سامانه موشکی اس ۴۰۰؛ شکارچی جدید آسمان ایران

فرارو-  عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس اخیرا از ورود سامانه‌های موشکی ضدهوایی  HQ-۹ چینی و اس 400 روسی به طور گسترده به کشور خبر داد.

به گزارش فرارو، این سامانه‌های موشکی ضدهوایی هرکدام قابلیت‌های بالایی در دفاع هوایی دارند اما در این میان سامانه اس 400 روسی بخاطر برد بسیار بالای خود توجهات بسیاری از کارشناسان را به خود جلب کرده است. اما سامانه اس 400 روسی چه مشخصاتی دارد و چقدر برای دفاع از آسمان ایران مناسب است؟

سامانه موشکی ضدهوایی اس 400

سامانه دفاع هوایی اس-۴۰۰ تریمف (S-400 Triumf)، که با نام ناتویی SA-21 Growler شناخته می‌شود، یکی از پیشرفته‌ترین و قدرتمندترین سیستم‌های دفاع هوایی جهان است. این سامانه توسط شرکت آلماز-آنتِی روسیه توسعه یافته و از سال ۲۰۰۷ وارد خدمت ارتش روسیه شده است. اس-۴۰۰ به عنوان جانشین سیستم‌های قدیمی‌تر مانند اس-۳۰۰ و اس-۲۰۰ طراحی شده و هدف اصلی آن، رهگیری و نابودی اهداف هوایی متنوعی از جمله هواپیماهای جنگی، پهپادها، موشک‌های کروز، موشک‌های بالستیک و حتی هواپیماهای هشدار زودهنگام (AWACS) است. این سیستم با قابلیت برد بلند، تحرک بالا و توانایی درگیری همزمان با چندین هدف، به عنوان یک "سپر نفوذناپذیر" در آسمان توصیف می‌شود.

توسعه اس-۴۰۰ از سال ۱۹۹۳ آغاز شد و پس از تأخیرهای ناشی از مشکلات بودجه‌ای پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، آزمایش‌های آن از اواخر دهه ۱۹۹۰ در پایگاه موشکی کاسپوتین یار انجام گرفت. این سیستم نه تنها در ارتش روسیه مستقر شده، بلکه به کشورهای دیگری مانند چین (شش گردان در سال ۲۰۱۵) و هند (پنج گردان در سال ۲۰۱۶) صادر شده است. ترکیه نیز در سال ۲۰۱۹ اولین محموله را دریافت کرد.

اجزا و کامپوننت‌های اصلی اس 400

اس-۴۰۰ یک سیستم یکپارچه و متحرک است که از چندین کامپوننت کلیدی تشکیل شده و قابلیت ادغام با دیگر سیستم‌های دفاع هوایی مانند اس-۳۰۰، اس-۲۳ و اس-۱۲ را دارد. این اجزا بر پایه خودروهای سنگین مانند MZKT-7930 (۸×۸) یا BAZ-64022 (۶×۶) سوار شده‌اند و امکان جابه‌جایی سریع و استقرار در ۵ دقیقه را فراهم می‌کنند.

۱. مرکز فرماندهی و کنترل (Command and Control Center)

• مدل ۵۵K۶E: بر پایه خودرو فرماندهی موبایل Ural-532301، مجهز به کنسول‌های LCD برای نظارت بر فضای هوایی. این مرکز داده‌های راداری را پردازش کرده و با دیگر واحدها تبادل اطلاعات می‌کند.

۲. پرتابگرها (Transporter-Erector-Launchers - TEL)

• مدل ۵P۸۵TE۲: هر پرتابگر تا ۴ موشک حمل می‌کند و می‌تواند ترکیبی از موشک‌های مختلف را شلیک کند. این خودروها بر پایه کامیون‌های سنگین ساخته شده و قابلیت شلیک در حالت متحرک را ندارند، اما جابه‌جایی سریع آن‌ها (۵ دقیقه استقرار) مزیت بزرگی است.

۳. سیستم‌های راداری

رادارهای اس-۴۰۰ قلب تپنده سیستم هستند و قابلیت تشخیص ۳۶۰ درجه و ردیابی تا ۳۰۰ هدف همزمان در برد ۶۰۰ کیلومتری را دارند.

