معمای تاسیس ایرلاین‌‌ جدید در کشوری با تحریم هوایی

فرارو- یکی از نمایندگان مجلس در صحن علنی، با طرح موضوع استخدام ۲۵۰۰ کارمند در هواپیمایی آسمان به رغم وجود یک هواپیمای فعال، بار دیگر توجه‌ها را به موضوع ایرلاین‌های ایرانی جلب کرد.

به گزارش فرارو، علی خضریان، نماینده تهران در تذکری شفاهی گفت: «عملکرد وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در نظارت بر زیرمجموعه‌های خود مطلوب نیست. برای مثال، شاهد حضور افراد فاقد صلاحیت در بخش مدیریت شرکت هواپیمایی آسمان هستیم و این شرکت هواپیمایی با باندبازی و لابی بازی اداره می‌شود. در شرایطی که شرکت هواپیمایی آسمان فقط یک هواپیمای فعال دارد، به ۲۵۰۰ نفر حقوق پرداخت می‌کند؛ فقط در یکی از شهرستان‌های مراکز یک استان، ۵۰۰ نفر هر روز صبح کارت ورود می‌زنند و عصر کارت خروج می‌زنند و اصلاً کار نمی‌کنند. این وضعیت به این دلیل ایجاد شده است که آقایان در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به جای اینکه حقوق بازنشستگان و کارگران را به درستی پرداخت کنند، لابی‌بازی و کار سیاسی می‌کنند.» ایران به رغم درگیر بودن با مشکلات مختلف از جمله ناوگان فرسوده هوایی، تحریم‌های اقتصادی و صنعت هوانوردی، بیش از ۲۰ شرکت (به روایتی ۲۶ شرکت) هواپیمایی دارد. در حالی که بخش زیادی از پروازهای خارجی ایران نیز توسط ایرلاین‌های خارجی انجام می‌شود.

معمای ایرلاین‌های ایرانی

در ایران سه دسته شرکت هواپیمایی وجود دارد. ایران‌ایر هواپیمایی ملی، رسمی و حامل پرچم ایران است که با نام هما نیز شناخته می‌شود. هواپیمایی آسمان نیز متعلق به سازمان بازنشستگی کشوری زیرمجموعه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی‌ست و یک هواپیمایی دولتی محسوب می‌شود.

یک دسته دیگر هواپیمایی‌ها هستند که در زمره شرکت‌های خصوصی دسته‌بندی می‌شوند اما در عمل به دولت متعلق هستند. یا این که بخشی از سهام آن‌ها همچنان در اختیار شرکت‌های دولتی‌ست. مانند هواپیمایی کیش که متعلق به سازمان منطقه آزاد کیش است. یا هواپیمایی قشم که متعلق به بابک زنجانی بود و در حال حاضر سال‌هاست که زیر نظر و متعلق به وزارت نفت است. یا هواپیمایی ناشناسی به نام اروان که متعلق به صندوق ذخیره فرهنگیان است.

دسته دیگری نیز شرکت‌های خصوصی هستند که یا مانند کارون (نفت سابق) از یک نهاد دولتی به بخش خصوصی واگذار شدند یا از ابتدا شرکت‌هایی خصوصی بودند. ماهان ایر نیز در این دسته قرار می‌گیرد.

در این سه دسته، ایرلاینی مانند ایران‌ایر (دولتی) ۱۸ تا ۲۱ فروند هواپیما در اختیار دارد. هواپیمایی خصوصی نیز وجود دارد که از پنج هواپیمای فعال استفاده می‌کند. بر اساس روایت رسمی، در حال حاضر ۳۳۰ هواپیما در ناوگان کشور وجود دارد. مقصود اسعدی سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۳ در گفتگو با ایلنا راجع به تعداد هواپیماهای استاندارد کشور گفت: «براساس آخرین آمار منتشر شده از سازمان هواپیمایی کشوری، ۳۳۰ فروند هواپیما در ناوگان هوایی کشورمان وجود دارد که ۳۲۱ فروند آن مسافری و ۹ فروند باری است. براساس آمارهای سازمان هواپیمایی کشوری از ۳۲۱ فروند هواپیمای مسافری موجود در ناوگان ۱۹۲ فروند فعال و ۱۵۹ فروند هم سر خط است.» این در حالی‌ست که ایران رتبه ۲۲ فرودگاه‌های دنیا را نیز داراست.

در ایران ۳۱۹ پایانه فرودگاهی فعال و غیرفعال وجود دارد که برخی از فرودگاه‌های فعال آن نیز به صورت مقطعی کار می‌کنند. با وجود این گستردگی شبکه فرودگاهی، به دلایل مختلف ایران جایگاهی در شبکه هوانوردی جهان ندارد. فرودگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) تهران نیز محل حضور مسافران بین‌المللی نیست چرا که بر خلاف ایرلاین‌های منطقه مانند خطوط هوایی امارات، قطر و ترکیه، خطوط هوایی ایران نقشی در هوانوردی بین‌المللی ندارند.

حجم جابجایی مسافر

سازمان هواپیمایی کشوری روز ۱۷ اردیبشت ۱۴۰۴ در گزارشی آمار نشست و برخاست پروازها و جابجایی مسافران هوایی در سال ۱۴۰۳ را منتشر کرد. «در سال 1403 در مجموع 46 میلیون و 181 هزار و 640 مسافر با 399هزار و 653 پرواز (نشست و برخاست) اعزام و پذیرش شدند. از این تعداد 34 میلیون و 951 هزار و 544 مسافر داخلی توسط شرکت های هواپیمایی داخلی با 320هزار و 192 پرواز جابه جا شدند. و 11 میلیون و 230 هزار و 96 مسافر بین المللی با 79461 پرواز در طول سال گذشته جابه جا شدند. سهم ایرلاین های داخلی در پروازهای بین المللی جابه جایی 7 میلیون و 165 هزار و 144 مسافر با 48817 پرواز بوده است. سهم ایرلاین های خارجی در پروازهای بین المللی 4میلیون 64هزار و 952 مسافر با 30644 پرواز بوده است.»

