راز سربه مُهر تمدن «مایا» فاش شد

یکی از تمدن‌های کهن که بسیار مورد توجه باستان‌شناسان است و با وجود کاوش‌های بسیار، هنوز هم رازهای سر به مهر زیادی دارد، «مایا» به عنوان یکی از تمدن‌های باستانی و درخشان آمریکای مرکزی است. این تمدن که با دستاوردهای برجسته در زمینه معماری، ریاضیات، نجوم و هنر شناخته می‌شود در مناطقی از جنوب مکزیک، گواتمالا، هندوراس و السالوادور شکوفا شد، به همین دلیل هم باستان‌شناسان در این کشورها به دنبال یافتن حقایق بیشتری از این قوم هستند. 

به گزارش ایران، در ادامه پژوهش‌ها، محققان و باستان‌شناسان دانشگاه تولین (Tulane) در ایالت لوئیزیانا آمریکا با ابزارهای فناورانه، به اعماق جنگل‌های گرمسیری شبه‌جزیره یوکاتان در مکزیک، به عنوان قلمرو ناشناخته مایاها راه یافتند تا رازهای دیگر یکی از مشهورترین و جذاب‌ترین تمدن‌های باستانی جهان را رمزگشایی کنند.

تازه‌ترین مطالعه به رهبری محققان این دانشگاه، نشان می‌دهد تمدن باستانی مایا با ۱۶میلیون نفر جمعیت در اوج خود یعنی ۱۴۰۰سال قبل، بسیار پرجمعیت‌تر و سازمان یافته‌تر از چیزی بوده که پیش از این تصور می‌شد. این موضوع نشان می‌دهد که مایاها دولت یا شهرهای پراکنده‌ای نداشته‌اند و احتمالاً در قالب تمدن‌هایی به هم پیوسته، در مناطق شهری و روستایی زندگی می‌کرده‌اند. 

دریچه‌ای جدید به روی محققان

این مقاله که در مجله علوم باستان‌شناسی منتشر شده، دلیل سخت بودن دسترسی به سکونتگاه‌های روستایی تمدن مایاها که در زیر جنگل‌های دشت‌های مایا در یوکاتان مدفون شده‌اند را توضیح می‌دهد. در این مقاله که به قلم «فرانسیسکو استرادا-بللی»، از اساتید دانشگاه تولین نوشته شده، آمده است: این منطقه تا حد زیادی دور از دسترس قرار دارد و با روش‌های معمول، به سختی می‌توان به کاوش در آن پرداخت. 

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه مایای باستان هرگز از شگفت‌زده کردن او دست برنمی‌دارد، از بررسی ۳۶ هزار مایل مربع زمین به لطف رویکردی نوآورانه و با استفاده از اسکن توسط فناوری «لیدار» خبر داد؛ وسعت بالایی که در هزار سال گذشته، خالی از سکنه بوده ولی حالا فناوری، فرصتی خیره‌کننده در اختیار محققان قرار داده تا سکونتگاه‌های دست‌نخورده و خاموش مایا را بررسی کنند.

«پروفسور بللی»، این فناوری را کلیدی برای گشودن دریچه‌ای جدید به روی محققان و تغییر درک آن‌ها از چگونگی سازماندهی تمدن مایا می‌داند. محققان در این مطالعه نه تنها دریافتند که مایاها پرجمعیت‌تر از گمانه‌زنی‌های قبلی بوده‌اند، بلکه بار دیگر پیشرفت و توسعه عجیب جامعه مایا در مناطق شهری و روستایی، کارشناسان را شوکه کرد. 

این پژوهش جدید، نتیجه‌گیری انجام شده در مطالعه مربوط به سال ۲۰۱۸ که جمعیت مایاها بین سال‌های ۶۰۰ تا ۹۰۰ میلادی را حدود ۱۱ میلیون تخمین زده بود، اصلاح کرد.

پروفسور بللی دراین باره می‌گوید: «ما در تحقیق جدید، انتظار افزایش اندکی در جمعیت تخمینی مایاها در سال ۲۰۱۸ داشتیم، اما فناوری «لیدار» به ما کمک کرد تا شاهد یک جهش ۴۵ درصدی در تخمین جمعیت این تمدن باشیم که این عدد، واقعاً تعجب‌آور بود. موضوع عجیب دیگر، وسعت قلمرو مایاها بود که ویرانه‌ها نشان از پیچیدگی و سازماندهی این تمدن دارد. »

توانمندی‌های فناوری «لیدار» 

اما فناوری «لیدار» چگونه به باستان‌شناسان کمک کرد؟ برای رسیدن به این درک جدید و خارق‌العاده، پژوهشگران از «لیدار» یا فناوری تشخیص و فاصله‌یابی نور استفاده کردند. طبق گزارش Live Science، در این روش یک هواپیما دستگاه «لیدار» را حمل می‌کند؛ دستگاهی که پالس‌های لیزری را به زمین می‌فرستد و پس از اسکن، از این داده‌ها برای تولید نقشه‌های سه‌بعدی استفاده می‌کند. ویرانه‌های ساختمان‌ها در این نقشه‌ها می‌توانند سرنخ‌هایی درباره تراکم جمعیت ارائه دهند و محققان با کمک این داده‌ها می‌توانند تعداد کل جمعیت را محاسبه کنند. 

در این تحقیق، باستان‌شناسان از «لیدار» در منطقه‌ای بزرگ به وسعت ۳۶ هزار و ۷۰۰ مایل مربع استفاده کردند و البته از اطلاعات و داده‌های مرکز Goddard Space Flight ناسا هم کمک گرفتند. در واقع محققان با کمک ابزارهای فناورانه موفق شدند با بررسی ویرانه‌ها، داده‌های لازم برای تخمین دقیق‌تر جمعیت در سکونتگاه‌هایی واقع در زیرزمین را به دست بیاورند. 

پروفسور «بللی» دراین باره می‌گوید: «ما مطمئن هستیم که یافته‌های مبتنی بر لیدار، واضح‌ترین تصویر از الگوهای سکونتگاه‌های باستانی مایا را به ما ارائه می‌دهد. اکنون شواهد محکمی‌داریم که نشان می‌دهد جامعه مایا در شهرها و مناطق روستایی بسیار سازمان یافته‌تر و پیشرفته‌تر از چیزی بوده که قبلاً تصور می‌شد.

در گذشته، محققان معتقد بودند سکونتگاه‌های روستایی مایا منزوی بوده‌اند اما تحقیقات اخیر خلاف این امر را ثابت کرد. این بررسی نشان داد مناطق مسکونی و کشاورزی در اطراف کانال‌های تولید و توزیع مواد غذایی تجمع بیشتری داشتند. تقریباً همه سازه‌ها در فاصله پنج کیلومتری از یک میدان بزرگ یا متوسط قرار دارند که این امر نشان‌دهنده دسترسی گسترده به مراکز تشریفاتی- مدنی و به چالش کشیدن فرضیات پیشین درباره سکونتگاه‌های روستایی منزوی است. دانشمندان پتانسیل استفاده از داده‌های «لیدار» را یک گام بزرگ به جلو برای حوزه باستان‌شناسی می‌دانند. 

با وجود سقوط شهرهای باستانی مایا، میراث آن‌ها امروز همچنان ادامه دارد. حدود ۸ میلیون نفر از نوادگان قوم مایا هنوز در سراسر جنوب مکزیک و آمریکای مرکزی زندگی می‌کنند و زبان‌ها و سنت‌های خود را که نسل به نسل منتقل شده‌اند، حفظ می‌کنند. »