به داد تهران برسید؛ آثار جنگ ۱۲روزه بر چهره پایتخت
علی ربیعی بر اینکه تهران پس از جنگ نیازمند بازتعریف سیاست اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است، تأکید کرد.
سمینار «آینده تهران» روز چهارشنبه ۳۰ مهر ۱۴۰۴ از ساعت ۸ تا ۱۸ با حضور استادان دانشگاه، مدیران شهری و فعالان بخش خصوصی در هفت پنل تخصصی برگزار شد.
به گزارش شرق، در این نشست، موضوعاتی چون «زیرساخت‌های حمل‌ونقل و مدیریت انرژی در شهر هوشمند»، «بخش خصوصی و مسئله تمرکز در تهران»، «مسکن، اقتصاد شهری و عدالت اجتماعی»، «فرهنگ، هویت و مشارکت مردمی در مدیریت شهری»، «توسعه پایدار و محیط زیست شهری»، «حاشیه تهران، صنعت و چالش‌های زیست پایدار» و «تهران پساجنگ؛ زندگی روزمره و کسب‌وکارها» مورد بحث قرار گرفت.
جنگی که از پایتخت آغاز شد
علی ربیعی، دستیار اجتماعی رئیس‌جمهور در سخنرانی خود با اشاره به زوایای کمتر توجه‌شده در جنگ ۱۲روزه گفت: «این جنگ، نخستین جنگی بود که از مرزهای کشور آغاز نشد بلکه از پایتخت شروع شد و ۹۰ درصد جنگ نیز در تهران رخ داد. جنگی که کل جامعه ایران را غافلگیر کرد و در آغاز، حتی امان واکنش را از نیروهای نظامی سلب کرده بود؛ اما با اقدام به‌موقع نیروهای مسلح، روند جنگ تغییر کرد.»
ربیعی با اشاره به ویژگی‌های نظامی و تاکتیکی این درگیری افزود: «جنگ ۱۲روزه، جنگی هوشمند، مبتنی بر شاهراه‌های اطلاعاتی و متکی بر هوش اطلاعاتی بود. هدف این جنگ مردم ایران بودند. هدف دشمن این بود که ایران قدرت مانور در منطقه را تا مدت‌ها از دست بدهد. برخلاف دروغ بزرگ رسانه‌های فارسی‌زبان خارجی که مدعی بودند برای تغییر رژیم آمده‌اند، هدف واقعی مردم ایران بودند.»
شکل‌گیری نوعی ملی‌گرایی اجتماعی
دستیار اجتماعی رئیس‌جمهور با اشاره به نوعی ملی‌گرایی جدید در جریان جنگ گفت: «اگر هدف از جنگ ۱۲روزه مردم بودند، بنابراین باید به این پرسش پاسخ دهیم که پس از جنگ، سیاست اجتماعی مناسب با مردم چگونه باید باشد؟ آیا به سیاق پیشین، با همان روش‌ها و ابزارهای گذشته می‌خواهیم از کشور صیانت کنیم؟ اگر مقاومت ذهنی مردم یعنی تمامیت ذهنی آنان در کنار تمامیت ارضی مهم بوده، ما برای تمامیت ذهنی چه کاری انجام داده‌ایم؟»
نقد سیاست‌های ارتباطی و سایبری
ربیعی در ادامه با بیان اینکه «۸۵درصد مردم ایران از فیلترشکن استفاده می‌کنند»، گفت: «ناامنی از پلتفرم‌های داخلی بیشتر رخ داده است؛ یعنی ناامنی ناشی از پلتفرم‌های خارجی با داخلی تفاوتی ندارد، چون زیرساخت هر دو در آمریکا است. این چه سیاستی است که هم مردم را ناراضی می‌کند و هم امنیت را حفظ نکرده است؟ اگر بدبینانه نگاه کنیم، یعنی پیامی پنهان داده‌ایم که مردم دیگر مقاومت نکنند.»
او افزود: «تهران پس از جنگ و شهرهای پس از جنگ، ایران پس از جنگ، حتما سیاست اجتماعی متفاوت می‌طلبد. امروز بخشی از یارانه خانواده‌ها صرف خرید فیلترشکن می‌شود و همین مسئله به نارضایتی عمومی دامن می‌زند.»
