خطرهای مصرف خودسرانه آنتیبیوتیکها/ درباره تفاوتهای آنفلوآنزا و سرماخوردگی چه میدانیم؟
همانقدر که آنتیبیوتیکها مفیدند، مصرف نادرست و بیرویه آنها میتواند به فاجعهای ملی یا حتی جهانی منجر شود؛ فاجعهای که امروز نشانههای آن را به روشنی میبینیم: آن فاجعه افزایش مقاومت آنتیبیوتیکی است.
آنتیبیوتیکها از زمان کشف پنیسیلین توسط الکساندر فلمینگ، نجاتبخش انسانها بودهاند. جهان با کشف این داروها وارد عصر تازهای شد. بیماریهایی که روزی کشنده بودند، درمانپذیر شدند.
به گزارش اعتماد، اما همانقدر که این داروها مفیدند، مصرف نادرست و بیرویه آنها میتواند به فاجعهای ملی یا حتی جهانی منجر شود؛ فاجعهای که امروز نشانههای آن را به روشنی میبینیم: آن فاجعه افزایش مقاومت آنتیبیوتیکی است.
آنتیبیوتیک چیست؟
آنتیبیوتیکها داروهایی هستند که برای مقابله با عفونتهای باکتریایی ساخته شدهاند. این داروها یا باکتریها را میکشند (باکتریکش) یا مانع تکثیر آنها میشوند (باکتریوستاتیک) هستند. نکته مهم این است که آنتیبیوتیکها تقریبا هیچ اثری بر ویروسها ندارند.
بسیاری از بیماریهای شایع مانند سرماخوردگی، آنفلوآنزا، اکثر گلودردها، بسیاری از سرفهها و بسیاری از سینوزیتها ماهیت ویروسی دارند، نه باکتریایی. با این حال، بسیاری افراد به محض مشاهده علایم این بیماریها، به دنبال آنتیبیوتیک میروند. این نخستین گام اشتباه است.
آنتیبیوتیک نوعی دارو است که باعث از بین رفتن یا جلوگیری از رشد باکتریها میشود. اما هیچ تاثیری روی ویروسها، قارچها یا انگلها ندارند. آنتیبیوتیکها در گروه بزرگتری از ترکیبات به نام ضد میکروبها (آنتیمیکروبیالز) قرار دارند (ضد میکروبها شامل داروهای ضدویروسی، ضدقارچی، آنتیبیوتیکها و ضدانگلی نیز هستند).
اصطلاح آنتیبیوتیک توسط «سلمان واکسمن» Selman Waksman زیست- شیمیدان اوکراینی-امریکایی ابداع شده است. خود واکسمن کاشف استرپتومیسین و آنتیبیوتیکهای دیگری هم هست. این اصطلاح در ابتدا فقط به آنتیبیوتیکهای حاصل از موجودات زنده، یعنی میکروارگانیسمها گفته میشد و ترکیبات شیمیدرمانی مانند سولفامیدها که کاملا مصنوعی هستند، در این گروه قرار نمیگرفتند.
اما امروزه به علت اینکه آنها هم باکتریها را میکشند، جزو آنتیبیوتیکها محسوب میشوند. احتمالا همه شما نام پنیسیلین یا استرپتومیسین یا سفالکسین را شنیدهاید. پنیسیلین بهطور طبیعی برای اولینبار در سال ۱۹۲۸ توسط الکساندر فلمینگ کشف شد. اما این «اهوارد والتر فلوری» و «ارنست بوریس چین» بودند که قارچ پنیسیلین را رشد داده، پنیسیلین را از آن جدا کردند و آثار درمانی آن را نشان دادند و آن را برای درمان عفونتها به کار بردند.
اهمیت آنتیبیوتیکها به عنوان یک روش درمانی منجر به انقلابی در درمان بیماریهای عفونی شد. تا پیش از کشف آنتیبیوتیکها برای درمان عفونتها از ترکیبات سمی مانند «استریکنین» و «آرسنیک» استفاده میشد. پس از کشف و سنتز آنتیبیوتیکها، آنها به عنوان گلولههای جادویی شناخته شدند، زیرا آنتیبیوتیکها داروهایی هستند که بدون آسیب رساندن به بدن میزبان میتوانند عفونت را از بین ببرند.
