احمد توکلی؛ پرتره یک اصولگرای منتقد

فرارو- شایعه درگذشت احمد توکلی، سیاستمدار شناخته‌شده اصولگرا از سوی اعضای خانواده او تکذیب شد. توکلی در حال حاضر، در بخش مراقبت‌های ویژه یک بیمارستان در تهران بستری و تحت درمان است.

به گزارش فرارو، توکلی برای نسل‌های جدیدتر پیگیر سیاست، بیشتر با سوابقش به عنوان نماینده مجلس شناخته می‌شود. اما او را می‌توان از نسل اول سیاستمداران جمهوری اسلامی ایران دانست که از پیروزی انقلاب، فعالیت خود را آغاز کرد. در این گزارش، سوابق و فعالیت‌های احمد توکلی را مرور می‌کنیم.

انقلابی تازه‌نفس

او متولد سال ۱۳۳۰ در بهشهر مازندران است. بنابراین در زمان پیروزی انقلاب، در آستانه سی سالگی قرار داشت. او را می‌توان از جمله فعالان دانشجویی پیش از انقلاب دانست که به خاطر همین فعالیت‌ها، از دانشگاه پهلوی (شیراز فعلی) اخراج شد. او دانشجوی مهندسی برق این دانشگاه بود و فعالیت‌های مختلفی مانند پخش اعلامیه در مخالفت با جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی، ساماندهی اعتصابات دانشجویی و بر هم زدن سخنرانی مسئولین دانشگاه را انجام می‌داد. او در مجموع چهار بار از سوی ساواک دستگیر شد و بیش از چهار سال به صورت پراکنده و مستمر پیش از انقلاب زندان کشید. او در دوران دانشگاه عضو گروهی به نام مجاهدین اسلام بود که با سازمان مجاهدین خلق ارتباط داشت. اما در دوران زندان از این گروه فاصله گرفت و مسیر خود را جدا کرد.

بعد از انقلاب و در شرایط آن زمان، توکلی رئیس شهربانی، رئیس کمیته انقلاب اسلامی و دادیار و دادستان انقلاب بهشهر بود. او در مجلس اول، نماینده بهشهر و عضو هیئت رئیسه شد. او از جمله چهره‌هایی بود که در این دوران از سوی محمدعلی رجایی، نخست‌وزیر دولت اول جمهوری اسلامی برای تصدی یکی از وزارتخانه‌ها به ابوالحسن بنی‌صدر معرفی شد. ورود او به دولت، در زمان نخست‌وزیری میرحسین موسوی رخ داد. توکلی از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۲ وزیر کار و امور اجتماعی و همچنین سخنگوی دولت موسوی بود. او سال ۱۳۶۲ همراه با برخی دیگر از وزرا بر سر سیاست‌های دولت با نخست‌وزیر به اختلاف خورد و استعفا داد.

آغاز یک دوره جدید

احمد توکلی از آن دسته سیاستمدارانی بود که قدرت تاثیرگذاری مطبوعات را درک کرده بود. به همین دلیل است که نام او را کنار بعضی از رسانه‌های شناخته‌شده ایران می‌بینیم. او از اعضای حلقه مخالفان میرحسین بود که روزنامه رسالت را در سال ۱۳۶۴ راه‌اندازی کردند. روزنامه‌ای که با گذر زمان، به یکی از تریبون‌های مهم جناح اصولگرا در سال‌های بعد تبدیل شد. توکلی سردبیری رسالت را بر عهده داشت و در سال ۱۳۶۸ هم به دانشگاه رفت تا در رشته اقتصاد تحصیل کند. سپس بورسیه شد و برای ادامه تحصیل به انگلستان رفت. او دکترای اقتصاد خود را از دانشگاه ناتینگهام در انگلستان گرفت و اواسط دهه هفتاد به ایران بازگشت. او سال ۱۳۷۷ عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی شد و تا سال ۱۳۹۲ که موعد بازنشستگی‌اش رسید، استاد این دانشگاه بود.

توکلی در دهه هفتاد روزنامه فردا را تاسیس کرد. او سال ۱۳۹۱ علت راه‌اندازی فردا را در گفتگویی تفصیلی با خبرگزاری فارس، اینگونه تعریف کرد: « روزنامه فردا به این دلیل تأسیس شد که زمانی که من در رسالت بودم افتخار همکاری با دوستان باسابقه مثل آقای نبوی و آقای پرورش و عسگراولادی را داشتم ولی آنجا اعتقادم در مورد رسانه مقداری با بعضی دوستان فرق می‌کرد. صراحت و شفافیت و پاسخ خواستن از مسئولین را بنده جدی‌تر دنبال می‌کردم و معتقد بودم که آزادی برای بیان نظرات باید در روزنامه وجود داشته باشد و این را از بقیه دوستان بیشتر لازم می‌دانستم. آن زمان برخی افراد بودند که واقعا در یک زمینه صاحب‌نظر بودند ولی دوستان می‌گفتند که چون مثل ما فکر نمی‌کنند مقالاتشان چاپ نشود و اجازه مصاحبه هم به آن‌ها نمی‌دادند که این برای من گران بود. وقتی که من از تحصیل برگشتم تصمیم گرفتم یک روزنامه مستقل راه بیندازم که زمستان ۷۵ جواز آن را تقاضا کردم.»

