حساب و کتاب طرح برقی آذری جهرمی؛ چقدر این پیشنهاد عملی است؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد که طرح آذری جهرمی، هر چند در سطح خرد ممکن است به کاهش فشار بر برخی خانوارها کمک کند، اما نه‌تنها از نظر هزینه و فنی نیاز به بازنگری دارد، بلکه دردی از ناترازی برق کلان کشور را درمان نخواهد کرد.
در روزهای اخیر، آذری جهرمی، وزیر اسبق ارتباطات، یادداشتی در فضای مجازی منتشر کرده که طی آن، پیشنهاد کرده با استفاده از باتری‌های لیتیوم-یونی و اینورتر، می‌توان مصرف برق خانوار در ساعات قطعی را مدیریت کرد.
به گزارش خراسان، هدف این طرح کاهش فشار بر مردم در شرایط قطعی برق اعلام شده است. با این حال، بررسی کارشناسان نشان می‌دهد هم محاسبات فنی و هم کارایی کلان طرح نیازمند دقت بیشتری است.
ناترازی برق؛ مسئله‌ای فراتر از اوج مصرف
بحران ناترازی برق کشور، موضوعی است که محدود به ساعات اوج مصرف یا قطعی‌های پراکنده نیست. مشکل اصلی کمبود ظرفیت تولید در برابر تقاضای روزافزون است. هنوز پروژه ملی و فراگیری برای افزایش تولید برق و کنترل مصرف به شکل یکپارچه اجرا نشده است. کارشناسان معتقدند راهکارهای مقطعی نمی‌توانند بحران برق را کاهش دهند و تا زمانی که طرح‌ها بر حل نامعادله «کمبود عرضه و مازاد تقاضا» اثر نگذارند، ناترازی برق ادامه خواهد داشت.
پیش‌تر، در ۷ بهمن سال گذشته جزئیات طرح «خورشیدی شدن برق ساختمان» را بررسی کرده بودیم. این طرح علاوه بر جذابیت برای مردم، می‌تواند به کاهش ناترازی برق کمک کند.
همچنین در گزارشی در ۲۴ اردیبهشت امسال، ادعای تولید ۵۰ هزار مگاوات برق خورشیدی از سوی رئیس شورای اطلاع‌رسانی دولت با واقعیت‌های فنی مقایسه و نشان داده شد پیاده‌سازی چنین ظرفیت‌هایی به صورت افراطی محدودیت‌های فنی و اقتصادی دارد.
با این حال، طرحی که به تازگی آذری جهرمی وزیر اسبق ارتباطات پیرامون کاهش فشار قطعی برق ارائه شده، توجه‌ها را به خود جلب کرده است. اگرچه بخشی از این طرح ناظر به رفع نیاز برق خانوار در ساعات قطعی برق است، اما از آن جایی که این پیشنهاد در ضمن خود، رویکرد و توصیه‌ای ملی دارد، باید به آن با دید دقیق‌تری نگریست.
طرح پیشنهادی آذری جهرمی
آذری جهرمی پیشنهاد کرده است: «یک باتری لیتیوم-یونی ۴۸ ولت ۱۰۰ آمپر ساعت همراه با یک اینورتر، می‌تواند برق یک منزل مسکونی را برای دو ساعت – حتی با کولر گازی ۲۴ هزار اینورتردار – تأمین کند». وی قیمت هر باتری را در چین حدود ۵۰۰ دلار و در ایران حدود ۱۳۰ میلیون تومان برآورد کرده و مدل اقساطی سه‌ساله با پرداخت ماهانه ۴ میلیون تومان توسط بانک‌ها برای تسهیل خرید پیشنهاد شده است.
واقعیت مصرف و توان باتری‌ها
یک کارشناس ارشد انرژی با بیان این که طرح مذکور نیازمند دقت بیشتر است، می‌افزاید: مصرف برق یک کولر گازی ۲۴ هزار اینورتردار حدود ۳ کیلووات ساعت است؛ یعنی برای دو ساعت، نیاز به ۶ کیلووات ساعت برق دارد. این در حالی است که باتری پیشنهادی تنها ۴.۸ کیلووات ساعت ظرفیت دارد و در عمل، حتی یک ساعت و نیم برق کولر را تأمین می‌کند.
با احتساب سایر مصارف یک منزل (یخچال، تلویزیون و روشنایی)، بین سه تا چهار باتری لازم است. بنابراین، هزینه خرید باتری‌ها دست‌کم ۱۵۰۰ دلار (حدود ۱۳۰ میلیون تومان) خواهد بود و با اینورتر، مجموع هزینه به ۲۰۰ میلیون تومان می‌رسد. در صورت نیاز به چهار باتری، هزینه کل حدود ۲۵۰ میلیون تومان خواهد بود. این محاسبات نشان می‌دهد طرح ارائه شده از نظر خرد، نیازمند بازبینی جدی است.