تفاوت باکتریها و ویروسها
هم ویروسها و هم باکتریها موجب عفونت میشوند، اما آنتیبیوتیکها فقط با باکتریها مبارزه میکنند و بر ویروسها تاثیری ندارند. باکتریها بسیار بزرگتر از ویروسها هستند، یعنی بین ۵-۱۰۰ برابر ویروسها هستند.
عفونتهای ویروسی
شامل سرماخوردگی، آنفلوآنزا، خروسک، لارنژیت، سرماخوردگی، عفونت قفسه سینه (برونشیت) و اکثر گلودردها میشود و عموما بیش از عفونتهای باکتریایی واگیردار هستند. اگر بیش از یک نفر در خانواده علایم بیماری یکسانی دارند احتمال ابتلا به عفونت ویروسی بسیار زیاد است. عفونتهای ویروسی معمولا ظرف ۴ تا ۵ روز بهبودی حاصل میشود، اما تا بهبودی کامل ممکن است سه هفته زمان ببرد.
عفونتهای باکتریایی
عفونتهای باکتریایی هم به همان اندازه میتوانند شما را بیمار کنند. اما شیوع آنها نسبت به عفونتهای ویروسی کمتر است. عفونتهای باکتریایی به راحتی از شخصی به شخص دیگر منتقل نمیشوند. نمونههای متداول عفونتهای باکتریایی عبارتند از: گلودرد استرپتوکوکی و بعضی از انواع ذاتالریه.
علامت ابتلا به ویروسها و باکتریها چیست؟
یکی از علایم آنها تب است. تب یعنی افزایش دمای بدن که اغلب ناشی از بیماری است. سرخ شدن و داغ شدن پوست و خشکی آن، حتی در زیر بغل، از نشانههای تب است. در واقع تب نوعی مکانیزم محافظتی است که به بدن در مبارزه با عفونت کمک میکند. تب هم با عفونتهای باکتریایی و هم ویروسی میتواند بروز کند. وجود تب در بدن در مقابله با عفونت کمک میکند. تب میتواند هم با عفونتهای باکتریایی و هم ویروسی بروز کند. بنابراین سرماخوردگی، آنفلوآنزا، اکثر گلودردها و بسیاری از سرفهها با آنتیبیوتیک درمان نمیشوند.
سرماخوردگی و آبریزش بینی
سرماخوردگی از ویروسها ناشی میشود. حدود ۲۰۰ ویروس مختلف وجود دارد که میتواند عامل سرماخوردگی باشد. کودکان ممکن است بین ۸ تا ۱۰ بار در سال سرما بخورند. بزرگسالان کمتر دچار سرماخوردگی میشوند، چون بدنشان نسبت به بعضی از ویروسها ایمن شده است.
علایم سرماخوردگی: در ابتدا، سردرد، تب و آبریزش چشم و در پی آن آبریزش بینی، گلودرد، عطسه و سرفه. مخاط بینی در ابتدا شفاف است، اما بعدا به زرد غلیظ یا سبز تغییر پیدا میکند.
آنفلوآنزا
آنفلوآنزا (یا فلو) عامل ویروسی دارد. بزرگسالان مبتلا به آنفلوآنزا از زمان شروع علایم به مدت ۳ تا ۵ روز احتمال دارد ویروس را پخش کنند. کودکان مبتلا به آنفلوآنزا تا ۷ روز احتمال دارد ویروس را پخش کنند.
علایم آنفلوآنزا:
تب/لرز، سردرد، بدن درد یا درد عضلات، احساس خستگی، گلودرد، آبریزش یا گرفتگی بینی/عطسه، سرفه. گلودرد اغلب همراه با سرماخوردگی بروز میکند. اکثر گلودردها عامل ویروسی دارند. آنتیبیوتیک به درمان گلودردهای ناشی از ویروس کمکی نخواهد کرد. عامل بعضی از گلودردها باکتریهای استرپتوکوکی است. اما اگر آبریزش بینی، سرفه، گرفتگی صدا، سرخی چشم یا اسهال با گلودرد همراه است، به احتمال زیاد ناشی از ویروس است و نه باکتریهای استرپتوکوکی. تفاوت علایم سرماخوردگی با آنفلوآنزا این است که در آنفلوآنزا شروع سریع است و تب، درد و خستگی عضلانی، سردرد، سرفه خیلی شدیدتر از سرماخوردگی است. در سرماخوردگی آبریزش بینی، عطسه و گلودرد شدیدتر و شایعتر از آنفلوآنزاست.
