احیای پلتفرم ۳+۳ بهترین راه برای حل مسائل قفقاز

علی حیدری کارشناس حوزه قفقاز، در رابطه با ارزیابی خود از احداث مسیر ارتباطی تازه تحت حاکمیت ارمنستان که در نشست واشنگتن مطرح شده است و در پاسخ به این سوال که آیا تاسیس آن قطعی است و منافع ایران را تهدید خواهد کرد، گفت: بحث قطعی بودن یا نبودن یک موضوع است، تهدید آن برای مرزهای ما موضوعی دیگر است. با توجه به اینکه در توافق‌نامه پیش از توافق صلح، یعنی پاراف انجام شده، به این موضوع اشاره‌ای نشده و به‌صورت دقیق درباره کریدور خاصی توضیحی داده نشده است، می‌توان نتیجه گرفت که هنوز همه چیز مبهم است چون فقط ترامپ به آن اشاره کرده است. 

به گزارش ایلنا،  وی ادامه داد: تنها اشاره‌ای که طرف ارمنی، آقای پاشینیان داشته این است که به یک شرکت واگذار خواهد شد؛ اما حاکمیت ما بر جاده در این منطقه اعمال خواهد شد. رئیس‌جمهور آذربایجان هم در پاسخ به سؤالی در این باره بیان کرده که آنچه بین طرفین، یعنی آقای پاشینیان و ترامپ گفته شده است، درباره بخشی از خاک ارمنستان گفت‌وگو بوده و به ما ارتباطی ندارد. 

هنوز خواسته‌های آذربایجان برای صلح محقق نشده است

این کارشناس ارشد مسائل حوزه قفقاز با تاکید بر اینکه درباره راهگذر سیونیک، هنوز چیزی مشخص نشده است، بیان کرد: تنها اتفاقی که در واشنگتن رخ داده، این است که طرفین توافق کردند که توافق‌نامه صلح را به زودی امضا کنند. هنوز این توافق‌نامه نهایی نشده است، زیرا آذربایجان چند خواسته دارد که هنوز محقق نشده است، از جمله تغییر قانون اساسی ارمنستان که آذری‌ها مدعی هستند در آن به بخشی از خاک آذربایجان چشم‌داشت وجود دارد. 

وی اضافه کرد: همچنین، تحدید حدود، یعنی علامت‌گذاری مرزی، هنوز انجام نشده است. تا زمانی که این دو موضوع به انجام نرسد، توافق‌نامه صلح هم در کار نخواهد بود و وضعیت کریدور مشخص نخواهد شد. به همین دلیل، وضعیت فعلی مبهم است و هر دو طرف، یعنی آذربایجان و ارمنستان، در این باره به‌صورت صریح و روشن موضع‌گیری نکرده‌اند. 

اگر مسیر در اختیار آذربایجان باشد و حاکمیت ارمنستان حفظ شود برای ایران تهدیدی به وجود نمی‌آید

حیدری با بیان اینکه اگر این کریدور شکل بگیرد، نحوه شکل‌گیری آن می‌تواند برای ما تهدیدی باشد، اظهار کرد: اگر طرف آمریکایی در آنجا حضور پیدا کند و نیروهای امنیتی آمریکایی برای تأمین امنیت شرکت‌های آمریکایی مستقر شوند، این موضوع می‌تواند خطر مهمی از نظر امنیتی و ژئوپولیتیکی علیه ایران ایجاد کند. 

وی تاکید کرد: اگر دو طرف، یعنی آذربایجان و ارمنستان، به توافق برسند که طبق آنچه در توافق‌نامه ۲۰۲۰ مسکو به امضا رسیده، خطوط مواصلاتی در اختیار آذربایجان قرار بگیرد و حاکمیت ارمنستان و دریافت عوارض گمرکی از سوی ارمنستان حفظ شود، این وضعیت هیچ خطری برای ایران نخواهد داشت. 

دالان تورانی ناتویی چیست؟ 

این تحلیل‌گر روابط بین الملل در خصوص این ادعا که مسیر سیونیک حضور ناتو را مناطق شمالی ایران هموار خواهد کرد، عنوان کرد: آنچه که برخی در داخل عنوان می‌کنند، دالان تورانی ناتویی است که به‌معنای تسلط ناتو بر این منطقه خواهد بود و نه اینکه صرفاً یک جاده تجاری و اقتصادی باشد، یعنی یک منطقه‌ای باشد که غرب از نظر امنیتی و نظامی بر آن مسلط شود، اگر چنین باشد، تهدید برای ما خواهد بود. 

راه حل بازگشت به پلتفرم ۳+۳ است 

حیدری در رابطه با راه‌حل ایجاد یک مسیر مواصلاتی میان آذربایجان و ارمنستان که ایران و روسیه را راضی کند، گفت: اگر جاده‌ای ایجاد شود که دو طرف را به هم متصل کند و ما بتوانیم اقداماتی انجام دهیم که جاده ارس هم بخشی از بار ترانزیت را بر عهده بگیرد، این موضوع می‌تواند بالاترین سطح منفعت را برای ایران به ارمغان بیاورد. این موضوع یک راه حل میانه هم دارد یعنی به‌جای اینکه ارمنستان بخواهد از شرکت‌ها یا کشورهای بین‌المللی استفاده کند، بهتر است که طرفین ابتدا دوجانبه به توافق برسند یا اگر به یکدیگر اعتماد ندارند، از پلتفرم سه به علاوه سه که پس از جنگ ۲۰۲۰ مطرح شد، استفاده کنند. 

