیس ستاد ارتش اسرائیل در اظهارنظری صریح تأکید کرده: «ما با ایران کارمان تمام نشده است» و جنگ دوازده روزه را تنها «مرحله نخست عملیات» توصیف کرد. در مقابل، عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران در پستی در شبکه اجتماعی «ایکس» هشدار داد: «اگر تجاوز تکرار شود، پاسخ ما قاطع‌تر خواهد بود و امکان پنهان‌کاری نخواهد داشت.» در حالی که دو کشور به تقویت توان نظامی خود ادامه می‌دهند، جنگ روانی و آماده‌سازی افکار عمومی در دستور کار هر دو طرف قرار گرفته است.

رزمایش‌های هم‌زمان تهران و تل‌آویو؛ پیام بازدارندگی یا شمارش معکوس؟

پس از جنگ دوازده روزه، ایران روزهای ۲۰ و ۲۱ اوت رزمایشی بزرگ با عنوان «اقتدار پایدار ۱۴۰۴» در خلیج عمان و شمال اقیانوس هند برگزار کرد. در این مانور، ناوچه موشک‌انداز «سبلان» و شناور پرتاب موشک «گناوه» شرکت داشتند و با شلیک زنده موشک‌های ضدکشتی «نصیر» و «قدیر»، توان رزمی خود را به نمایش گذاشتند. به گفته دریادار شهرام ایرانی، فرمانده نیروی دریایی ارتش، هدف اصلی این رزمایش «سنجش آمادگی عملیاتی در شرایط واقعی نبرد» بود.

مانور ایران علاوه بر مقابله با جنگ الکترونیک، شامل پرواز پهپادها، عملیات ضدزیردریایی و تمرینات گسترده دریایی از تنگه هرمز تا آب‌های عمیق اقیانوس هند بود؛ اقدامی که نشان می‌دهد تهران به دنبال انتقال صحنه عملیات دریایی خود به آب‌های آزاد است. همچنین، ایران در هفته‌های اخیر چند آزمایش موشکی انجام داده و پنجشنبه گذشته از آزمایش جدیدی خبر داد. در سوی دیگر، اسرائیل نیز پیش از مانور ایران، در ۱۰ اوت رزمایشی غیرمنتظره به مدت پنج ساعت اجرا کرد که هدف آن «آزمایش سرعت واکنش و بسیج در صورت وقوع بحران چندجبهه‌ای» اعلام شد.

این رزمایش نظامی در هفت محور طراحی شد:

نفوذ از سه نقطه مرزی اردن

حمله پهپادی به فرودگاه رامون

مقابله با دو هسته مسلح در کرانه باختری یکی از آن‌ها در بزرگراه شماره ۶

شلیک موشک از شمال

حمله از یمن به میدان گازی در دریا

حمله پهپادی

شلیک موشکی از سوی ایران به اسرائیل

مانورهای هم‌زمان تهران و تل‌آویو نشان می‌دهد دو طرف نه‌تنها خود را برای جنگ احتمالی آماده می‌کنند، بلکه در میدان رسانه‌ای و نظامی در حال ارسال پیام‌های قدرت به یکدیگر هستند.

از اتهام تا مذاکره؛ گردش پاندولی روابط ایران و آژانس

نتایج رزمایش اسرائیل نشان داد سرعت استقرار نیروها در مرز اردن پایین بوده است. به همین دلیل، طرح‌های بسیج و نقشه‌های استقرار بازنگری شد و روند هماهنگی میان ستادها مورد بازتعریف قرار گرفت. ارتش اسرائیل اعلام کرد که از این پس رزمایش‌های غافلگیرکننده به‌طور منظم تکرار خواهد شد و هم‌زمان «ارزیابی کلی آمادگی» تمام یگان‌های رزمی آغاز شده است.

در جبهه دیگر، بحران هسته‌ای همچنان بخشی جدایی‌ناپذیر از معادله تهران و تل‌آویو است. در طول جنگ اخیر و پس از آن، ایران، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را متهم کرد که مسیر حملات اسرائیل را هموار کرده است. پس از آتش‌بس، رافائل گروسی خواستار دسترسی بازرسان به تأسیسات هسته‌ای ایران شد، اما تهران این درخواست را رد کرد و اعلام کرد اعتمادش به آژانس و شخص گروسی از بین رفته است. مجلس شورای اسلامی ایران نیز قانونی را تصویب کرد که مانع بازرسی‌های آژانس می‌شد.

