زنان آبیار محله از روایتهای زنانه «میراث آبی ایران» میگویند
نقش زنان در شکستن قفل خشکسالی
یک جامعهشناس و پژوهشگر گفت: نقشهای مادری، همسری، زایش که بیشتر فیزیولوژیک است در شرایطی که از گذشته تاکنون، زنان نقش ویژهای در شکستن قفل خشکسالی در ایران و حتی در جهان داشتهاند.
جمعی از زنان دغدغهمند تحت عنوان زنان آبیار محله روز سهشنبه در فرهنگسرای ملل گردهم آمدند تا در یک نشست درباره روایتهای زنان از میراث آبی ایران سخن بگویند؛ زنانی که از ایران باستان تا همین امروز نقش زیادی در مدیریت منابع آب و مناسک مرتبط با آن داشتهاند، اما نام آنها کمتر در متن تاریخ آمده و در مناسبات و حکمرانی آب نیز نقشی به آنها داده نشده است.
به گزارش اعتماد، معصومه اشتیاقی، دکترای جامعهشناسی و پژوهشگر و رییس کمیته زنان انجمن دیپلماسی آب در ایران یکی از سخنرانان این نشست با اشاره به چالشهای آبی از اهمیت روایتهای زنانه گفت و اینکه درباره آب همواره با روایتهای مردانه روبهرو بودهایم درحالی که الهه آب ما آناهیتا یک زن است و زنان در رویدادهای تاریخی دیگری مانند جشن مهرگان، آبانگان، سپندارمذگان، مراسم بارانخواهی، عروسی قنات هم نقش پررنگی داشتهاند.
«زنان ما در طول تاریخ همواره در موضوع آب دوشادوش مردان بودهاند، عاملیت داشتهاند و فقط ابژه نبودند که کم آبی زندگی آنها را به تاراج برده و این سرنوشت و تقدیر زندگی آنها را تحت تاثیر قرار داده باشد، بلکه آنان با عملهایی، خردهروایتهایی را خلق کردهاند، اما در حافظه جمعی ما به تصویر در نیامدهاند.»
اشتیاقی از کنفرانس دوبلین در سال ۱۹۹۲ یاد کرد که نقش زنان در مدیریت آب در آن دیده شده است در صورتی که ما در ایران این مبحث را در زیستمان داشتهایم، اما به دلیل اینکه روایت و مکتوب نشده به عنوان یک میراث زنانه دیده نشده است: «زنان ما زیست جهان خود را در داستان آب مشخص کرده بودند، اما در حال حاضر و در ایران معاصر به قربانیان کمآبی تبدیل شدهاند نه اینکه چنین موضوعی درست نباشد ولی ما روایتهای دیگری هم داریم که باید به سطح بیاید.»
تجربه زیسته زن امکان مدیریت دموکراتیکتری را فراهم میکند
سمیرامیس شاهاسماعیلی، دکترای جامعهشناسی و پژوهشگر مستقل هم به عنوان یکی دیگر از سخنرانان این نشست از نقشهای مختلفی که جهان و جامعه برای زنان متصور است، سخن گفت؛ نقشهای مادری، همسری، زایش که بیشتر فیزیولوژیک است در شرایطی که از گذشته تاکنون، زنان نقش ویژهای در شکستن قفل خشکسالی در ایران و حتی در جهان داشتهاند.
او در ادامه از قصهها و افسانههای مرتبط با آب در شهرهای مختلف ایران ازجمله بندرعباس و سیستان و بلوچستان یاد کرد که زنان و عروسها در آن نقش پررنگی داشتهاند. «در گذشته سامان اجتماعیمان بر پایه حضور زن بوده و در دسترسی به آب نقش داشتهاند، اما امروز دیگر این نقش را ندارند. چرا زمانی که سدها ساخته میشود یا نقشه انتقال آب از یک منطقه به منطقه دیگر مطرح است زنان در تصمیمگیری حضور ندارند درحالیکه حضور آنها مهم است؟
زمانی که در سیستان و بلوچستان یا اهواز آب نیست این زنان هستند که مسافتهای طولانی را با ظروف بزرگ آب -که گاه تا ۲۰ کیلوگرم وزن میگیرند- طی میکنند تا با پر کردن آن، این مسیر را برگردند تا امور خانه و زندگی را انجام دهند. چرا؟ چون زنان هم به لحاظ فردی و هم اجتماعی و مسوولیتهایی که به آنها داده شده است، بیشتر از خشکسالی متاثر هستند. به هر حال مرد بیرون از خانه است، اما زن در خانه است و اگر آب نباشد عملا در امور خانه معطل میماند و کارش بیشتر میشود. شاید به همین دلیل گفته میشود که زن قربانی بیآبی است درحالیکه زن پتانسیلی برای ساماندهی به آن است.»
