آیا روابط گرم مودی و ترامپ به پایان رسیده است؟

فرارو- جاشوا یانگ خبرنگار بخش بین‌الملل روزنامه واشنگتن‌پست

به گزارش فرارو به نقل از روزنامه واشنگتن پست، وقتی «نارندرا مودی» نخست‌وزیر هند، در ماه فوریه وارد کاخ سفید شد تا با «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا دیدار کند، فضایی آکنده از شور و شوق نسبت به چشم‌انداز دور دوم ریاست‌جمهوری ترامپ با خود آورد.

برای مودی، ترامپ نه‌تنها یک شریک سیاسی، بلکه شخصی بود که با او پیوندی شخصی یا حتی دوستی شکل داده بود. مگر نه این‌که آن دو خاطرات خوشی از حضور مشترک در گردهمایی «هَودی مودی» در تگزاس در سال ۲۰۱۹ و برگزاری یک رویداد عظیم دیگر در ایالت گجرات، زادگاه مودی، در سال ۲۰۲۰ داشتند؟ آیا در سال‌های پیش رو، این دو رهبر نمی‌توانستند روابط آمریکا و هند را «با همان گرما، همان اعتماد و همان هیجان» پیش ببرند؟ به نظر می رسد برخلاف انتظارات اولیه، پاسخ منفی است.

از تعرفه ۲۵ درصدی تا شوک ۵۰ درصدی؛ ضربه تجاری ترامپ به هند

در ۳۰ ژوئیه، پس از ماه‌ها بن‌بست در مذاکرات توافق تجاری میان آمریکا و هند، «دونالد ترامپ» در شبکه اجتماعی «تروث سوشال» اعلام کرد که بر واردات از هند تعرفه‌ای ۲۵ درصدی اعمال خواهد کرد. کمتر از هشت ساعت بعد، او با اقدامی که برای دهلی‌نو توهین‌آمیز تلقی شد، خبر از امضای یک توافق تجاری با پاکستان آن هم با نرخ تعرفه پایین‌تر یعنی ۱۹ درصد داد. تنش‌ها از آن لحظه به‌سرعت اوج گرفت. ترامپ اقتصاد هند را «مرده» خواند و هشدار داد که تعرفه‌ها بر کالاهای هندی به شکل «چشمگیری» افزایش خواهد یافت. روز چهارشنبه، رقم مشخص شد: ۵۰ درصد؛ یکی از بالاترین نرخ‌های تعرفه‌ای که ایالات متحده در هر نقطه از جهان اعمال کرده است. پرسش اینجاست که چه چیزی باعث چنین چرخش ناگهانی شد؟

اگر پست‌های «دونالد ترامپ» در شبکه اجتماعی «تروث سوشال» را به ظاهرشان باور کنیم، تعرفه‌های جدید علیه هند تنبیهی است برای روابط این کشور با روسیه: هند حجم قابل‌توجهی نفت از روسیه وارد می‌کند و تولیدکنندگان هندی نیز قطعات و تسلیحاتی به روسیه ارسال کرده‌اند که در جنگ اوکراین به کار رفته است. با این حال، به نظر می‌رسد ترامپ با اینکه برخی کشورها از روابط اقتصادی با روسیه سود ببرند، مشکلی ندارد؛ موضوعی که مقام‌های هندی بارها بر آن تأکید کرده‌اند. چین، که بیش از هند نفت خام و فرآورده‌های نفتی از روسیه می‌خرد، تنها یک روز پیش از اعمال نخستین دور تعرفه‌های تنبیهی علیه هند، از ترامپ مهلتی برای ادامه مذاکرات تجاری دریافت کرد. حتی خود روسیه نیز از این امتیاز بی‌نصیب نمانده و از نرخ تعرفه نسبتاً پایین ۱۰ درصدی بهره‌مند است.

نفت روسیه؛ روزی ابزار همکاری، امروز بهانه فشار

روابط هند و روسیه در گذشته حتی به سود منافع آمریکا نیز عمل کرده است. در روزهای ابتدایی جنگ اوکراین، کشورهای اروپایی خرید نفت روسیه را تحریم کردند، اما همچنان به انرژی این کشور وابسته بودند. با تشویق ضمنی واشنگتن، هند نفت خام ارزان روسیه را خریداری، پالایش و سپس به کشورهای اروپایی صادر می‌کرد؛ روشی که به اروپا امکان می‌داد بدون نقض مستقیم تحریم‌های مالی خود، همچنان به منابع انرژی روسیه دسترسی داشته باشد.

