توصیه تهران به اروپا

ژنو روز گذشته بار دیگر میزبان گفت‌وگوهای تازه‌ای میان تهران و سه کشور اروپایی عضو برجام بود؛ نشستی که با حضور مجید تخت‌روانچی و کاظم غریب‌آبادی از سوی ایران و مدیران سیاسی تروئیکای اروپا به همراه معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برگزار شد و در آن هر دو طرف کوشیدند مواضع خود درباره قطعنامه ۲۲۳۱ را با صراحت بیان کنند.

به گزارش ایران، پایان این نشست اما نه با بیانیه‌ای مشترک بلکه با تأکید دوباره ایران بر پایبندی به مسیر دیپلماسی همراه بود؛ جایی که غریب‌آبادی بر ضرورت یافتن راه‌حلی سودمند برای همه طرف‌ها تأکید کرد و در عین حال توپ را به زمین اروپا انداخت تا نشان دهد اکنون زمان آن فرا رسیده است که تروئیکای اروپایی و حتی شورای امنیت سازمان ملل انتخابی درست انجام دهند و به روند مذاکره، زمان و فضای کافی اختصاص دهند.

او پس از پایان این دور از گفت‌وگوها در مطلبی در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس با اشاره به اینکه هر دو طرف در این نشست، دیدگاه‌های خود را در مورد قطعنامه ۲۲۳۱ تشریح کردند، نوشت: «ایران همچنان به دیپلماسی و یک راه‌حل دیپلماتیک سودمند برای هر دو طرف متعهد است. زمان آن است که سه کشور اروپایی و شورای امنیت سازمان ملل انتخاب درستی انجام دهند و به دیپلماسی، زمان و فضا بدهند.» 

دومین نشست پس از جنگ

نشست روز سه‌شنبه در ژنو، دومین دور گفت‌وگوهای ایران و نمایندگان اروپایی پس از جنگ ۱۲ روزه بود؛ جنگی که نه تنها اسرائیل و آمریکا را در موضع تجاوزکارانه علیه تأسیسات هسته‌ای ایران قرار داد بلکه مسیر گفت‌وگوهای تهران و واشنگتن را نیز متوقف کرد.

ایران که تا پیش از آغاز درگیری‌ها پنج دور مذاکره مستقیم با آمریکا انجام داده بود، پس از حملات تصمیم گرفت میز گفت‌وگو با واشنگتن را کنار بگذارد و همزمان مجلس شورای اسلامی با تصویب قانونی دولت را موظف کرد تا هرگونه همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به حال تعلیق درآورد؛ قانونی که ورود بازرسان را منوط به تضمین امنیت مراکز هسته‌ای و دانشمندان ایرانی با تأیید شورای امنیت ملی می‌کرد و به این ترتیب به نشانه‌ای روشن از تغییر موازنه در رفتار ایران بدل شد. 

این تصمیم البته با واکنش‌های ادعایی از سوی آمریکا و سه کشور اروپایی روبه‌رو شد. آن‌ها نه تنها بر ضرورت بازگشت همکاری ایران با آژانس تأکید کردند بلکه شرط اصلی ادامه مذاکرات را آمادگی تهران برای از سرگیری گفت‌وگو با ایالات متحده دانستند.

هشدار رسمی اروپا در این زمینه زمانی ابعاد جدی‌تری یافت که لندن، برلین و پاریس در هشتم اوت (۱۷ مرداد) طی نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل اعلام کردند؛ اگر ایران تا پایان اوت (۹ شهریور) نتواند راه‌حلی رضایت‌بخش برای نگرانی‌های هسته‌ای ارائه دهد یا از تمدید مهلت سر باز زند، چاره‌ای جز فعال‌سازی سازوکار ماشه نخواهند داشت. این مکانیسم برای بازگشت خودکار تحریم‌های بین‌المللی در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد گنجانده شده است. ایران می‌گوید در شرایط فعلی توسل به مکانیسم ماشه «هیچ مبنای حقوقی، سیاسی و اخلاقی ندارد». 

با این حال، این اولین بار نبود که چنین تهدیدی مطرح می‌شد. پیش‌تر در ژوئیه نیز در استانبول، دور دیگری از گفت‌وگوهای ایران و اروپا درباره همین موضوع برگزار شده بود اما بی‌نتیجه پایان یافت و تنها بر فاصله دیدگاه‌های طرفین صحه گذاشت. ایران در تمام این مدت تأکید داشته که اروپا با توجه به نقض تعهداتش در برجام از هیچ مبنای حقوقی یا اخلاقی برای استفاده از چنین سازوکاری برخوردار نیست و هرگونه اقدام در این مسیر نه تنها مغایر روح توافق، بلکه خلاف منطق دیپلماتیک خواهد بود. 

در این میان، موضع تهران در برابر بازگشت احتمالی تحریم‌ها با هشدار همراه بوده است. مقام‌های ایرانی بارها اعلام کرده‌اند که پاسخ آن‌ها به چنین اقداماتی شدید خواهد بود؛ پاسخی که هرچند هنوز ابعاد و جزئیات آن روشن نیست، اما پیام آشکارش این است که ایران قصد ندارد در برابر فشارهای تازه به همان الگوهای پیشین تن دهد. 

