اینجا، خانه ۱۵۰ساله کلکسیون دارِ ایران است!

«محمد علی خان نه تو پزشک می‌شوی و نه من مرد جنگ» این جمله ایست که حسین خان ملک کلکسیون دار و واقف مشهور ایران زمین در دوران نوجوانی به همکلاسی مشهور خود محمدعلی خان فروغی (ذکا الملک) می‌گوید و چه جالب که دقیقا همان شد که حسین خان گفت. فروغی تحصیل طب را ناتمام گذاشت و وارد سیاست شد و به دفعات وزیر و نخست وزیر شد و حسین خان هم وارد تجارت شد و بعدها بزرگترین واقف ایران زمین لقب گرفت. 

گرچه او همیشه تشنه علم و دانش بود و گواهش آنکه علیرغم آنکه به پدر خود یعنی محمد کاظم خان قول داد که تنها در مدارس علوم قدیمه مثل دارالشفا و صدر که هر دو در بازار تهران بودند مدرس بخواند اما شوق یادگیری علوم جدید او را به محله مجاور بازار یعنی عودلاجان و مدرسه آلیانس کشاند. اگر خبر این داستان به پدرش می‌رسید قطعا سر و کار حسین خان با کرام الکاتبین بود آخر آلیانس مدرسه یهودی‌ها بود اما شوق یادگیری حسین خان محدودیتی بر سر راه خود نمی‌ شناخت. در همانجا بود که با محمد علی خان فروغی آشنا شد. و تا زمان مرگ فروغی رابطه‌شان همچنان دوستان ماند. 

حسین خان متولد تهران بود اما پدرش سال‌ها بود در مشهد به تجارت مشغول بود و بیشتر ایام سال را در آن دیار بسر می‌برد در یکی از این سفرها حسین خان همراه پدر بود و در بازدید از کتابخانه آستان قدس رضوی با پاره‌ای از آثار نفیس آنجا آشنا شد و وقتی در نیشابور نسخه‌ای از دیوان «ابن یمین فریومدی» (شاعر سده ششم هجری) را بدست آورد، فکر بنیاد یک کتابخانه بزرگ به ذهنش خطور کرد. 

کتابخانه‌ای که حسین خان از حدود سال ۱۲۷۸ خورشیدی فراهم آورد، ابتدا در مشهد بود و سپس به خانه پدری او در بازار بین الحرمین تهران منتقل شد تا در اختیار اهل فضل و دانش قرار گیرد. آن‌گاه در سال ۱۳۱۶ تقدیم آستان امام رضا (ع) شد. 

اما این خانه بازار بین الحرمین سوژه اصلی این یادداشت است که خود گوهری است ۱۵۰ ساله. چهارستون سنگی در جلوی در و کتیبه‌ای بر بالای سردر با نوشته «یا هو الملک حق المبین» اولین چیزی است که توجه هر بیننده‌ای را جلب می‌کند. 

ویژگی‌های معماری: 

یکی از نمونه‌های شاخص معماری تلفیقی ایران و اروپا در دوره قاجار است. این عمارت که بیش از ۲۵۰۰ مترمربع مساحت دارد، شامل دو بخش اندرونی و بیرونی بوده که در دو سمت شرقی و غربی بنا قرار گرفته‌اند. در ابتدا، بخش اندرونی به‌عنوان محل سکونت حاج حسین آقا ملک و خانواده‌اش استفاده می‌شد، در حالی که بخش بیرونی برای پذیرایی از مهمانان و انجام امور رسمی در نظر گرفته شده بود. 

حیاط وسیع و دل‌نشین این خانه، با درختان سرسبز، گل‌های رنگارنگ و یک حوض آب بزرگ، فضایی آرامش‌بخش را در دل شلوغی بازار تهران ایجاد کرده است. همچنین، وجود سرداب و آب‌انبار در زیرزمین، در روزهای گرم تابستان برای خنک نگه داشتن فضا کاربرد داشت. 

با تصمیم حاج حسین آقا ملک برای تبدیل خانه پدری به موزه و کتابخانه، تغییرات مهمی در معماری آن صورت گرفت. وی بخش اندرونی را تخریب کرد و به‌جای آن ساختمانی سه‌طبقه برای کتابخانه ساخت که بعدها به یکی از مراکز مهم پژوهشی کشور تبدیل شد. همچنین، بخش غربی بنا را به محل زندگی خود اختصاص داد. یکی از ویژگی‌های بارز این عمارت، تزئینات هنری خیره‌کننده آن است؛ از کاشی‌کاری‌های هفت‌رنگ با نقوش اسلیمی و دیوارپوش‌های قاجاری گرفته تا گچ‌بری‌های نفیس، حجاری‌های ظریف و منبت‌کاری‌های درها و ارسی‌ها. 

سقف‌های بلند و قاب‌بندی‌شده با نقاشی‌های دیواری و پارچه‌های مخمل‌کوب نیز جلوه‌ای خاص به فضای داخلی خانه بخشیده است. نمای آجری بیرونی با نقوش گل و گیاه، سردر مزین به کتیبه «هوالملک الحق المبین» و درهای چوبی باشکوه، زیبایی این بنای تاریخی را دوچندان کرده و آن را به یکی از جاذبه‌های فرهنگی و معماری پایتخت تبدیل کرده است. 

او را بزرگترین واقف تاریخ معاصر ایران خوانده‌اند آنچه او وقف آستان قدس رضوی کرد عبارت بود از: افزون بر هزاران نسخه خطی نفیس یا چاپ سنگی شامل فرش ها، لوسترها، مبلمان و تابلوهای نقاشی که حسین خان به عنوان لوازم و تجملات زندگی شخصی از آن‌ها استفاده می‌کرد. همچنین مجموعه‌های تمبر، سکه، آثار لاکی و تابلوهای نقاشی میانشان دیده می‌شد. این آثار ابتدا کنار کتابخانه به نمایش درآمدند و سپس هسته اولیه موزه ملک را شکل دادند. 

البته موزه در محوطه باغ ملی در کنار ساختمانهای وزارت خارجه قرار دارد و صحبت در موردش مجلی دیگر می‌طلبد اما خانه ملک در بازار بازدید عمومی دارد و اگر گذرتان به بازار بزرگ تهران افتاد حتما سری به آنجا بزنید و از کسی یاد آورید که روزی محمد علی خان فروغی در مورد گفته بود: صبر بسیار بباید پدر پیر فلک را / تا دگر مادر گیتی چو تو فرزند بزاید

حسین خان ملک در سال ۱۳۵۱ در سن ۱۰۱ سالگی فوت شد و در حرم امام رضاعلیه السلام به خاک سپرده شد.

منبع: عصر ایران