تغییرات سیاسی علی باقری در پنج پرده

فرارو – علی باقری کنی، دیپلمات شناخته‌شده و سرپرست پیشین وزارت امور خارجه، با حکم علی لاریجانی، معاون بین‌الملل دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی شده است. انتصابی که با توجه به سوابق باقری و فراز و فرودش در حوزه سیاسی، توجه‌ها را به خود جلب کرده است. او که پس از سقوط هلی‌کوپتر رئیس‌جمهور و همراهان، به عنوان سرپرست وزارت خارجه منصوب شد، پس از انتقال دولت به شورای راهبردی روابط خارجی رفت و مسئولیت دبیری آن را بر عهده گرفت.

به گزارش فرارو، باقری تا سال‌ها کنار سعید جلیلی بود و با نام او تعریف می‌شد. اما خیلی طول نکشید که آن‌ها از هم فاصله گرفتند و به دو جهت مخالف حرکت کردند. جلیلی آنچه بود ماند و باقری در مواضع و اظهارات به فرد دیگری تبدیل شد.

پرده اول؛ اوج گرفتن با جلیلی و احمدی‌نژاد

علی باقری فرزند آیت‌الله محمدباقر باقری کنی نماینده ادوار خبرگان و پدر همسر یکی از فرزندان مقام معظم رهبری، همچنین برادرزاده مرحوم آیت‌الله مهدوی کنی است. او کار خود در وزارت امور خارجه را سال ۱۳۷۳ به عنوان کارشناس در معاونت عربی و آفریقایی آغاز کرد. فارغ‌التحصیل دانشگاه امام صادق در رشته اقتصاد است و تا سال ۱۳۸۴ که سعید جلیلی به عنوان معاون اروپا و آمریکا به وزارت امور خارجه بازگشت، شناخته‌شده نبود. آغاز اوج گرفتن او به این دوره باز می‌گردد. زمانی که به عنوان  مدیرکل اروپای مرکزی و شمالی این معاونت منصوب شد.

بازگشت سعید جلیلی از سفر بروکسل - ۱۳۸۶

سال ۱۳۸۶، بعد از استعفای علی لاریجانی از جایگاه دبیری شورای‌عالی امنیت ملی، محمود احمدی‌نژاد این حکم را برای جلیلی صادر کرد. با رفتن جلیلی از وزارت خارجه، باقری به عنوان سرپرست معاونت منصوب شد تا زمانی که او نیز رسماً به دبیرخانه رفت و حکم معاون بین‌الملل را از او گرفت. یعنی همین حکمی که در سال ۱۴۰۴ بار دیگر این بار از سوی لاریجانی برای او زده شد.

پرده دوم؛ مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای

باقری از سال ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۲ معاون جلیلی و مذاکره‌‌کننده ارشد تیم او بود. این دوران یکی از پرتنش‌ترین دوره‌های پرونده هسته‌ای ایران محسوب می‌شد. پرونده ایران که در دوران دو ساله مذاکرات لاریجانی امنیتی شده بود، در این دوران بیش از پیش در مسیر امنیتی شدن پیش رفت و قطعنامه ۱۹۲۹ (۱۳۸۹) و پیش از آن ۱۸۰۳ (اسفند ۱۳۸۶) مربوط به این دوره است. قطعنامه ۱۹۲۹ سنگین‌ترین بسته تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران به شمار می‌رفت. باقری در این دوران به صورت مستقل شناخته‌شده نبود و همچنان کنار جلیلی تعریف می‌شد.

حضور در نشست خبری به عنوان رئیس ستاد انتخاباتی سعید جلیلی - ۱۳۹۲

انتخابات ۱۳۹۲ برای پرونده هسته‌ای بسیار سرنوشت‌ساز بود. چون مسیر آن را تغییر داد. در پرده نخست، جایگاه باقری کنار جلیلی تا حدی بود که در جریان انتخابات یازدهم، او را به عنوان رئیس ستاد انتخاباتی خود منصوب کرد. با پیروزی روحانی در انتخابات یازدهم، ماموریت این تیم در شورایعالی امنیت ملی نیز به پایان رسید. پرونده از دبیرخانه به وزارت امور خارجه رفت و تحت مدیریت محمدجواد ظریف قرار گرفت.

