زاهدان در گذشته دریا داشت؟
حدود ۷۰۰۰ سال پیش در مرکز ایران امروزی، جایی که دشت کویر و دشت لوت قرار دارند، دریای وسیعی وجود داشته است. تمدن‌های باستانی متعددی مانند شهر سوخته، جیرفت و سیلک در اطراف این دریای مرکزی شکل گرفتند. آیا زاهدان هم دریا داشته است؟
یک وقت‌هایی در فضای مجازی موضوعاتی مطرح میشود که به عنوان اطلاعات تاریخی جای واقعیت را می‌گیرد. در روزهای اخیر در یکی از شبکه‌های اجتماعی آمده بود: «حدود ۷۰۰۰ سال پیش در مرکز ایران امروزی، جایی که دشت کویر و دشت لوت قرار دارند، دریای وسیعی وجود داشته است. تمدن‌های باستانی متعددی مانند شهر سوخته، جیرفت و سیلک در اطراف این دریای مرکزی شکل گرفتند. اما با گذشت زمان و تغییرات اقلیمی، این دریا خشک شد و تمدن‌های اطراف آن نیز از بین رفتند. در شهر زاهدان نیز دریای بزرگی وجود داشته است.»
به گزارش همشهری آنلاین، مدیرکل پیشین میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان درباره راستی آزمایی این ادعا می‌گوید: «قدمت تمدن‌های ایرانی که درباره‌شان صحبت میشود به ۱۲ هزار تا ۵ هزار سال پیش بازمی‌گردد. این ادعا، هرچند جذاب، اما از نظر علمی و باستان‌شناسی چندان قابل اتکا نیست. تمدن‌هایی چون شهر سوخته به ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردد، یا سیلک به هزاره چهارم پیش از میلاد مربوط است. با توجه به این، مگر میشود دریایی با این وسعت زمانی وجود داشته و اکنون هیچ آثاری از آن رویت نشده باشد؟»
کامبیز مشتاق گوهری تاکید می‌کند: «بر اساس آنچه درباره شهر سوخته می‌دانیم، شهرها و روستاها در اطراف دریاچه هامون و سیلاب‌های معمول دشت سیستان، شکل گرفته‌اند. از آنجایی که بستر منطقه از خاک‌های ماسه‌ای و رسی تشکیل شده است، بادهای ۱۲۰ روزه سبب جا به جایی و تغییرات زیست محیطی شده. گاهی بستر منطقه پر می‌شده و دیگر آبی به آنجا منتقل نمی‌شده است تا یک آبادی رخت ببندد. چنانکه از بین رفتن شهر سوخته یا نخل سوخته گواهی بر همین تغییرات اقلیمی است.»
عضو هیئت علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان یادآور میشود: «چنین ادعایی که در فضای مجازی منتشر شده، اشتباه است. البته در دوره‌های زمین‌شناسی بسیار دور، گفته میشود جایی که سرزمین ما قرار گرفته، یک سرزمین باستانی بوده و دریای تتیس هم بخشی از آن بوده است که این موضوع به میلیون‌ها سال پیش برمی‌گردد نه در حدود ۱۰ تا ۲۰ هزار سال پیش. فسیل‌ها و سنگ‌های یافت شده در برخی مناطق ایران نیز موید همین موضوع است.»
او عنوان می‌کند: «از منظر انسان‌شناسی، کاوش‌های باستان‌شناسی دانشگاهی در منطقه رودخانه لادیز در سیستان و بلوچستان نشان می‌دهد انسان اولیه حدود ۱۳۰ هزار سال پیش از این مسیر عبور کرده است، اما ادعای وجود دریاهایی در فلات مرکزی ایران در ۵۰۰۰ سال پیش یا طرح‌هایی چون پمپاژ آب دریای عمان به کویرهای ایران، بیشتر به تخیل و بازی‌های ذهنی شباهت دارند تا واقعیت علمی. این نوع روایت‌ها، هرچند در فضای مجازی مخاطب دارند، اما ترکیبی از افسانه و واقعیت هستند که گاه موجب عوام‌زدگی و تحریف تاریخ می‌شوند.»
این کارشناس میراث فرهنگی ادامه می‌گوید: «تمدن ایرانی برخلاف بسیاری از تمدن‌های رودمحور بر پایه راه‌ها و مسیرهای ارتباطی شکل گرفته است. ایران همواره نقطه اتصال شرق و غرب بوده است. مسیرهای تجاری، فرهنگی و کشاورزی در این مناطق، هسته‌های اولیه تمدن را شکل داده اند.»
مشتاق گوهری اضافه می‌کند: «در نهایت، آنچه اهمیت دارد، واکاوی علمی و مستند روایت‌هاست. اگر چنین بررسی‌هایی صورت نگیرد، افسانه‌ها جای واقعیت را می‌گیرند و میراث فرهنگی ما در معرض تحریف قرار می‌گیرد.»
