رویای تریلیون دلاری هوش مصنوعی در خلیج فارس

خاورمیانه به‌ویژه کشورهای حوزه خلیج فارس، با شتابی بی‌سابقه در حال تبدیل شدن به یکی از قطب‌های جهانی در زمینه هوش مصنوعی است. سرمایه‌گذاری‌های چند میلیارد دلاری، احداث مراکز داده عظیم، و همکاری با غول‌های فناوری مانند OpenAI، گوگل و مایکروسافت تنها بخشی از نقشه راه آینده دیجیتال منطقه هستند. اما در دل این رویا، یک بحران خاموش در حال رشد است: بحران آب.

به گزارش تجارت نیوز، در حالی که توسعه فناوری و هوش مصنوعی نیازمند زیرساخت‌های پیچیده و پرمصرف مانند مراکز داده است، خاورمیانه یکی از کم‌آب‌ترین مناطق جهان به شمار می‌رود. این تضاد، اکنون به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های استراتژیک منطقه تبدیل شده است.

مراکز داده و تشنگی دیجیتال در قلب صحرا

مراکز داده که به عنوان مغزهای پردازشی هوش مصنوعی عمل می‌کنند، برای عملکرد خود به حجم بالایی از آب نیاز دارند. این آب عمدتاً برای خنک‌سازی تجهیزات پردازشی استفاده می‌شود که در دمای بالا عملکرد خود را از دست می‌دهند.

طبق گزارش شرکت تحقیقاتی Mordor Intelligence، مصرف آب در مراکز داده خاورمیانه و آفریقا از ۱۱۹ میلیارد لیتر در سال ۲۰۲۵ به بیش از ۴۲۶ میلیارد لیتر در سال ۲۰۳۰ خواهد رسید. امارات متحده عربی به‌تنهایی پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۳۰ ۶۱ میلیارد لیتر آب در سال مصرف کند.

برای درک بهتر این ارقام، کافی‌ است بدانیم که یک مرکز داده ۱ مگاواتی سالانه ۲۵.۵ میلیون لیتر آب مصرف می‌کند — معادل مصرف روزانه آب برای ۳۰۰ هزار نفر. به عبارتی دیگر، هر مرکز داده معادل مصرف آب یک شهر کوچک است.

هجوم فناوری و تشدید فشار آبی

پردیس هوش مصنوعی استارگیت در امارات، یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های منطقه‌ای است که با ظرفیت ۱ گیگاوات توسط شرکت G42 و OpenAI پشتیبانی می‌شود. همچنین، عربستان سعودی اعلام کرده که تا سال‌های آینده ظرفیت مراکز داده خود را به ۲۲۰۰ مگاوات افزایش خواهد داد.

این زیرساخت‌ها در کنار حضور روزافزون شرکت‌هایی نظیر گوگل، مایکروسافت و آمازون وب‌سرویس، قرار است خلیج فارس را به دروازه دیجیتال اتصال آسیا، اروپا و آفریقا تبدیل کنند. اما سوال مهم اینجاست: این توسعه فناورانه تا چه حد با ظرفیت زیست‌محیطی منطقه سازگار است؟

بحران آب در سایه رشد دیجیتال

بر اساس شاخص موسسه World Resources Institute، کشورهای حوزه خلیج فارس نظیر امارات، عربستان و قطر در بین پرمصرف‌ترین کشورهای جهان از نظر منابع آبی قرار دارند؛ جایی که مصرف روزانه سرانه آب بیش از ۵۰۰ لیتر است – تقریباً سه برابر میانگین مصرف در اروپا.

دمای بالای تابستان‌های خلیج فارس (که در مواردی به ۵۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد)، نیاز به خنک‌سازی تبخیری را افزایش می‌دهد. سیستم‌های خنک‌کننده سنتی به حجم بالایی از آب تمیز متکی هستند که در این مناطق کمیاب است. این مسأله باعث شده که هوش مصنوعی و زیرساخت‌های آن، خود به یک تهدید برای امنیت آبی ملی تبدیل شود.

حتی طبق داده‌های منتشر شده، مدل GPT-3 از شرکت OpenAI که نسخه‌ای از ChatGPT را پشتیبانی می‌کند، در هر ۱۰ تا ۵۰ پاسخ حدود ۵۰۰ میلی‌لیتر آب مصرف می‌کند.

وابستگی به نمک‌زدایی؛ راه نجات یا بحران دوم؟

برای تأمین آب مورد نیاز، بسیاری از کشورهای خلیج فارس به نمک‌زدایی از آب دریا روی آورده‌اند. عربستان سعودی هم‌اکنون دو کارخانه عظیم آب‌شیرین‌کن دارد که روزانه بیش از ۱ میلیون مترمکعب آب تولید می‌کنند. با این حال، این فرآیند بسیار انرژی‌بر است و عمدتاً با سوخت‌های فسیلی انجام می‌شود، که خود تناقضی با شعارهای اقلیمی و سبز دولت‌هاست.

راه‌حل‌ها و نوآوری‌ها؛ گام‌های اولیه برای کنترل بحران

برخی شرکت‌های پیشرو در حال آزمودن روش‌های جایگزین خنک‌سازی هستند.

• مرکز داده خزنه در امارات از پساب تصفیه‌شده فاضلاب برای خنک‌سازی استفاده می‌کند.
• شرکت Equinix در تورنتو از سیستم زمین‌گرمایی و آب دریاچه بهره می‌گیرد.
• طرح‌هایی در حال بررسی هستند برای استخراج رطوبت از جو با استفاده از انرژی خورشیدی؛ پروژه‌ای که در موسسه مصدر در امارات و در طرح شهر هوشمند نئوم عربستان در حال اجراست.

با این وجود، این راهکارها هنوز در مقیاس بزرگ اقتصادی اثبات نشده‌اند و هزینه‌های بالایی دارند.

هشدار تحلیلگران: ممکن است خیلی زود دیر شود

بر اساس برآوردهای کارشناسان، اگر مصرف فعلی ادامه یابد، تقاضای آب از سوی مراکز داده تا سال ۲۰۲۷ ممکن است از عرضه آب موجود در منطقه فراتر رود.
آژانس بین‌المللی انرژی هشدار داده که کشورهای خلیج فارس باید تا سال ۲۰۳۰، ظرفیت تولید برق خود را دو برابر کنند تا بتوانند از پس نیاز انرژی ناشی از نمک‌زدایی و مراکز داده برآیند.

این مسأله حتی بازارهای مالی را هم تحت تأثیر قرار داده است. صندوق‌های سرمایه‌گذاری با تمرکز بر پایداری (ESG) خواستار افشای عمومی میزان مصرف آب شرکت‌های فناوری در پروژه‌های خلیج فارس شده‌اند.

تلاقی فناوری و منابع طبیعی

به نقل از restofworld، هوش مصنوعی می‌تواند آینده اقتصادی خلیج فارس را از وابستگی به نفت به رشد دیجیتال پایدار هدایت کند. اما بدون یک برنامه‌ریزی هوشمندانه برای مدیریت منابع طبیعی به‌ویژه آب، این آینده فناورانه ممکن است با بحران روبرو شود.

تحقیقات و نوآوری‌ها در حوزه خنک‌سازی پایدار، بازچرخانی آب، استفاده از منابع جایگزین مانند رطوبت جو و سیستم‌های حلقه بسته، می‌توانند راه نجات باشند.

همان‌طور که آنیتا نوری می‌گوید: «منطقه ما سرزمین نوآوری است؛ اگر اراده باشد، راه هم پیدا می‌شود.»