وی تاکید کرد: در این صورت، کشورهای منطقه به‌عنوان ناظر برای راه‌اندازی مسیر ارتباطی حضور خواهند داشت تا طرفین هم خیالشان راحت باشد و کشورهای منطقه مانند روسیه و ایران هم نگرانی از حضور نیروهای بین‌المللی در قفقاز جنوبی نداشته باشند. 

ترکیه در خصوص مسیر سیونیک نگرانی‌هایی دارد

این کارشناس سیاست خارجی درباره مواضع ترکیه و روسیه نسبت به مسیر سیونیک تصریح کرد: اتفاقی که در واشنگتن رخ داده، مبهم است و هم روسیه و هم ترکیه هنوز به جمع‌بندی درباره اتخاذ سیاست در این زمینه نرسیده‌اند. امروز شورای عالی امنیت ملی ترکیه به ریاست اردوغان جلسه‌ای خواهد داشت تا درباره این اتفاق در واشنگتن بررسی کنند که دقیقاً چه شده و بر مبنای آن سیاست خود را در پیش بگیرند. تصور من این است که خود ترک‌ها هم با توجه به رصد رسانه‌ای که انجام دادم، نگرانی‌هایی نسبت به اینکه ممکن است به هر حال همه اختیارات به دست کشورهای بین‌المللی بیفتد، دارند. 

وی افزود: ترکیه هم پس از جنگ ۲۰۲۰ برای خود در این منطقه سهمی قائل بوده و نگران است که ممکن است منافع حداکثری‌اش با ورود شرکت‌های آمریکایی تأمین نشود. از سوی دیگر، روسیه هم با توجه به اینکه قفقاز جنوبی، حیاط خلوتش به حساب می‌آید، نگرانی شدیدی دارد و تذکرات جدی به ایروان و پاشینیان داده است که در صورت حضور شرکت‌های آمریکایی و نیروهای امنیتی آمریکایی در این منطقه، واکنش سختی نشان خواهد داد. 

ایران سیاست درستی در پیش گرفته است

حیدری در خصوص سناریوهایی که ایران می‌تواند برای میان‌مدت و بلندمدت در نظر داشته باشد، گفت: به‌طور کلی، به نظر می‌رسد که ایران سیاست درستی در پیش گرفته است؛ یعنی مقامات ارمنستان در سطوح مختلف، از جمله معاون وزیر، وزیر و نخست‌وزیر، در تماس هستند تا متوجه شوند دقیقاً در واشنگتن چه اتفاقی افتاده و بر مبنای آن سیاست خود را پیش ببرند یا بازتعریف کنند. 

وی ادامه داد: با توجه به اینکه در قفقاز منافع ما و منافع روسیه تا حدودی هم‌پوشانی دارد، خوب است که طرف روس را هم مجاب کنیم که با سیاست‌های ما در منطقه همراهی داشته باشد. البته تا حدودی این امر میسر شده و سیاست‌های گذشته روسیه، یعنی در چند سال گذشته در قفقاز، در حال تغییر است و به ایران نزدیک‌تر می‌شود. 

این تحلیل‌گر حوزه قفقاز با اشاره به این نکته که بهترین حالت استفاده از پلتفرم سه به علاوه سه برای حل مسائل منطقه‌ای با حضور کشورهای منطقه‌ای است، تصریح کرد: با استفاده از پلتفرم سه به علاوه سه هیچ کشوری دچار خسران یا از بین رفتن منافع نخواهد شد و همه می‌توانند از تحولات رخ‌داده و صلح پایداری که در منطقه حاصل می‌شود، بهره‌برداری کنند. به‌ویژه حضور ایران در ترانزیت قفقاز که از طریق ارس می‌تواند تأمین شود. 

آمریکا در شرایط فعلی دست به اقدام نظامی نمی‌زند

حیدری در پاسخ به این سوال که آیا احتمال درگیری نظامی وجود دارد یا اینکه آمریکا بخواهد پایگاهی در ارمنستان تأسیس کند، بیان کرد: به نظر می‌رسد آمریکا با توجه به آگاهی نسبت به حساسیت ایران و تحولات قفقاز جنوبی، در شرایط فعلی دست به چنین اقدامی نخواهد زد. اما همان‌طور که می‌دانیم، ناتو به‌صورت خزنده وارد می‌شود. در ابتدا به طرف روس قول داده بودند که توافق‌نامه‌ای امضا کرده‌اند که به شرق گسترش پیدا نکند. 

چرا ایران و روسیه باید سیاستی متحد اتخاذ کنند

وی خاطرنشان کرد: ناتو در طول یک یا دو دهه گذشته به تدریج به کشورهای اروپای شرقی گسترش پیدا کرده است و تا جایی پیشرفت کردند که روسیه ناچار شد به اوکراین حمله کند تا مانع پیوستن آن به ناتو شود. بر همین اساس، تصور من این است که در کوتاه‌مدت این اتفاق نخواهد افتاد، اما اگر ایران و روسیه سیاست متحد و منسجمی در قبال این تحولات در پیش نگیرند، ما در سال‌های آینده شاهد حضور نیروهای امنیتی و سپس نیروهای نظامی آمریکا در منطقه خواهیم بود.