طبقهبندی آنتیبیوتیکها
آنتیبیوتیکها را میتوان با توجه به ویژگی هدف آنها طبقهبندی کرد: گروه کوچکی از آنتیبیوتیکها انواع خاصی از باکتریها مانند باکتریهای گرم منفی یا گرم مثبت را هدف قرار میدهند. اصطلاح باکتری گرم مثبت و گرم منفی به این معنی است که آیا باکتریها در روش رنگآمیزی «گرم» قادر به حفظ رنگ هستند یا خیر، بهطوری که باکتریهای گرم مثبت میتوانند رنگ آمیزی گرم را حفظ کنند، در حالی که باکتریهای گرم منفی قادر به حفظ رنگها نیستند. حفظ یاعدم حفظ رنگ به دلیل تفاوت ساختاری در دیواره سلولی باکتریها ایجاد میشود.
آنتیبیوتیکها همچنین میتوانند توسط ارگانیسمهایی که در برابر آنها موثر هستند و با توجه به نوع عفونتی که برای از بین بردن آن مفید هستند، طبقهبندی شوند، مانند ضد قارچها، ضدپروتوزوآها، و غیره. همچنین آنتیبیوتیکها را میتوان به دو گروه باکتریساید و باکتریواستاتیک طبقهبندی کرد. آنتیبیوتیکهای باکتریساید یا باکتریکش بهطور مستقیم باکتریها را میکشند، در حالی که باکتریواستاتیکها یا مهارگرها از تقسیم شدن و تکثیر باکتریها جلوگیری میکنند.
با این حال، این طبقهبندیها مبتنی بر نتایج آزمایشگاهی است. در عمل، هر دو اینها میتوانند عفونتهای باکتریایی را در بدن از بین ببرند. یک نوع طبقهبندی دیگر بر اساس مکانیسم اثر آنها است. یعنی چگونه و در چه قسمتی از ساختمان باکتری اثر میگذارند و آن را از بین میبرند. مثلا بعضی آنتیبیوتیکها مانند پنیسیلینها و سفالوسپورینها روی ساختمان دیواره سلولی باکتری اثر کرده و از ساختن آن جلوگیری میکنند و وقتی دیواره سلول باکتری درست تشکیل نشد، پاره شده و باکتری میمیرد.
بعضیها روی سنتز پروتئینهای باکتریها اثر میگذارند مانند تتراسیکلینها و کلیندامایسین و بعضی روی سنتز یا ترمیم دیانای اثر میگذارند مانند مترونیدازول و نتیروفورانتوئین. یک نوع دیگر طبقهبندی بر اساس تعداد باکتریهایی است که میکشند. یعنی طیف اثر گستردهای دارند یا محدودی، بنابراین آنتیبیوتیکهای گسترده طیف یا وسیع الطیف یا براد اسپکتروم داریم که روی باکتری زیادی از جمله گرم منفی و گرم مثبت اثر میکنند، مانند تتراسیکلینها و ماکرولیدها و آنتیبیوتیکهای باریک طیف مثل پنیسیلین جی یا وانکومایسین. البته طبقهبندیهای دیگری هم وجود دارند که اختصاصی است. من توضیح نمیدهم، مثل طبقهبندی بر اساس ساختمان شیمیایی.
مقاومت آنتیبیوتیکی چیست؟
وقتی باکتریها در معرض مقدار نامناسب، ناقص یا نامربوط آنتیبیوتیک قرار میگیرند، تعدادی از آنها که به علت ساختمان ژنتیکی متفاوت زنده ماندهاند شروع به رشد میکنند. این تغییرات ژنتیکی سبب میشود که داروهای موجود دیگر نتوانند باکتریها را از بین ببرند. نتیجه این فرآیند، ظهور باکتریهای مقاوم است. چرا این مساله خطرناک است؟ چون یک عفونت ساده مانند عفونت ادراری میتواند تبدیل به بیماری شدید و مرگبار شود.