محدودیت در حل ناترازی کلان
وی می‌افزاید: حتی اگر این مدل برای یک خانه یا مغازه کوچک جواب دهد، مشکل ناترازی برق کشور را حل نمی‌کند. ناترازی موجود تنها مربوط به پیک مصرف نیست، بلکه ناشی از کمبود ظرفیت تولید کل کشور است. تا زمانی که طرح‌ها بر افزایش تولید، کاهش مصرف یا کاهش اتلاف انرژی در مقیاس ملی اثرگذار نباشند، بحران برق ادامه خواهد داشت.
وی در ادامه با مقایسه این طرح با طرح پنل‌های خورشیدی خانگی که برق تولیدی را به شبکه برق می‌فروشد، گفت: محاسبات نشان می‌دهد که اگر در کشور سه میلیون ساختمان از میان ۳۰ میلیون منزل مسکونی، هر یک حدود ۶ - ۷ کیلووات سازه خورشیدی نصب کنند که هزینه آن در همین حدود ۲۵۰ - ۳۰۰ میلیون تومان خواهد شد، امکان تولید ۲۱ گیگاوات (۲۱ هزار مگاوات) برق در مدت زمان کوتاهی فراهم خواهد شد و عملاً تا حد زیادی مشکل ناترازی برق کل کشور حل خواهد شد.
این مدل با جذابیت مالی که در خود دارد و در گزارش‌های قبلی روزنامه خراسان به آن اشاره شد، می‌تواند بدون نیاز به منابع مالی بزرگ برای نصب مزارع خورشیدی، رعایت شرایط پدافند غیر عامل و هم چنین منافع فنی دیگر نسبت به مزارع خورشیدی (نظیر افزایش احتمال پایداری شبکه به دلیل پراکنده بودن سیستم‌ها در مواجهه با ابری شدن ناگهانی هوا و…) به عنوان یک راه حل کلان برای کل کشور مطرح باشد.
نیروگاه‌های خانگی هیبریدی
علاوه بر این، ترکیب سلول‌های خورشیدی و باتری‌های ذخیره‌ساز در ساختمان‌ها (نیروگاه‌های خانگی هیبریدی) می‌تواند گامی مؤثر در کاهش ناترازی برق باشد. با تعریف درست قیمت فروش برق، برای مثال از طریق بورس انرژی، نرخ فروش ممکن است حتی از نرخ خرید تضمینی برق خورشیدی بالاتر باشد. این ساز و کار علاوه بر حل مشکل ناترازی برق، جذابیت اقتصادی برای مردم ایجاد می‌کند و انگیزه استفاده از انرژی خورشیدی را افزایش می‌دهد.
پاکستان الگوی جهش برق خورشیدی
لزوم حرکت سریع‌تر به سمت انرژی خورشیدی با مدل مالی- فنی مناسب در شرایطی مطرح می‌شود که پاکستان در همسایگی ایران، نمونه‌ای موفق در توسعه برق خورشیدی است. گزارش فرهیختگان حاکی است که این کشور در سال ۲۰۲۴.۱۷ هزار مگاوات پنل خورشیدی وارد کرده و در رتبه پنجم جهان در واردات تجهیزات خورشیدی قرار گرفته است.
بخش عمده رشد پاکستان مربوط به پنل‌های پشت‌بامی است. رئیس انجمن انرژی خورشیدی پاکستان اوایل سال ۲۰۲۵ اعلام کرده که افزایش شدید قیمت انرژی مردم را تشویق کرده تا وابستگی خود به شبکه دولتی را کاهش دهند و از انرژی خورشیدی خانگی استفاده کنند. آمارها نیز نشان می‌دهد در سال ۲۰۲۳، تقاضای پاکستان برای برق از شبکه دولتی نسبت به سال قبل از خود حدود ۹ درصد کاهش یافته است.
نیاز شدید انرژی کشور به اصلاح مسیر
با توجه به آنچه گفته شد، مسیر انرژی کشور نیازمند اصلاح اساسی است. به عنوان مثال، پرهیز از پوشش یکسان گاز برای همه مناطق و تعریف رویکرد ترکیبی در تأمین انرژی نقاط مختلف کشور ضروری است. همچنین تجویز طرح‌های کلان بدون توجه به منافع بازیگران و مشارکت مردم، می‌تواند به بیراهه کشیده شود یا منابع مالی لازم را هدر دهد.
در نهایت، بررسی‌ها نشان می‌دهد که طرح آذری جهرمی، هر چند در سطح خرد ممکن است به کاهش فشار بر برخی خانوارها کمک کند، اما نه‌تنها از نظر هزینه و فنی نیاز به بازنگری دارد، بلکه دردی از ناترازی برق کلان کشور را درمان نخواهد کرد. تجربه‌های بین‌المللی و راهکارهای مبتنی بر انرژی خورشیدی خانگی و هیبریدی می‌تواند الگویی مناسب برای سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان کشور باشد.