• رادار شناسایی و مدیریت نبرد (Acquisition and Battle Management Radar): مدل ۹۱N۶E (ناتویی: Big Bird)، بر پایه تریلر ۸×۸، برد تشخیص ۶۰۰ کیلومتر، ردیابی اهداف هوایی، چرخان‌ها، موشک‌های کروز، پهپادها و موشک‌های بالستیک.
• رادار کنترل آتش و ردیابی هدف (Fire Control and Target Tracking Radar): مدل ۹۲N۶E (ناتویی: Grave Stone)، بر پایه خودرو MZKT-7930، برای هدایت دقیق موشک‌ها.
• رادار نظارتی و ردیابی (Surveillance and Tracking Radar): مدل ۹۶L۶ (ناتویی: Cheese Board)، سه‌بعدی، قابل حمل بر همان خودرو برای استقرار مستقل.

این رادارها با فناوری آرایه فازی فعال (AESA) کار می‌کنند و در برابر تدابیر جنگ الکترونیک مقاوم هستند.

موشک‌های مورد استفاده در اس 400

اس-۴۰۰ از چهار نوع موشک اصلی (به علاوه موشک‌های اس-۳۰۰) برای دفاع لایه‌ای استفاده می‌کند. هر موشک با سرجنگی انفجاری پراکنده (HE-FRAG) یا فناوری برخورد مستقیم (hit-to-kill) مجهز است.

• سرجنگی: ۱۴۳ کیلوگرم انفجاری پراکنده برای ۴۸N۶؛ فناوری hit-to-kill برای ۷۷N۶ (در حال آزمایش برای نابودی کلاهک‌های بالستیک).
• هدایت: رادار فعال برای ۴۰N۶، اینرسی و دستورات میانی برای بقیه.

ویژگی‌ها و قابلیت‌های عملیاتی اس 400

اس-۴۰۰ با ویژگی‌های پیشرفته خود، دو برابر مؤثرتر از سیستم‌های روسی قبلی است و زمان پاسخ‌دهی ۹-۱۰ ثانیه دارد.

• درگیری همزمان: تا ۳۶ هدف با ۷۲-۱۶۰ موشک همزمان.
• دفاع لایه‌ای: ترکیب موشک‌های کوتاه‌برد، میان‌برد و بلندبرد برای پوشش کامل.
• تحرک و استقرار: کاملاً موبایل، قابل استفاده در زمین‌های ناهموار، و ادغام با نیروی هوایی، ارتش و نیروی دریایی.
• مقاومت در برابر اختلال: رادارها در برابر جنگ الکترونیک مقاوم بوده و سیستم می‌تواند اهداف پنهان‌کار (stealth) را تشخیص دهد.
• برد و ارتفاع: تا ۴۰۰ کیلومتر برد و ۳۰ کیلومتر ارتفاع، با سرعت رهگیری تا ماخ ۱۴.
• هزینه: حدود ۵۰۰ میلیون دلار برای نسخه داخلی، ۱-۱.۲۵ میلیارد دلار برای صادرات.

این سیستم در مناطق کلیدی روسیه مانند مسکو، کالینینگراد، کریمه و پایگاه طرطوس سوریه مستقر شده و اولین استفاده جنگی آن در سال ۲۰۱۵ در سوریه بود.

مقایسه با سیستم‌های مشابه

اس-۴۰۰ اغلب با سیستم آمریکایی پاتریوت (PAC-3) مقایسه می‌شود. هر دو قابلیت دفاع بالستیک دارند، اما اس-۴۰۰ برد بیشتری (۴۰۰ کیلومتر در مقابل ۱۶۰ کیلومتر پاتریوت) و توانایی درگیری همزمان بیشتری (۳۶ در مقابل ۹) ارائه می‌دهد. با این حال، پاتریوت از فناوری hit-to-kill پیشرفته‌تری برای موشک‌های بالستیک استفاده می‌کند، در حالی که اس-۴۰۰ در حال توسعه ۷۷N۶ برای این منظور است.