این در حالی‌ست که آمار مذکور در سال ۱۴۰۴ دستخوش تغییر خواهد شد. چرا که با تحریم‌های ایرلاین‌های دارای مقاصد پروازی در کشورهای اروپایی، سهم ایرلاین‌های بین‌المللی بیشتر خواهد شد. پروازهای مستقیم به بسیاری مقاصد از مبداء ایران با ایرلاین‌های ایرانی نیز سال‌هاست که وجود ندارد. به رغم این که حجم غالب مهاجران ایرانی در کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی ساکن هستند.

این ارقام در حالی ست که جابجایی مسافر هواپیمایی امارات در سال مالی منتهی به مارس ۲۰۲۴، به تنهایی ۵۱.۹ میلیون مسافر بوده است. این ایرلاین به تنهایی دو برابر هواپیماهای فعال ایران (۲۶۰ فروند) هواپیما در اختیار دارد. یا شرکت هواپیمایی ترکیه (Turkish Airline)، در سال ۲۰۲۳ مجموعاً حدود ۸۳.۵ میلیون مسافر جابجا کرد. فرودگاه‌های ترکیه در سال ۲۰۲۴ شاهد جابجایی ۲۳۰ میلیون مسافر (ورودی، خروجی و ترانزیتی) بودند. این رقم برای فرودگاه‌های امارات در همین سال، ۱۴۷.۸ میلیون نفر (ورودی، خروجی و ترانزیتی)  است.

چرا تاسیس ایرلاین در ایران جذاب است؟

شرایط صنعت هوایی در ایران، به گواه کارشناسان تناسبی با تعداد ایرلاین‌ها ندارد. دلایل مختلفی نیز برای وجود این تعداد شرکت هواپیمایی مطرح می‌شود.

روزنامه ایران، ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ در گزارش خود به نقل از یک کارشناس حوزه هوانوردی نوشت:‌ «از دو دید باید به تأسیس ایرلاین نگاه کنیم، یک دیدگاه متقاضی یا سرمایه‌گذار است که می‌خواهد سرمایه‌گذاری کند و یک دیدگاه نیز دیدگاه حاکمیت است که طبق قانون راه‌اندازی کسب و کار و سرمایه‌گذاری، منعی ندارد. در کشور ما به‌خاطر مشکل تحریم صنعت هوانوردی، ایرلاین‌ها امکان فعالیت گسترده، تأمین ناوگان به تعداد بالا و افزایش فعالیت را ندارند به همین دلیل در کنار چند ایرلاین بزرگ، ایرلاین‌های کوچک برای پاسخگویی به نیاز بازار تأسیس شده‌اند.»

او ادامه داد: «در کشورهای دیگر نیز در دوره‌هایی تعداد ایرلاین‌ها زیاد بود که با گسترش فعالیت‌ها و افزایش سرمایه گذاری، ایرلاین‌های کوچک‌تر در ایرلاین‌های بزرگ ادغام شدند و اکنون شاهدیم که در بیشتر کشورها بیشترین فعالیت پروازی را چند ایرلاین انجام می‌دهند و ایرلاین‌های کوچک‌تر معمولاً در پروازهای خصوصی یا محلی فعال هستند. ما الان در مقطعی قرار داریم که تأسیس ایرلاین برای پاسخ به نیاز رو به گسترش است اما به نظر می‌رسد در چند سال آینده، بحث ادغام ایرلاین‌ها و از صحنه خارج شدن ایرلاین‌های کوچک‌تر را خواهیم داشت.»

اما نظریات دیگری هم در این باره وجود دارد. روزنامه دنیای اقتصاد، ۲۸ تیر ۱۴۰۲ در گزارشی به جذابیت تاسیس ایرلاین‌های جدید پرداخت. در این گزارش، به نقل از یک کارشناس حوزه حمل و نقل، این دلایل برای تاسیس ایرلاین‌های جدید مورد توجه قرار گرفت:

- یارانه‌‌‌‌‌‌ای که به سوخت موردنیاز هواپیماهای مسافری اختصاص می‌‌‌یابد، خود موجب ایجاد صرفه اقتصادی سنگینی برای شرکت‌های هواپیمایی می‌شود. سود شرکت‌های هواپیمایی در دنیا زیاد نیست و یکی از عوامل افزایش هزینه شرکت‌های هواپیمایی، نرخ سوخت است.

- علت عمده تاسیس این شرکت‌ها، فشارهای سیاسی در استان‌‌‌های مختلف است. این قبیل اقدامات با شعار تمرکززدایی توسط بعضی از نمایندگان مجلس در حال انجام بوده و تصور می‌کنند که در هر استان باید یک شرکت هواپیمایی وجود داشته باشد.

- یکی دیگر از محرک‌‌‌های تاسیس ایرلاین‌‌‌های جدید، وام‌‌‌های کلان است که بر اساس مجوز صادر شده برای شرکت هواپیمایی می‌توانند وام دریافت کنند.

- به شرکت‌های هواپیمایی، یارانه سوخت تعلق گرفته و بنزین ارزان‌قیمت دریافت می‌کنند. به همین دلیل اگر شرکت‌ها درخواست آزادسازی قیمت بلیت هواپیما را دارند و قصد دارند وارد حوزه بازار رقابتی شوند باید سوخت را نیز به صورت آزاد دریافت کنند.