با این حال، دولت ایران به فاصله کوتاهی پس از تصویب قانون، نیروگاه بوشهر را برای بازرسان گشود؛ اقدامی که خشم محافظه‌کاران را برانگیخت و آن را مغایر قانون دانستند. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، توضیح داد که ورود بازرسان با تصمیم شورای عالی امنیت ملی و صرفاً برای نظارت بر تعویض سوخت در نیروگاه بوشهر بوده است.

تهران با وجود مخالفت‌های داخلی، تصمیم گرفت برای جلوگیری از بهانه‌جویی‌های تازه اسرائیل، سطحی از همکاری با آژانس را حفظ کند. گروسی نیز در مرداد هشدار داده بود که «بستن درهای تأسیسات هسته‌ای ایران می‌تواند به جنگی تازه منجر شود.» هم‌زمان، با اعلام آلمان، فرانسه و بریتانیا مبنی بر اجرای مکانیسم «اسنپ‌بک» از ۲۸ اوت، مذاکراتی محرمانه میان عراقچی و گروسی با میانجی‌گری مصر در قاهره برگزار شد؛ تلاشی که نشان می‌دهد بحران هسته‌ای همچنان در قلب تنش‌های ایران و اسرائیل باقی مانده است.

عباس عراقچی و رافائل گروسی در قاهره توافقی امضا کردند که هدف آن احیای همکاری میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و از سرگیری بازرسی‌ها در تأسیسات هسته‌ای ایران است. این توافق مراحل مشخصی را برای اجرای دوباره فعالیت‌های فنی در داخل ایران تعیین می‌کند. در ادامه، شصت‌ونهمین نشست عمومی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ۱۵ تا ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۵ در وین برگزار شد. گروسی در سخنرانی خود درباره توافق قاهره، به شکلی تلویحی نسبت به پیامدهای نظامی هشدار داد و گفت: «وقتی آژانس بتواند وظایفش را انجام دهد، تردیدها و نگرانی‌ها از میان می‌رود؛ اما هرگونه محدودیت یا مانع می‌تواند صلح و امنیت بین‌المللی را به خطر جدی بیندازد.»

ایران همزمان تلاش‌های دیپلماتیک خود را برای جلوگیری از فعال شدن مکانیزم «اسنپ‌بک» در نیویورک و در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل ادامه داد. نخستین دیدار رسمی عراقچی و گروسی در ۲۳ سپتامبر انجام شد. وزارت امور خارجه ایران در بیانیه‌ای درباره این نشست اعلام کرد: «آخرین تحولات روابط ایران و آژانس بررسی شد. وزیر خارجه بر حسن نیت و رویکرد مسئولانه ایران در موضوع هسته‌ای تأکید کرد و یادآور شد که هرگونه پیشرفت منوط به پذیرش مسئولیت از سوی سایر طرف‌ها و پایان دادن به سوءاستفاده از شورای امنیت برای فشار بر ایران و طرح مطالبات افراطی است.

آلمان، فرانسه و بریتانیا همچنان بر اجرای سازوکار «اسنپ‌بک» پافشاری می‌کنند؛ اقدامی که به معنای بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران است. در حالی که دولت ایران تلاش می‌کند از طریق گفت‌وگو با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مانع از بازگشت تحریم‌ها شود ـ عباس عراقچی، وزیر خارجه، همچنان درگیر مذاکره با رافائل گروسی بر سر بازرسی‌های هسته‌ای است؛ اما شورای عالی امنیت ملی ایران در ۲۰ سپتامبر بیانیه‌ای صادر کرد که لحن سخت‌تری داشت. در این بیانیه تأکید شده بود: «گام‌های کشورهای اروپایی به تعلیق همکاری با آژانس منجر خواهد شد.» نکته قابل توجه در متن بیانیه، اشاره مستقیم به بُعد نظامی بود: «در نشست اخیر، اقدامات برخی کشورها در عرصه بین‌المللی پیرامون عملیات نظامی و تحریم‌ها بررسی شد و در همین چارچوب، تصمیمات نسنجیده سه کشور اروپایی در موضوع هسته‌ای ایران مورد بحث قرار گرفت.»