به این ترتیب درمان بیماریها طولانیتر و دشوارتر میشود. نیاز به آنتیبیوتیکهای جدید و بسیار پرهزینه افزایش مییابد. در برخی موارد، اصلا داروی موثری وجود ندارد. یک مثال واقعی: در جهان، باکتریهای مقاوم به متیسیلین که یک آنتیبیوتیک است، در بیمارستانها شایع شده و درمان آنها بسیار دشوار است یا پیدایش سالمونلای مقاوم در مواد غذایی که موجب عفونتهای شدید رودهای میشود. توبرکولوز مقاوم به چند دارو که درمان آن ماهها طول میکشد و هزینههای سنگین دارد.
همچنین گونههای مقاوم اشریشیا کلای که درمان عفونتهای ادراری را بسیار سخت کردهاند. این باکتریها مرزی نمیشناسند؛ از فرد به فرد، از شهر به شهر و از کشور به کشور منتقل میشوند. سازمان بهداشت جهانی پیشبینی میکند که اگر این روند متوقف نشود تا سالهای آینده ممکن است سالانه میلیونها نفر فقط به دلیل مقاومت آنتیبیوتیکی جان خود را از دست دهند.
در بعضی از موارد خاص، مانند بیمارستانها و برخی مکانهای مراقبت از کودکان، میزان مقاومت آنتیبیوتیکی به حدی است که آنتیبیوتیکهای معمولی و کم هزینه برای درمان عفونتهایی که به صورت متداول ایجاد میشوند، عملا بیفایده هستند. این امر منجر به استفاده مکرر از ترکیبات جدیدتر و گرانتر میشود که به نوبه خود مقاومت در برابر آن داروها را افزایش میدهد. به این ترتیب، مسابقهای مداوم برای کشف آنتیبیوتیکهای جدید و متفاوت، در تلاش برای جلوگیری از مغلوب شدن در نبرد با عفونتها در جریان است.
نگرانی عمدهای که وجود دارد، این است که ما سرانجام نتوانیم به این مسابقه ادامه دهیم و ممکن است انسانها دوباره با عفونتهای باکتریایی تهدیدکننده زندگی مانند دورانهای گذشته روبهرو شوند. ممکن است دوباره به دوران پیش از کشف پنیسیلین بازگردیم؛ دورانی که جراحیهای ساده، زایمان، بریدگیهای کوچک و عفونتهای سطحی میتوانستند کشنده باشند. نمونه دیگر باکتری «استافیلوکوکوس اوریوس» است که در دهه چهل و پنجاه میلادی قرن بیستم با آنتیبیوتیک پنیسیلین قابل درمان بود. در حال حاضر، تقریبا همه سویههای این باکتری در برابر پنیسیلین مقاوم هستند و بسیاری از آنها در برابر نفسیلین نیز مقاومند، به این ترتیب تنها یک انتخاب محدود از داروها مانند وانکومایسین باقی ماندهاند که برای درمان عفونتهای حاصل از این نوع باکتریها میتوانند مفید واقع شوند.
همانطور که گفتم مشکل مقاومت آنتیبیوتیکی زمانی بدتر میشود که از آنتیبیوتیکها برای درمان بیماریهایی استفاده شود که در آنها، آنتیبیوتیکها هیچ گونه اثربخشی ندارد، از جمله این بیماریها میتوان به سرماخوردگی یا سایر عفونتهای ویروسی اشاره کرد. از سوی دیگر مقاومت آنتیبیوتیکی ممکن است زمانی شدت یابد که بهطور گسترده از آنها به عنوان عامل پیشگیری (نه درمان) در تولید فرآوردههای حیوانی خوراکی استفاده شود، زیرا در این حالت باکتریهای بیشتری مقاومت پیدا میکنند.
آنتیبیوتیکها به چه شکلی مصرف میشوند؟
آنتیبیوتیکها به شکلهای دارویی مختلفی تهیه و تولید میشوند: آنتیبیوتیکهای خوراکی در صورتی که موثر باشند، به عنوان سادهترین راه برای از بین بردن باکتریها به شمار میآیند. آنتیبیوتیکهای داخل وریدی برای موارد عفونتهای حاد که دارو باید سریع وارد بدن شده و به اندامها برسد مورد استفاده قرار میگیرند. آنتیبیوتیکها ممکن است گاهی به صورت موضعی، مانند قطرههای چشمی یا پمادها و کرمهای پوستی نیز ساخته شده و مورد استفاده قرار گیرند.