پیشنهاد روسیه  برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ 

یک روز پیش از میزبانی ژنو برای نشست میان ایران و سه کشور اروپایی، روسیه پیش‌نویس قطعنامه‌ای را در شورای امنیت توزیع کرده بود که پیشنهاد تمدید شش‌ماهه قطعنامه ۲۲۳۱ را در بر داشت؛ اقدامی که هدف جلوگیری از پیامدهای سیاسی ناشی از فعال شدن «مکانیسم ماشه» را جست‌وجو می‌کرد.

طرح این ابتکار روس‌ها درست یک روز پیش از گفت‌وگوهای معاونان وزارت خارجه ایران و تروئیکای اروپایی سبب شد تا فضای مذاکرات درباره موضوع اختلافی ایران و اروپا تحت‌الشعاع قرار گیرد. اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه نیز با تأیید این خبر اعلام کرد تهران در حال بررسی دقیق متن پیشنهادی است و پس از آن موضع رسمی خود را اعلام خواهد کرد.

این پیش‌نویس درحالی توزیع شده که نگاه کشورهای اروپایی به بندهای حساس آن دوخته شده بود. به گزارش الجزیره، روس‌ها در متن خود نه‌تنها پیشنهاد تمدید شش‌ماهه قطعنامه را مطرح کرده بودند بلکه بررسی ماهوی درباره اجرای برجام را در این مدت به حالت تعلیق درآورده بودند؛ بندی که از همان آغاز با انتقاد جدی اروپایی‌ها روبه رو شد. 

مخالفان طرح روسیه ادعا می‌کنند این قطعنامه، توافق هسته‌ای را در موقعیتی نیمه جان نگاه می‌دارد و تنها به معنای به تعویق انداختن بحران است، در حالی که برخی دیگر معتقدند همین تنفس کوتاه‌مدت می‌تواند فرصتی برای مذاکره بیشتر فراهم کند.

وزارت خارجه روسیه در دفاع از مواضع خود، سه کشور اروپایی را متهم به نقض قطعنامه ۲۲۳۱ کرده و یادآور شده است که این کشورها از منظر حقوقی هیچ مبنایی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه ندارند، بویژه آنکه این سازوکار طبق متن توافق تنها تا ۱۸ اکتبر امسال قابل استفاده است و پس از آن، اعمال دوباره تحریم‌ها نیازمند رأی‌گیری در شورای امنیت خواهد بود؛ جایی که مسکو همچنان حق وتو در اختیار دارد. دو روز پیش از توزیع این پیش‌نویس، گفت‌وگوی مسعود پزشکیان و ولادیمیر پوتین بر اهمیت فضای کنونی افزوده بود. دو رئیس‌جمهوری درباره برنامه هسته‌ای ایران و همچنین گفت‌وگوی پوتین و ترامپ در آلاسکا گفت‌وگو کردند و قرار شد در حاشیه نشست شورای همکاری شانگهای دیداری دوجانبه داشته باشند. 

در چنین شرایطی است که اروپایی‌ها در تداوم مواضع ادعایی خود ضرب‌الاجل تعیین کرده و مدعی شده‌اند اگر تا پایان ماه اوت به راه‌حلی رضایت‌بخش برای مسائل هسته‌ای دست نیابند، مکانیسم ماشه فعال خواهد شد و تمامی تحریم‌های سازمان ملل علیه تهران بازخواهد گشت. تنها پنج روز تا پایان این مهلت باقی مانده و همین فشار زمانی به نقطه کانونی تمامی تحرکات دیپلماتیک بدل شده است. 

گمانه‌زنی‌ها درباره چهارچوب جدید همکاری ایران و آژانس

همزمان با برگزاری نشست ژنو خبرهایی تازه از سوی منابع غربی و رسانه‌های آمریکایی، فضای گفت‌وگوها را با لایه‌ای جدید از گمانه‌زنی‌ها همراه کرد. به ادعای رسانه آمریکایی «وال استریت ژورنال» رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سخنانی از پیشرفت در رایزنی‌ها برای طراحی یک «چهارچوب» جدید سخن گفته است که بنا بر ادعای او می‌تواند مانع از فعال شدن مکانیزمی شود که بازگرداندن همه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را به دنبال خواهد داشت. در همین راستا وال‌استریت ژورنال به نقل از یک منبع آگاه مدعی شد مذاکرات تهران و آژانس بر سر این چهارچوب همچنان ادامه دارد و طرفین به مرحله نهایی‌سازی آن نزدیک شده‌اند.

لارنس نورمن، خبرنگار این رسانه نیز حتی در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت که گروسی در یک کنفرانس در آمریکا تأیید کرده گفت‌وگوها با ایران ادامه دارد و برخلاف برخی گمانه‌زنی‌ها، بازرسان آژانس قرار است به ایران بازگردند. با این حال، او نیز تصریح کرده که هنوز روشن نیست این سخنان نشانه دستیابی به توافقی رسمی برای بازگشت بازرسان است یا تنها پیش‌بینی مدیرکل آژانس از روند مذاکرات.