به نقل از اشلی تلیس، پژوهشگر ارشد بنیاد کارنگی برای صلح بین الملل، « خرید نفت روسیه توسط هند چندین بازیگر این صحنه را راضی نگه می‌داشت. همه آن‌ها اکنون به تاریخ پیوسته‌اند، چون سیاست ما تغییر کرده است. کاری که هند پیش‌تر بدون جریمه انجام می‌داد، امروز به منبع دلخوری این دولت تبدیل شده است.»

فراتر از روابط هند و روسیه، عوامل شخصی نیز می‌تواند در تغییر رویکرد «دونالد ترامپ» نقش داشته باشد. ترامپ از رفتار دهلی‌نو پس از بحران هند و پاکستان در ماه مه دلخور شد؛ زمانی که هند از به رسمیت شناختن نقش او در میانجی‌گری آتش‌بس خودداری کرد. ترامپ، که چشم به جایزه نوبل صلح داشت، پایان دادن به این مناقشه را یکی از دلایل شایستگی خود برای دریافت این جایزه می‌دانست. اشلی تلیس، پژوهشگر ارشد بنیاد کارنگی برای صلح بین الملل معتقد است: « «نحوه پایان یافتن کل بحران هند و پاکستان برای او طعم تلخی داشت، چون فکر می‌کرد هندی‌ها باید بابت مداخله‌اش قدردان می‌بودند. در عوض، آن‌ها صرفاً از نقش او ایراد گرفتند. فکر می‌کنم از همان زمان، او از زاویه ای متفاوت به هند می نگریست.»

کشاورزی و لبنیات؛ جبهه حساس در جنگ تجاری هند و آمریکا

به نظر می‌رسد این دلخوری در کاخ سفید، دریچه‌ای برای بروز احساسات ضد هندی در جناح‌های مختلف گشوده است. برای راست‌گرایان اقتصادی چون «پیتر ناوارو»، مشاور ارشد ترامپ در امور تجارت و تولید، انتقادهای دیرینه از اقتصاد حمایت‌گرایانه هند و موانع بالای تجاری این کشور اکنون فرصتی برای بیان علنی یافته است. برای راست‌گرایان مخالف مهاجرت از جمله «استیون میلر»، معاون رئیس دفتر ترامپ ــ هند، به‌عنوان بزرگ‌ترین بهره‌بردار برنامه ویزای H-1B که مسیر اقامت دائم برای کارگران ماهر خارجی در آمریکا را فراهم می‌کند، هدفی مستقیم به شمار می‌آید.

در داخل هند، دولت «نارندرا مودی» گرفتار وضعیتی است که در زبان انگلیسی آن را «بین سنگ و سندان» توصیف می‌کنند؛ وضعیتی که هیچ راه آسانی برای خروج از آن وجود ندارد. بهترین امید دهلی‌نو برای رهایی از تعرفه‌های سنگین آمریکا، مذاکره برای دستیابی به یک توافق تجاری است، اما چنین توافقی نیازمند آن است که مودی در داخل کشور دست به مانوری سیاسی بزند که دشواری‌های خاص خود را دارد.

یکی از اصلی‌ترین مطالبات واشنگتن، گشودن بازار هند به روی محصولات کشاورزی و لبنیات آمریکاست. اما برای «نارندرا مودی»، این حوزه‌ها در سیاست داخلی هند «خط قرمز» محسوب می‌شوند؛ چرا که هر تلاشی برای کاهش موانع تجاری این دو بخش تقریباً تضمین‌کننده شکست در انتخابات بعدی خواهد بود. کشاورزان که حدود ۴۵ درصد نیروی کار هند را تشکیل می‌دهند  پایگاه انتخاباتی حیاتی برای حزب حاکم بهاراتیا جاناتا (BJP) به شمار می‌آیند.