چگونه میتوانیم از مقاومت آنتیبیوتیکی پیشگیری کنیم؟
هر نفر از ما میتوانیم در این کار پیشقدم باشیم. یعنی تنها هنگام نیاز واقعی آنتیبیوتیکها را مصرف کنیم. دوره درمان را کامل کنیم. آنتیبیوتیکی را به دیگران توصیه نکنیم. آنتیبیوتیک خود را تا آخرین قرص یا کپسول استفاده کنیم. آنتیبیوتیک باقیمانده را برای دفعه بعد نگه نداریم. در سرماخوردگی و آنفلوآنزا از آنتیبیوتیک استفاده نکنیم و از درمانهای علامتی استفاده کنیم. یعنی اگر سردرد یا آبریزش بینی داشتیم این علامتها را درمان کنیم و برای جلوگیری از عفونتها واکسیناسیون را جدی بگیریم.
عوارض جانبی آنتیبیوتیکها
آیا مصرف آنتیبیوتیکها عوارضی دارد. البته مانند هر داروی دیگری، چه شیمیایی، چه گیاهی و چه جانوری عوارضی دارند. ولی این عوارض را باید در برابر منافع آن سنجید و به کار برد. مصرف غیرضروری آنتیبیوتیک نه تنها بیفایده، بلکه همراه با عوارض خطرناک است: یکی از این عوارض آسیب به فلور طبیعی بدن است، یعنی همه باکتریها موجود در سطح و در داخل بدن. بدن ما میزبان میلیاردها باکتری مفید است.
آنتیبیوتیکها وقتی بیرویه مصرف میشوند، این باکتریهای مفید را نیز از بین میبرند و مشکلاتی مانند اسهال، درد شکم، قارچ دهان، کاندیدای واژینال و اختلالات گوارشی مزمن به وجود میآورند. عارضه دیگر آلرژیهای دارویی است. برخی آنتیبیوتیکها میتوانند واکنشهای آلرژیک شدید و حتی آنافیلاکسی ایجاد کنند که تهدیدکننده حیات است. آسیب کبدی و کلیوی از عوارض دیگر آنتیبیوتیکهاست. برخی آنتیبیوتیکها در مصرف نادرست موجب آسیب جدی به کبد و کلیه میشوند. دیگر عوارض آنتیبیوتیکها تداخل دارویی است.
آنتیبیوتیکها با چه مواردی تداخل دارویی دارند؟
برخی آنتیبیوتیکها با برخی داروها تداخل اثر دارند؛ تداخل دارویی یعنی مصرف آنتیبیوتیک همزمان با برخی داروها ممکن است عوارضی داشته باشد. بیشتر آنتیبیوتیکها با داروی درمانکننده بیماریهای قلبی عروقی و مشکلاتی مانند سوءهاضمه و درد تداخل اثر دارند. آنتیبیوتیکها میتوانند اثربخشی داروهای دیگر را کم یا بیشتر کنند. کاهش تاثیر قرصهای ضدبارداری، تداخل اثر با داروهای رقیقکننده خون، افزایش سمیت برخی داروهای قلبی یا ایجاد عفونتهای شدیدتر است.
گاهی مصرف نامناسب آنتیبیوتیکها باعث رشد میکروبهای مقاوم و ایجاد عفونتهای بسیار خطرناک میشود، مانند عفونتهای ناشی از کلوستریدیم دیفیسیل. آنتیبیوتیکها با الکل تداخل اثر دارند. مثلا به هیچ وجه نباید داروی مترونیدازول را همراه با الکل مصرف کنید. مترونیدازول یک آنتیبیوتیک است که برای از بین بردن باکتریهای گوارشی مصرف میشود، اما به شدت با الکل تداخل دارد و میتواند منجر به افزایش ضربان قلب، سردرد، حالت تهوع، درد قفسه سینه شود. خب با توضیحاتی که دادم حالا ببینیم مصرف خودسرانه به چه معناست؟
مصرف خودسرانه تنها خوردن دارو بدون نسخه نیست. خودسرانه بودن میتواند شکلهای گوناگونی داشته باشد: خرید دارو بدون نسخه و مصرف آن بر اساس حدس و گمان، استفاده از داروهای باقیمانده از درمانهای قبلی، توصیه دوستان و آشنایان به مصرف یک آنتیبیوتیک، مصرف دارو مثلا با این استدلال که «قبلا برای من جواب داده و خوب بوده است» تغییر دوز دارو بر اساس احساس شخصی، قطع مصرف آنتیبیوتیک و درمان به محض کاهش علایم بیماری و استفاده از آنتیبیوتیک برای بیماریهای ویروسی. هر یک از این رفتارها در ظاهر ساده، اما در باطن بسیار خطرناک و همه این موارد مختلف مصرف خودسرانه است.