پرده سوم؛ منتقد برجام

در پروفایل علی باقری به عنوان معاون سیاسی وزارت امور خارجه (۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳) مشخص نیست که او در فاصله سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸ چه جایگاه شغلی داشته است. او در این دوران، پا به پای سعید جلیلی در انتقاد از برجام فعال بود. چه در جریان حضور تیم مذاکره‌کننده سابق در کمیسیون ویژه برجام در مجلس در سال ۱۳۹۴ و چه در سخنرانی‌ها و برنامه‌های تلویزیونی که در این سال‌ها وجود داشت.

سخنرانی در ششمین سالگرد ترور مصطفی احمدی روشن - ۱۳۹۶

چند مورد از اظهارنظرهای او در این دوران، از این قرار است:

- هروقت بحث تحریم می‌شد آن‌ها (طرف‌های مذاکره) می‌گفتند قطعنامه‌های شورای امنیت را باید اجرا کنیم. در حالی که ما این قطعنامه‌ها را غیرقانونی می‌دانیم. (۱۳۹۲، سخنرانی انتخاباتی پیش از کاندیداتوری جلیلی)

- هر چند برخی دستاوردهای هسته ای ملت ایران را با بتن منهدم کردند، اما خون شهدای هسته‌ای همچنان در رگ‌های جوانان مؤمن، خلاق و انقلابی ایران اسلامی در جریان است و هیچ بتن کاری نمیتواند شور و نشاط برای پیشرفت را از جوانان ایرانی سلب کند. (۱۳۹۶، دانشگاه شریف)

- دیگر نمی‌توان گفت که دستاورد برجام تقریباً هیچ بوده است، بلکه خسارت محض بهترین تعبیر برای توصیف برجسته‌ترین دستاورد مذاکراتی دولت تدبیر و امید است. (۱۳۹۶، دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد)

پرده چهارم؛ مذاکره‌کننده احیای برجام

علی باقری که سال ۱۳۹۸ جایگزین محمدجواد لاریجانی در ستاد حقوق بشر و معاونت بین‌الملل قوه قضائیه شد، تا سال ۱۴۰۰ در این جایگاه بود. بعد از پیروزی سیدابراهیم رئیسی، برنامه انتقال وزارت امور خارجه به دولت جدید را مدیریت کرد و سپس معاون سیاسی حسین امیرعبداللهیان شد. او مذاکرات احیای برجام را از جایی که سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی پیشین این وزارتخانه به او تحویل داد، بر عهده گرفت. او در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ دو بار تا پای نهایی شدن امضای احیای برجام پیش رفت. از بهار ۱۴۰۲ تا اردیبهشت ۱۴۰۳ هم به صورت غیرمستقیم با آمریکایی‌ها در عمان مذاکره کرد.

مذاکرات احیای برجام - ۱۴۰۰

فشارهای داخلی و خارجی نگذاشت که برجام در دوران سیدابراهیم رئیسی احیا شود. دی ۱۴۰۲، امیرحسین ثابتی، فعال رسانه‌ای نزدیک به جلیلی و نماینده مجلس دوازدهم در مناظره‌ای با یک فعال سیاسی اصلاح‌طلب که در انصاف‌نیوز برگزار شد، مطرح کرد که «افرادی در مجلس یازدهم هستند که یک نفره کار یک مجلس را کردند. آن فرد سید محمود نبویان بود. وقتی همین دولت در راهبرد خطا می‌خواست برجام را امضا کند، نبویان نگذاشت.» محمد مخبر، معاون اول پیشین رئیس‌جمهور  نیز فروردین ماه امسال در جمعی سخنرانی می‌کرد که فیلم‌های آن منتشر شد و از دوبار نهایی شدن و پیش رفتن تا امضای احیای برجام خبر داد که آخرین بار پیش از سقوط هلی‌کوپتر حامل رئیس‌جمهور بود. او بر این نکته تاکید کرد: «اسرائیلی‌ها نگذاشتند توافق شود.»

