چرا پرداخت یارانه در ایران جواب نداد؟
با یارانه ۴۵ هزار تومانی در سال ۸۸ یک فرد میتوانست بیش از پنج کیلو گوشت قرمز بخرد اما در وضعیت کنونی خرید نیمکیلو گوشت با ۳۰۰ هزار تومان ممکن نیست
با گذشت بیش از ۱۵ سال از آغاز اجرای طرح هدفمندسازی یارانهها، این پرسش همچنان بیپاسخ مانده است که چرا یکی از بزرگترین اصلاحات اقتصادی تاریخ ایران، با وجود صرف هزاران میلیارد تومان منابع عمومی، هنوز نتوانسته به هدف اصلی خود یعنی افزایش عدالت اجتماعی و بهبود معیشت دهکهای کمدرآمد دست یابد.
به گزارش ایسنا، هدفمندسازی یارانههای نقدی یکی از مهمترین اتفاقات سیاسی و اقتصادی در تاریخ ایران است که از زمستان سال ۱۳۸۸ و در دوره ریاست جمهوری محمود احمدینژاد رخ داد. اتفاقی که از زمان شروع تاکنون همواره حواشی زیادی در پی داشت. از میزان مبلغ پرداختی تا نحوه دهکبندیها و حذف یارانه برخی خانوارها همگی مواردی هستند که چالشهای زیادی را ایجاد کردهاند.
در فاز نخست اجرای هدفمندسازی یارانهها، دولت تصمیم گرفت به تمامی شهروندان، بدون تفکیک سطح درآمدی، ماهانه ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان یارانه نقدی پرداخت کند. این اقدام همزمان با افزایش قیمت حاملهای انرژی انجام شد، اما نبود یک پایگاه اطلاعاتی دقیق از وضعیت اقتصادی خانوارها، نخستین ضعف جدی این طرح را رقم زد.
پرداخت مستقیم یارانهها به همه مردم به این معنا نبود که طرح از ابتدا بر اساس دادههای دقیق و نیاز واقعی خانوارها باشد و پرداخت نقدی به ۷۰ درصد جامعه بدون دادههای اطلاعاتی کامل و توانمندی سامانههای دهکبندی، کار اشتباهی بود.
منتقدان معتقد بودند که با این روش پرداخت یارانهها، درآمد کشور به صورت عادلانه در میان مردم تقسیم نمیشود چون افراد با درآمد بالا نیز همانند سایر نفرات یارانه دریافت میکردند و این موضوع با اصل هدفمندسازی مغایرت داشت.
در دولت حسن روحانی، تلاش شد با اجرای سیاست دهکبندی، مسیر هدفمندسازی یارانهها اصلاح شود، اما این اصلاحات نیز به دلیل نبود اطلاعات دقیق و جامع از وضعیت دارایی و درآمد خانوارها، بهطور کامل محقق نشد.
در این دوره، حذف یارانهها بیشتر بهصورت محدود و بعضاً تصادفی انجام شد و همچنان برخی خانوارهای پردرآمد یارانه نقدی دریافت میکردند و در مقابل، شماری از خانوارهای متوسط و حتی کمدرآمد، از فهرست یارانهبگیران حذف شدند.
یکی از نقدهایی که همواره به دهکبندی یارانهبگیران وارد است، نبود معیارهای درست برای گروهبندی افراد جامعه است و دهکبندیها باید بر اساس داراییهای واقعی افراد صورت بگیرد نه تنها درآمد ماهیانه.
یکی از اهداف هدفمندسازی یارانهها تخصیص بخشی از درآمدها به بخش تولید بود که در عمل این اتفاق رخ نداد و وجود کسری بودجه باعث شد تا در اکثر مواقع درآمدها تنها به پرداخت نقدی یارانهها اختصاص یابد.
یارانههای نقدی دیگر مثل سالهای اول اثرگذاری لازم را بر معیشت مردم به ویژه کارگران ندارد و پرداخت نقدی یارانهها طی بیش از دو دهه گذشته نتوانسته کمک قابل توجهی به بهبود معیشت کند.
در حال حاضر تورم کشور بیش از ۴۱ درصد است و زمانی که هدفمندسازی یارانهها در سال ۱۳۸۸ اجرایی شد، تورم کشور نزدیک به ۱۱ درصد بود.
در سال ۱۳۸۸ هر فرد با ۴۵ هزار تومان یارانه میتوانست ۵.۵ کیلوگرم گوشت گوسفندی خریداری کند، اما امسال امکان خرید نیم کیلو گوشت گوسفندی با مبلغ ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان وجود ندارد.
طبق پیشبینیها روند اصلاحات این طرح تا سال ۱۴۰۵ و احتمالا ۱۴۰۶ ادامه خواهد داشت تا منابع را کارآمدتر به گروههای هدف واقعی اختصاص دهند.