به این ترتیب، اصرار اروپا بر تحریم‌ها ایران را وارد معادله‌ای پیچیده کرده است؛ از یک سو تداوم دیپلماسی برای حفظ کانال همکاری با آژانس و از سوی دیگر آمادگی برای واکنش‌های سخت‌تر علیه لندن، پاریس و برلین. تحلیلگران هشدار می‌دهند که ادامه این روند می‌تواند روند شکننده توافق ایران با آژانس را فروبپاشاند و مسیر را برای سناریوی خطرناک‌تر یعنی احتمال حمله نظامی جدید به ایران هموار کند.

اورانیوم ۶۰٪ کجاست؛ ابهام بازدارنده یا بهانه جنگ؟

پس از جنگ ۱۲ روزه، پرونده اورانیوم غنی‌شده ایران با غلظت بالای ۶۰ درصد به یکی از مبهم‌ترین و پرجدل‌ترین موضوعات تبدیل شده است. آمریکا و اسرائیل این موضوع را به‌عنوان دستاویز جدید برای توجیه حملات احتمالی مطرح می‌کنند. مقام‌های ایرانی در بحبوحه جنگ و پس از آن اعلام کردند اورانیوم پیش از آغاز حملات به مکانی ناشناخته منتقل شده و در تأسیساتی که هدف قرار گرفتند، وجود نداشته است. با این حال، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، بلافاصله پس از حملات مدعی شد «تأسیسات هسته‌ای ایران به‌طور کامل نابود شده است». اسرائیل نیز تأکید کرد که توان ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای چند سال به عقب رانده شده است.

اما اندکی بعد، واشنگتن و تل‌آویو لحن خود را تغییر دادند و به دلیل اظهارات مقام‌های ایرانی مبنی بر این‌که «اورانیوم سالم و در اختیار ماست»، اذعان کردند که حملات خسارت جدی به برنامه هسته‌ای ایران وارد نکرده است. به گفته ناظران، این موضوع می‌تواند  بهانه‌ای تازه برای تشدید فشارها و حملات احتمالی آینده فراهم می‌کند.  عباس عراقچی، در گفت‌وگویی تلویزیونی در ۱۳ سپتامبر تصریح کرد: «اورانیوم ما زیر آوار تأسیسات بمباران‌شده باقی مانده است.» 

دیپلماسی در فضایی سخت و پرتنش ادامه دارد؛ فضایی که مانورهای نظامی، تهدیدهای متقابل تهران و تل‌آویو و فشارهای اروپا برای بازگرداندن تحریم‌ها رقم زده‌اند. اسرائیل آشکارا جامعه ایران را به قیام علیه نظام فرا می‌خواند و بر ضرورت «تغییر نظام» تأکید می‌کند؛ هم‌زمان احتمال مداخله نظامی تازه را گوشزد می‌کند. در مقابل، ژنرال موسوی، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران هشدار داده است: «به هر تهدید دشمن با شگفتی‌های استراتژیک غیرقابل تصور پاسخ خواهیم داد.»

در ۲۲ سپتامبر، ۷۱ نماینده مجلس ایران در نامه‌ای به شورای عالی امنیت ملی و دولت، خواستار بازنگری در دکترین نظامی کشور و حتی بررسی موضوع سلاح هسته‌ای شدند؛ موضوعی که می‌تواند موازنه حساس منطقه را برهم زند. اگر سه کشور اروپایی یعنی آلمان، فرانسه و بریتانیا ـموفق به بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت شوند، احتمال دارد تهران همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را متوقف کرده و از معاهده عدم اشاعه هسته‌ای (NPT) خارج شود؛ سناریویی که ریسک آغاز جنگی طولانی‌تر و گسترده‌تر با اسرائیل و آمریکا را تقویت می‌کند. در این میان، روسیه و چین با وجود مخالفت علنی با بازگرداندن تحریم‌ها، تاکنون جز چند موضع‌گیری دیپلماتیک، اقدام عملی مشخصی برای حمایت از ایران انجام نداده‌اند.