چرا مردم آنتیبیوتیک را خودسرانه مصرف میکنند؟
عوامل زیادی در این کار دخالت دارند که باید آنها را بشناسیم: یکی دسترسی آسان به دارو است، دیگر این تصور غلط «آنتیبیوتیک همه چیز را درمان میکند» یا تجربه قبلی استفاده موفق از آنتیبیوتیکها، توصیه دوستان و اقوام، بیاعتمادی به پزشک، کمبود وقت برای مراجعه به پزشک، عدم آگاهی از خطرات مقاومت دارویی، تبلیغات غیرمسوولانه یا برداشتهای غلط رسانهای.
مصرف نادرست آنتیبیوتیکها
شکل رایج مصرف نادرست آنتیبیوتیکهاعدم استفاده از آنها در کل دوره تجویز آنتیبیوتیک است، معمولا به این دلیل که بیمار احساس بهبودی میکند، مصرف آنتیبیوتیک را قطع میکند، این در حالی است که ممکن است ارگانیسم عفونی در بدن بیمار بهطور کامل از بین نرفته باشد. علاوه برعدم موفقیت در درمان عفونت، اینگونه از مصرف نادرست آنتیبیوتیکها میتواند منجر به ایجاد مقاومت باکتری در برابر آنتیبیوتیک شود، زیرا با کوتاه شدن دوره مصرف آنتیبیوتیک، برخی باکتریها میتوانند در بدن بیمار زنده بمانند و تکثیر یابند. استفاده از آنتیبیوتیکها برای موارد نامناسب یکی دیگر از روشهای رایج سوءمصرف آنها به شمار میآید. نمونههای شایع آن، استفاده از آنها برای د رمان عفونتهای ویروسی مانند سرماخوردگی است.
پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و جهانی
مصرف خودسرانه یک مساله فردی نیست؛ یک بحران اجتماعی و جهانی است. پیامدهای اجتماعی انتقال باکتریهای مقاوم در جامعه، همهگیریهای جدید، کاهش اثربخشی داروها در بیمارستانها، افزایش موارد بستری، پیامدهای اقتصادی افزایش هزینه درمان، طولانی شدن دوره از کارافتادگی، مصرف داروهای بسیار گران، فشار اقتصادی بر نظام سلامت، مهاجرت باکتریهای مقاوم در میان کشورها، تهدید جدی سلامت جهان و سرانجام خطر بازگشت به دوران پیش از آنتیبیوتیکها.
چند نمونه از مثالهای بالینی
نمونه ۱: عفونت ادراری مقاوم: بسیاری از مبتلایان به عفونت ادراری به دلیل مصرف آنتیبیوتیکهای نامناسب در گذشته، به باکتریهای مقاوم آلودهاند و درمان آنها بسیار دشوار شده است. نمونه ۲: عفونتهای پوستی مقاوم: جراحتهای ساده که قبلا با داروهای معمولی درمان میشد، امروز گاه نیاز به بستری و مصرف داروهای بسیار قویتری دارند. نمونه ۳: سل مقاوم: هزاران نفر در جهان با سل مقاوم دست به گریبانند؛ درمان آن طولانی، پرهزینه و بسیار دشوار است.
چه باید کرد؟
۱. مصرف آنتیبیوتیک فقط با نسخه پزشک. هیچ توجیهی برای مصرف خودسرانه وجود ندارد. ۲. تکمیل دوره درمان: چون نیمه کاره رها کردن درمان زمینه مقاومت را تقویت میکند. ۳. عدم استفاده از داروهای باقیمانده. ۴. عدم توصیه دارویی به دیگران. ۵. ارتقای سواد سلامت در جامعه. ۶. پیگیری و نظارت دولتی. ۷. فرهنگسازی در رسانهها، مدارس و خانوادهها.