همان‌طور که «مایا پراکاش» در یادداشتی اخیر در واشنگتن پست یادآور شد، یکی از معدود شکست‌های جدی مودی در طول ۱۱ سال زمامداری‌اش در سال ۲۰۲۰ رقم خورد؛ زمانی که دولت او قوانینی را تصویب کرد که می‌توانست درآمد کشاورزان را کاهش دهد. این اقدام موجی از اعتراضات گسترده را در شمال هند به راه انداخت. پس از ۱۶ ماه مسدود شدن بزرگراه‌ها و شکست‌های انتخاباتی حزب حاکم بهاراتیا جاناتا در ایالت‌های مختلف، دولت ناچار شد این قوانین را لغو کند.

واردات لبنیات آمریکایی به‌ویژه محصولاتی که ممکن است از گاوهایی تغذیه‌شده با فرآورده‌های به دست آمده باشند برای هند به‌شدت حساس و از نظر فرهنگی غیرقابل پذیرش است؛ چرا که نزدیک به ۸۰ درصد جمعیت هندو با چنین شیوه‌ای مخالف‌اند. در این میان، مخالفان داخلی مودی اگرچه دل خوشی از ترامپ ندارند ؛ اما به‌خوبی می‌دانند که هرگونه عقب‌نشینی مودی در حوزه کشاورزی یا لبنیات، فرصتی طلایی برای حمله سیاسی خواهد بود. مانی‌ش تیواری، عضو حزب کنگره، پنجشنبه به رسانه‌های هند گفت: «دولت باید صاف بایستد و ستون فقرات خود را در برابر این اجبار و زورگویی نشان دهد.»

چرخش هند به سوی مسکو و پکن پس از سردی روابط با واشنگتن

به همین سیاق، بعید نیست مودی سرانجام ناچار شود در پرونده نفت روسیه عقب‌نشینی کند؛ نه الزاماً به دلیل نگرانی واقعی ترامپ از تأمین مالی مسکو از سوی دهلی‌نو، بلکه برای القای این تصویر که هند آماده «خم شدن» در برابر فشار آمریکاست. اَشلی تِلیس، تحلیلگر برجسته اندیشکده کارنگی می‌گوید: «حدس من این است که هند به‌تدریج خرید نفت از روسیه را کاهش خواهد داد. اما در اعلام عمومی این تصمیم نهایت احتیاط را به خرج می‌دهد، زیرا اگر آشکارا چنین کاری بکند، شائبه تسلیم بی‌قیدوشرط در برابر ترامپ به‌وجود می‌آید.»

با این حال، هرچند هند توان عبور از شوک تعرفه‌ای را دارد، اما برآورد رسانه‌های هندی حاکی از آن است که این فشارها می‌تواند رشد تولید ناخالص داخلی کشور را تا یک درصد کامل کاهش دهد. پیامد بلندمدت اما شاید جدی‌تر باشد: روابط استراتژیک واشنگتن و دهلی‌نو که طی دهه‌ها با صبر و تلاش دیپلماتیک ساخته شده ممکن است به این اندازه خوش‌اقبال نباشد.

با وجود آنکه واشنگتن سال‌ها تلاش کرده هند را به صف متحدانش در مهار چین بکشاند، ترامپ تا امروز نشانه‌ای از تمایل جدی برای پیگیری چنین رقابتی بروز نداده است. این بی‌میلی، دست رئیس‌جمهور را باز گذاشته تا از هند بخواهد میان دو گزینه یکی را انتخاب کند: یا همراهی با سیاست‌های دفاعی آمریکا یا پافشاری بر حمایت‌گرایی اقتصادی خود. اَشلی تِلیس، تحلیلگر ارشد اندیشکده کارنگی، این رویکرد را «راهبردی مبهم و غیرقابل درک» می‌نامد و هشدار می‌دهد که «ممکن است به یکی از آن هوس‌های پرهزینه ترامپ تبدیل شود که نهایتاً کشور تاوان آن را خواهد داد.»

نشانه‌های بازگشت به «گرمی و صمیمیت» گذشته میان ترامپ و مودی به‌سرعت رنگ باخته است. در واکنش، هند گام‌هایی برای تحکیم روابط خود با مسکو و پکن برداشته است: مودی روز چهارشنبه مشاور امنیت ملی‌اش را روانه مسکو کرد و اعلام نمود که اوایل سپتامبر، برای نخستین بار در هفت سال گذشته، عازم چین خواهد شد. او روز جمعه در یک مراسم عمومی گفت: «ممکن است مجبور شوم بهای سنگینی را شخصاً برای ایستادگی در برابر ترامپ بپردازم، اما آماده‌ام این بها را بپردازم.»