از بحران تا افق‌گشایی
ربیعی با بیان اینکه بحران‌های تهران کمتر از آثار جنگ نیست، تصریح کرد: «باید به دنبال برون‌رفت از شرایط بحرانی باشیم و چشم‌اندازی تازه نشان دهیم. باید بررسی کنیم که از میان این تلخی‌ها، کدام روزنه امید را می‌توان گشود. از قصه‌های کوچک و حل گره‌های کوچک باید آغاز کنیم.»
او درباره هدف سمینار گفت: «این نشست در قالب هفت پنل و با اهداف فهم مسئله تهران، ایجاد گفتمان، استخراج سیاست از دل پنل‌ها و سیاست‌گذاری برگزار شد. برای عبور از بحران، زمینه فرهنگی بستری بوده که تاکنون ایران را حفظ کرده است. ما باید افق‌گشایی، داستان‌سازی و آرزوهای جمعی خود را در همین بستر خلق کنیم.»
ربیعی در پایان سخنانش افزود: «ویژگی سمینار آینده تهران، شکل‌گیری یک سه‌ضلعی و گاهی چهارضلعی است: بخش خصوصی قدرتمند تهران، دانشگاه و انجمن‌های علمی، نهادهای مدنی محیط‌زیستی و نهادهای مدنی محله‌محور؛ و در برخی پنل‌ها دولت نیز به‌عنوان ضلع چهارم حضور داشت. این هم‌افزایی را باید به فال نیک گرفت.»
حاشیه تهران؛ صنعت و چالش‌های زیست پایدار
در پنل «حاشیه تهران، صنعت و چالش‌های زیست پایدار» ارغوان فرزین گفت: «چالش‌های پیش روی تهران از جمله عدالت اجتماعی، زیست پایدار، حمل‌ونقل و تهران هوشمند در پنل‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفت.
دسترسی همگان به مسکن مناسب، خدمات پایه، سیستم حمل‌ونقل ایمن و مقرون‌به‌صرفه، کاهش آلودگی و ایجاد فضاهای سبز عمومی از اهداف توسعه پایدار است که همه کشورهای عضو سازمان ملل متعهد به آن شده‌اند.»
ابراهیم نورمحمدی نیز گفت: «حاشیه‌نشینی از سال ۴۲ و هم‌زمان با اصلاحات ارضی آغاز شد. کنار گذاشتن مردم از عرصه‌های کنشگری اجتماعی باعث گسترش معضلات شده است. تشکیل شورای تحول محله می‌تواند در کاهش آسیب‌های اجتماعی به‌ویژه در مناطق حاشیه‌نشین مؤثر باشد.»
علی نقیب نیز افزود: «حاشیه‌نشینی از زمان انقلاب صنعتی در دنیا آغاز شد و تراکم جمعیت، معضلات فرهنگی و اجتماعی را افزایش داد.
در ایران نیز هرچند در حوزه آکادمیک و نظری خوب عمل کرده‌ایم، اما در اجرا ضعیف بوده‌ایم. مصوبه تمرکززدایی از سال ۱۳۹۰ ابلاغ شده اما اجرا نشده است.»
او تأکید کرد: «برنامه‌ریزی کلان، مسئولیت‌پذیری و ضمانت اجرایی از راه‌های برون‌رفت از بحران شهرنشینی است. قوانین خوب بوده‌اند اما اجرا نشده‌اند؛ بنابراین باید مطالبه‌گری اجتماعی تقویت شود.»
آموزش زیست‌محیطی از کودکی
رضا زنده‌دل، شهردار لاهیجان، نیز با اشاره به تجربه‌های خود گفت: «تغییر سبک زندگی باعث افزایش تولید زباله شده است. در شهرهای شمالی کشور پسماند به معضل اصلی تبدیل شده و برای حل آن طرح‌هایی مانند «فرزند ایران قهرمان زمین» با تمرکز بر آموزش کودکان، پارلمان دانش‌آموزی و آموزش مدیریت آب و محیط‌زیست اجرا کرده‌ایم. »
او درباره مهاجرت معکوس افزود: «تمرکززدایی و جلوگیری از مهاجرت به شهرهای بزرگ زمانی ممکن است که استانداردهای زندگی در همه شهرها ارتقا یابد و احساس عدالت برای همه وجود داشته باشد.»