روزنامه فردا سال ۱۳۷۷ به علت مشکلات مالی تعطیل شد. اما تعطیلی فردا پایان فعالیت‌های مطبوعاتی توکلی نبود. او سال ۱۳۸۵ سایت خبری الف را تاسیس کرد که هنوز هم فعال است. توکلی در تمام این سال‌ها، به عنوان یک چهره عدالت‌خواه جناح راست و منتقد جناح چپ (اصلاح‌طلبان بعدی) و جریان هاشمی رفسنجانی شناخته می‌شد.

نامزد ریاست‌جمهوری

او در سه دوره نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری شد. سال ۱۳۷۲ از هاشمی رفسنجانی شکست خورد و در جایگاه دوم ایستاد. سال ۱۳۸۰ نیز نامزد انتخابات شد و نتوانست سیدمحمد خاتمی را شکست دهد و این بار نیز دوم شد. او در جریان انتخابات سال ۱۳۸۴ نیز یکی از نامزدهای اصولگرا بود اما برای حفظ وحدت و به نفع محمدباقر قالیباف از رقابت کنار رفت. اما در نهایت به محمود احمدی‌نژاد رای داد ولی به مرور در صف منتقدان او ایستاد.

مبارزه با فساد و تلاش برای شفافیت

سال ۱۳۸۰ بود که او به مجلس بازگشت و این حضور را سه دوره تکرار کرد. او نماینده تهران در مجالس هفتم، هشتم و نهم و همچنین رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس بود. او را می‌توان اصولگرایی دانست که همواره منتقد اصولگرایان بود،‌ علاوه بر این که جریان رقیب خود را نیز نقد می‌کرد. می‌توان او را دارای لهجه صریح در نقد و حق‌طلبی دانست. چرا که پس از مرگ ستار بهشتی در بازداشت پلیس، او به عنوان نماینده مجلس خواستار انجام تحقیقات در این خصوص و ارائه توضیحات شد. در حالی که از دهه هشتاد و ورود گسترده جریان محافظه‌کار به پارلمان، انتقادهای صریح از جانب نمایندگان کمرنگ‌تر از قبل شده بود. او همچنین چهره‌ای کلیدی در جریان افشای مدرک جعلی علی کردان وزیر کشور احمدی‌نژاد و استیضاح او توسط مجلس بود. او همچنین نسبت به حضور نظامیان در حوزه‌های اقتصادی نیز انتقاد داشت.

مرور مصاحبه‌ها، سخنرانی‌ها، نطق‌های ارائه شده در مجلس و موضع‌گیری‌های توکلی نشان می‌دهد که همواره شفافیت در حکمرانی و مبارزه با فساد را به عنوان سرمشق فعالیت‌های خود اعلام کرده است. او در همان مصاحبه سال ۱۳۹۱ با خبرگزاری فارس، شیوه نقد و حمایت خود از سیاستمداران را اینگونه تشریح کرد: «در زمان آقای خاتمی هم آنجایی که وی اقدامات مثبتی انجام می‌داد من دفاع می‌کردم. ولی چون خاتمی هم‌‌ همان حرف‌های اقتصاد سیاسی هاشمی را تئوریزه می‌کرد و لیبرال سرمایه‌داری را با لیبرال دموکراسی مخلوط می‌کرد که اسلام را از صحنه خارج می‌کرد من مخالفت می‌کردم. آقای احمدی‌نژاد هم چون از ارزش‌ها دفاع کرد من هم از او دفاع کردم ولی وقتی معلوم شد که ارزش‌ها ملاک عملش نیست و فقط ظاهرا نردبانی بود که از آن بالا برود مخالفتم را شروع کردم و الان هم مخالف بیشتر کارهای احمدی‌نژاد هستم. البته در زمان آقای احمدی‌نژاد هم وظیفه خود می‌دانم از هر اقدام مثبت دولت دفاع کنم و خیلی جا‌ها در مجلس از حقوق منطقی دولت که مورد غفلت قرار گرفت، دفاع کردم که به عنوان مثال می‌توان به قضیه حضور رئیس‌جمهور در ساختار بانک مرکزی اشاره کرد.

مورد دیگر تلاش نمایندگان در جریان تدوین برنامه پنجم و بودجه‌های سالانه برای تحمیل کارهایی بر دولت است که تکلیف ما لا یطاق می‌شد به شهادت نمایندگان دولت و به استناد مشروح مذاکرات جلسات علنی مجلس یک تنه در مقابل این قبیل تحمیل‌ها بر دولت ایستادم و در آینده هم خواهم ایستاد و با همه توان از دولت حمایت می‌کنم. من با دولت‌ها مخالف نیستم بلکه با کارهای بد دولت‌ها مخالفم و برای این رفتارم ملاک دارم. و الحمدلله تاکنون در عالم سیاست معلق نزدم و خدا کند که تا آخر عمرم خراب نکنم.»

توکلی در سال‌های گذشته بیش از پیش درگیر بیماری بود و از سال ۱۳۹۶ که به عنوان عضو حقیقی مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب شد، فعالیت سیاسی دیگری ندارد. او سال ۱۳۹۴ سازمان غیردولتی دیده‌بان عدالت و شفافیت را تاسیس کرد و همچنان نیز مدیریت آن را بر عهده دارد. سال ۱۳۹۸  توکلی در نامه‌ای به سیدابراهیم رئیسی، رئیس وقت قوه قضائیه از زمینخواری دو مامور امنیتی درقزوین خبر داد. او همچنین پس از حواشی مربوط به پرونده زمین ازگل و کاظم صدیقی، خواستار ورود مدعی‌العموم به این پرونده شد.