آخرین سخن
آنتیبیوتیکها ذخایر ارزشمند پزشکی هستند. ما حق نداریم این میراث گرانبها را با رفتارهای ناآگاهانه از بین ببریم. اگر فرهنگ صحیح مصرف آنتیبیوتیک را در جامعه نهادینه نکنیم، خانواده ما، همشهری ما، هموطن ما و جهان در برابر تهدیدی قرار میگیرد که عواقب آن از بسیاری از اپیدمیهایی که تاکنون دیدهایم، خطرناکتر است. باید از امروز، در خانه، در دانشگاه، در رسانه، در مدرسه و در هر فضایی، پیامدهنده این اندیشه باشیم که «آنتیبیوتیک فقط وقتی لازم است که فقط با تجویز پزشک مصرف شود.»
شخص شما چه کاری باید انجام دهید؟
وقتی خودتان یا فرزندتان سرما میخورید یا سرفه میکنید، انتظار نداشته باشید که آنتیبیوتیک برایتان تجویز شود. اکثر این عفونتها عامل ویروسی دارند و مصرف آنتیبیوتیکها کمکی نمیکند. در مورد ویروسی یا میکروبی بودن عفونتتان و نیاز به آنتیبیوتیک با پزشکتان مشورت کنید. بهبودی اکثر بیماریهای ویروسی، چهار تا پنج روز و بهبودی کامل آنها تا سه هفته زمان میبرد در طول فصل سرما یا شیوع آنفلوآنزا، دستانتان را مرتب بشویید تا از ابتلا به بیماری یا سرایت آن جلوگیری به عمل آورید.
چه زمانی واقعا آنتیبیوتیک لازم نیست؟
آبریزش بینی، گرفتگی صدا، سرفه ساده، بدن درد، سرماخوردگی، گلودرد بدون علایم باکتری معمولا ویروسی است. مصرف بیدلیل آنتیبیوتیک نه تنها کمکی نمیکند، بلکه میتواند اسهال شدید، آلرژی، آسیب به کبد و مقاومت میکروبی ایجاد کند.
چه زمانی واقعا آنتیبیوتیک لازم است؟
فقط در شرایطی که پزشک تشخیص باکتری بدهد، مانند عفونت ریوی باکتریایی. عفونت شدید سینوسها، عفونت ادراری، عفونت پوست، عفونت گوش، در موارد مشخص گلودرد استرپتوکوکی که تشخیص باکتری فقط با معاینه یا آزمایش ممکن است.
عوارض قطع ناگهانی آنتیبیوتیک چیست؟
اگر آنتیبیوتیکها را قبل از اتمام دوره قطع کنید، ممکن است باکتریها به این دارو مقاوم شوند و در صورت ابتلا به همان عفونت، دیگر برای درمان موثر نباشند. اگر بعد از مصرف تعدادی از آنتیبیوتیکها احساس کردید که درمان شدهاید، باز هم باید تمام آنتیبیوتیکی را که پزشک برایتان تجویز کرده تا آخر مصرف کنید. هیچگاه دارو را سرخود مصرف نکنید یا اینکه مصرف آن را سرخود قطع نکنید، زیرا این موارد باعث ایجاد مشکلاتی میشوند که ممکن است به این راحتیها برطرف نشوند.
اشتباهات رایج مردم
۱. قطع زودهنگام دارو: به محض بهتر شدن، دارو را نیمهکاره رها میکنیم. باکتریهای قویتر زنده میمانند و نسل بعدی مقاوم میشود.
۲. استفاده از باقیمانده آنتیبیوتیکهای قبلی: هر عفونت علت متفاوتی دارد؛ داروی قدیمی ممکن است برای این عفونت جدید کاملا بیاثر باشد.
۳. گرفتن آنتیبیوتیک بدون نسخه: این یکی از اصلیترین دلایل مقاومت میکروبی است.
4. اصرار به پزشک: برخی بیماران و خانوادههایشان پزشک را تحت فشار میگذارند تا برایشان آنتیبیوتیک تجویز کند. در واقع این کار آنها خطر مقاومت میکروبی را بیشتر میکند.
نتیجهگیری
آنتیبیوتیکها ثروت بزرگ بشریاند؛ ابزاری که میتواند زندگی را نجات دهد. اما اگر نادرست استفاده شوند، به تهدیدی برای جان ما تبدیل میشوند. آنتیبیوتیک داروی معجزهگر نیست، دارویی بسیار دقیق و حساس است. آن را تنها در صورت نیاز و با تجویز پزشک مصرف کنید.