ریشه‌ها و راه‌حل‌های حاشیه‌نشینی
محمد استراج، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، با اشاره به ریشه‌های تاریخی حاشیه‌نشینی گفت: «اولین موج مهاجرت از زمان اصلاحات ارضی آغاز شد. پس از انقلاب، امکانات زیادی در مناطق روستایی فراهم شد اما در حوزه درآمدزایی اقدامی جدی صورت نگرفت و همین مسئله موجب مهاجرت مجدد به شهرهای بزرگ شد.»
او افزود: «آسیب‌ها و معضلات حاشیه‌نشینی بیش از هرچیز فرهنگی و اجتماعی است و باید با مشارکت مردم و تشکل‌های اجتماعی آن را کاهش داد.»
ابراهیم صادقی‌فر، رئیس مؤسسه کار و تأمین اجتماعی، نیز گفت: «صنعتی‌شدن منجر به گسترش حاشیه‌نشینی شده و زیست پایدار عدالت را در تهران به چالش کشیده است. نابرابری فضایی، بیکاری جوانان، رشد اشتغال غیررسمی و ضعف پوشش تأمین اجتماعی از چالش‌های کلان‌شهرهاست. توسعه متوازن و مشارکت مردم در برنامه‌ریزی، راه برون‌رفت از این وضعیت است.»
تهران پساجنگ؛ زندگی روزمره و کسب‌وکار
در پنل پایانی «تهران پساجنگ»، دیاکو حسینی گفت: «در گذشته جنگ‌های بزرگ موجب تقویت اقتصاد می‌شدند اما جنگ ۱۲روزه در تهران شوک اجتماعی و اقتصادی شدیدی ایجاد کرد. باید بررسی کنیم که این جنگ از نظر فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی چه اثراتی داشته است.»
محمد بهشتی نیز گفت: «تهران فارغ از جنگ وضع خوبی ندارد؛ جمعیت، آب، فرونشست زمین، فرسودگی ساختمان‌ها و زلزله، افق تهران را تیره کرده است. از سال ۱۳۳۵ بحران مدنیت آغاز شد و از سال ۱۳۷۶ نشانه‌های بازگشت مدنیت جوانه زد. بحران مدنیت ریشه بسیاری از مشکلات امروز است.»
او افزود: «مدنیت مظهر فضائل فرهنگی است و نامدنیت مظهر رذائل فرهنگی جامعه. ایران سرزمین بحران است اما هنر ما قرار در بی‌قراری است. اگر فرهنگ مجال بروز یابد، همه بحران‌ها قابل مدیریت‌اند.»
بازسازی اجتماعی و کلان‌روایت گمشده
مسعود کوثری نیز گفت: «پس از جنگ، جامعه دچار تعلیق اجتماعی شد. این تعلیق باعث از هم‌پاشیدگی نظام اجتماعی شد. اگر رابطه جدیدی میان مردم و حاکمیت تنظیم نشود، نمی‌توان آینده تهران را درست کرد.»
فرزین فردیس، عضو هیئت‌رئیسه اتاق بازرگانی تهران، گفت: «فاجعه زیاد دیده‌ایم اما کلان‌روایت نساخته‌ایم. بازنویسی روایت‌های موفقیت در سطوح فردی و بنگاهی می‌تواند به بازسازی اجتماعی کمک کند.»
فریدون وردی‌نژاد نیز گفت: «از دهه ۳۰ ایران از شهروندی سنتی به همشهری‌گری تبدیل شد؛ مردم کنار هم زندگی می‌کنند اما بی‌خبر از یکدیگرند. تصور می‌شد سرمایه اجتماعی به پایین‌ترین حد رسیده، اما بحران ۱۲روزه نشان داد همبستگی ملی زنده است.»
او افزود: «اصلاحات اقتصادی بدون تغییرات فرهنگی و اجتماعی ممکن نیست. دولت باید با بازنگری در رابطه خود با بخش خصوصی، عنصر اعتماد را تقویت کند تا توسعه ملی ممکن شود.
سه‌ضلعی امید برای آینده تهران
در جمع‌بندی نهایی، علی ربیعی تأکید کرد: «سمینار آینده تهران با حضور بخش خصوصی، دانشگاه‌ها، نهادهای مدنی و دولت برگزار شد و این هم‌افزایی را باید به فال نیک گرفت. تهران پس از جنگ نیازمند بازتعریف سیاست اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است و این سمینار گامی در جهت شکل‌گیری آن گفت‌وگوی ملی بود.»