پرده پنجم؛ زیر تیغ دوستان سابق

همانقدر که دوستان سابق باقری به او انتقاد می‌کردند،‌ به نظر می‌رسید که او در حوزه اظهارات و مواضع تا حدی واقع‌بین‌تر شده است. او که در فاصله سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۰ سیاست خارجی تنش‌زدا را رد می‌کرد، پا به پای جلیلی پیش می‌رفت، اصل و فرع برجام را رد می‌کرد، در دورانی که خودش مسئولیت کار را بر عهده گرفت و پشت میز نشست، در حوزه اظهارات واقع‌بین‌تر شد و از اصل برجام دفاع کرد. مسئولیت سازمانی او نیز احیای این توافق بود. او در مرداد ۱۴۰۳ گفته بود: «ابتکار برجام یک سازوکار چندجانبه بود که هدف آن رفع تحریم‌ها بود. اصل این ابتکار درست بود و من بعید می‌دانم کسی مخالف آن باشد. بحث اصلی بر سر این است که آیا این ابتکار توانست منافع ما را تامین کند یا نه.»

اسفند ۱۴۰۰، خبرآنلاین به نقل از امتداد نوشت: «[سید] محمود نبویان [نماینده مجلس از جریان پایداری] در سخنرانی که در بیست و ششمین همایش دفتر ارتباطات فرهنگی – جهاد تبیین انجام شده است، پشت پرده حذف مدعیان انقلابی گری در مذاکرات را برملا کرده است. او البته سعی کرده تا همه تقصیرها را به گردن ظریف و تیم او در وزارت امور خارجه بیندازد تا به این ترتیب در صورت لزوم باز هم همه مشکلات به گردن آنها بیفتد. اما فارغ از این تلاش بی نتیجه، نبویان در بخشی از این سخنرانی حرفها و گفتگوهای درونی با باقری کنی را برملا کرده و نشان می دهد چرا تیم هسته ای تغییر کرده است. او می گوید: «آمدند به ما گفتند آن تیم انقلابی آدم های ضعیفی بودند آقای باقری کنی به این نتیجه رسید که باید از تیم ظریف استفاده کند.»

دیدار علی لاریجانی با دبیر شورای امنیت ارمنستان - ۱۴۰۴

نبویان در فروردین ۱۴۰۱ حمله‌ای بی‌سابقه به باقری کنی، وزارت امور خارجه و متن احیای برجام انجام داد. او نوشت: «همه این اقدامات تاسف‌بار ناشی از آن است که مسئولین اصلی مشغول در مذاکرات فعلی وین-یعنی مسئولین کمیته‌های هسته‌ای، تحریم، تصمیم کمیسیون مشترک و ضمیمه بازاجرا- عینا همان مسئولین اصلی تیم مذاکراتی آقای ظریف هستند. به‌طوری که کمیته هسته‌ای به آقای بقایی و کمیته تحریم به آقای سادات‌میدانی و دو کمیته تصمیم کمیسیون مشترک و نیز ضمیمه بازاجرا به آقای صابری انصاری سپرده شده است. لازم است به رئیس‌جمهور محترم-جناب حجه‌الاسلام دکتر رئیسی- که بحمدالله به صورت جدی در صدد رعایت خطوط قرمز نظام در مذاکرات است، یادآوری شود که برای دست‌یابی به یک توافقی که با رعایت خطوط قرمز نظام بتواند منافع ملت ایران را تامین کند، مستلزم آن است که تغییر فوری در تیم مذاکرات داده شود و از افراد انقلابی و متدین و متعهد به منافع ملت و خطوط قرمز نظام استفاده شود.»

مصاحبه نماینده نزدیک به جلیلی با خبرگزاری دانشجو - اسفند ۱۴۰۳

او گفت: «برجام به عنوان یک ابتکار موفق چندجانبه توانست یکی از موضوعات غیرضروری و یک نگرانی ساختگی از سوی کشورهای غربی در خصوص برنامه صلح آمیز هسته‌ای ایران مورد توجه قرار دهد و قرار بود تحریم‌های ظالمانه را از دوش ملت ایران بردارد. متاسفانه این روند چندجانبه با رویکرد غرب و یکجانبه آمریکا با چالش جدی مواجه شد. خروج یکجانبه آمریکا از توافق یکی از مظاهر یکجانبه‌گرایی در عرصه بین‌المللی است که موجب آسیب دیدن به همه طرف‌های توافق گردید.»