او معتقد است که تجربه زیسته زن امکان مدیریت دموکراتیکتری را برای زندگی و زیست فردی و اجتماعی فراهم میکند: «زن صلح بیشتری با محیطزیست و آدمهای اطراف خود دارد و بهتر میتواند در میان نیروهای متخاصم صلح ایجاد کند، چرا؟ چون زن به واسطه نقش جنسیتی که به او داده شده، یاد گرفته که اقناع کند، شبکه بسازد و زیستن را بهطور پایدار پیش ببرد و این موضوع در پایداری سرزمینی مهم است.»
به گفته این جامعهشناس، زنان امروز صرفا فقط نقش مادری ندارند و توانایی آنها مشارکت در دموکراسی و پایداری است، چون زمین برای زنان مهم است: «امروز همه درباره فروپاشی سرزمینی حرف میزنیم و اینکه آب در حال تمام شدن است و قطعا این دغدغه را بیشتر کسانی که با آن زندگی میکنند، لمس میکنند.»
زن، زیست زنانه را بهتر درک میکند
معصومه اشتیاقی، رییس کمیته زنان انجمن دیپلماسی آب در ایران در حاشیه این نشست از حضور زنان متخصص در حکمرانی آب در برخی کشورها ازجمله تاجیکستان گفت: «در دنیای معاصر ساز و کارهای قانونی که امکان حضور زنان متخصص فراهم میکند، قویتر از کشور ماست. دو سال پیش در سفری که به تاجیکستان داشتم طی بازدیدی از یک نیروگاه در این کشور متوجه شدم که دولت تاجیکستان، قانونی را به تصویب رسانده که براساس آن به ازای هر وزیر که سه معاون دارد یکی از آن معاونان باید زن باشد.
ما چنین امکان و ساز و کارهایی را برای حضور زنان در لایههای مدیریتی بسیاری از کشورها میبینیم که امکان شنیده شدن صدای آنان را فراهم میکند. اگر نیاز به تصمیمگیری در یک پروژه آبی باشد، باید دهها زن در پروسه حضور داشته باشند، نیازهای زنانه را در آن ببینند، چون زن، زیست زنانه را بهتر درک میکند. این کار کمک میکند که فهم عادلانهتری از نیازهای زنانه داشته باشند تا یک پروژه صرفا مردانه فکر نکند و سیاستگذاری و برنامهریزی، معطوف به سیاستهای مردانه نباشد.»
الزام تحلیل جنسیتی پروژههای آبی در جهان
این جامعهشناس به الزام بینالمللی دیگری که در سالهای گذشته طرح شده، اشاره کرد که درباره تحلیل جنسیتی پروژههای آبی است. «الزام در تحلیل جنسیتی در پروژههای آبی یعنی اگر قصد دارید یک پروژه آبی را در یک زیست بوم، منطقه یا یک استان اجرا کنید حتما باید زنان آن منطقه را هم درگیر کنید، نیازها و ظرفیتهای آنها را بسنجید؛ اینکه زنان چطور میتوانند در مورد حفاظت یا سیاستهای احیا مشارکت داشته باشند، اما در ایران چنین سازوکاری را کمتر میبینیم.»
حضور کمرنگ زنان در سند کمیته سازگاری با کمآبی
رییس کمیته زنان انجمن دیپلماسی آب در ایران از سند کمیته سازگاری با کمآبی در سال ۹۹ یاد کرد که زن را خیلی محدود دیده است، نه به عنوان مشارکتکننده فعال یا تصمیمگیر که فقط به عنوان عاملیت در صرفهجویی او را مطرح کرده است: «درباره اینکه زنان چطور میتوانند در این پروژهها مشارکت کنند، آگاهی به زنان داده نمیشود. چقدر برای حفاظت از قنات از زنان محله کمک خواسته شده است؟ در جهان برای حفاظت رودها و چشمهها از زنان کمک خواسته میشود، اما آیا در ایران چنین ظرفیتهایی به رسمیت شناخته و امکان حضور آنها ایجاد میشود؟
سه زن روستایی در اوگاندا که محل زندگی آنها نزدیک یک تالاب بود همین دغدغه زنان آبیار محله را داشتند و میخواستند تالاب را حفظ کنند، چون تالاب به اکوسیستم زندگی آنها ارتباط داشت، بنابراین در یک کار داوطلبانه و سازماندهی شده روشهای مشارکت در حفاظت از تالاب را به زنان دیگر آموزش دادند. این روایتها در ایران هم وجود دارد، اما کمتر شناسایی شده است. ما زنان متخصص کم نداریم ولی چقدر آنها را درگیر مسائل کردهایم و به آنها رسمیت دادهایم مثلا در کمیته احیای دریاچه ارومیه چند زن حضور دارند؟ باید در این زمینه ظرفیتها شناسایی و بسترها تسهیل شود و زنان هم باید در این زمینه کنشگریهایی داشته باشند.»
