افسانۀ کم‌کاری ایرانی‌ها؛ در یک سال اخیر ایرانی‌ها ۴۶.۳ ساعت در هفته کار کرده‌اند

امروز در اغلب کشورها، مدت زمان اشتغال نیروی کار تنها یک شاخص کمّی نیست، بلکه بازتابی از کیفیت حکمرانی بازار کار، ساختار تولید، میزان بهره‌وری و تعادل میان کار و رفاه اجتماعی است. 

به گزارش فرهیختگان، از این منظر، بررسی وضعیت ساعات کاری در ایران ما را با یک تناقض آشکار مواجه می‌سازد؛ در حالی‌که طبق بررسی‌ها  از داده‌های مرکز آمار ایران، نیروی کار ایرانی با بیش از ۴۶.۳ ساعت کار در هفته، در رتبه دهم از لحاظ پرکاری در دنیا قرار دارد، اما بعضا در محافل عمومی به کرات گفته می‌شود «ایرانی‌ها کمتر کار می‌کنند و از زیرکار در می‌روند». طبق آخرین داده‌های مرکز آمار ایران، در بهار امسال بیش از ۴۰ درصد از شاغلان کشور در هفته بیش از ۴۹ ساعت یا در روز بیش از ۸ ساعت کار می‌کنند. این شاخص که یکی از نماگرهای کار شایسته است نشان می‌دهد در ایران بخش زیادی از شاغلان بیشتر از استاندارد کار می‌کنند. 

متوسط ساعت کاری ایرانیان بیش از ۴۶ ساعت در هفته! 

داده‌های مرکز آمار ایران از متوسط ساعت کار شاغلان ایران نشان می‌دهد طی سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۴ شاغلان ایرانی به طور میانگین بیش از ۴۵ ساعت در هفته کار کرده‌اند. براین اساس در سال‌های ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶ متوسط ساعت کاری در هفته به ۴۷ ساعت نیز رسید. سپس در سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۸، متوسط ساعت کاری در هفته به حدود ۴۴ ساعت کاهش یافت. اما به طور کلی در سال‌های شیوع بیماری کرونا، متوسط ساعت کاری برای شاغلان در کشور و حتی دنیا کاهش پیدا کرد، به طوری که در سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۱ متوسط ساعت کاری به حدود ۴۲ ساعت کار هفتگی رسید.

از سال ۱۴۰۲ تا بهار امسال نیز متوسط ساعت کاری در هفته مجدد افزایش پیدا کرده است. در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ میانگین ساعت کار به بیش از ۴۵ ساعت در هفته رسید؛ اما در بهار امسال حدود ۱.۶ درصد رشد کرد و به بیش از ۴۶ ساعت در هفته (۴۶.۳ ساعت) رسیده است. در این میان، گفتنی است متوسط ساعت کاری زنان از ۳۲.۶ ساعت در هفته در سال ۱۳۸۴ به ۳۵.۸ ساعت در سال ۱۴۰۳ افزایش یافته است. در حالی که این عدد برای مردان در سال ۱۳۸۴ بیش از ۴۹ ساعت بوده که با گذشت سال‌ها این عدد به ۴۷.۵ ساعت در هفته طی سال ۱۴۰۳ کاهش یافته است. 

ایرانیان کم‌کار نیستند، مشاغل بی‌کیفیت است

برخلاف تصور رایجی که گاه ایرانیان را کم‌کار یا بی‌انگیزه معرفی می‌کند، آمارها حاکی از آن است که متوسط ساعت کاری در ایران از میانگین جهانی بالاتر است. طبق آخرین برآورد سازمان جهانی جمعیت، میانگین ساعت کار هفتگی شاغلان در ۱۷۰کشور جهان، ۳۸.۷ ساعت است.

بر اساس بررسی‌ها از داده‌های سازمان بین‌المللی کار (ILO) و گزارش‌های داخلی، ایرانی‌ها طی سال ۲۰۲۴ به‌طور متوسط بیش از ۴۶ ساعت در هفته کار کرده‌اند که البته این عدد برای مشاغل سخت و کارگران غیررسمی بعضا به بیش از ۵۰ ساعت در هفته نیز می‌رسد؛ این اتفاق درحالی است که این رقم در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته عمدتا بین ۳۵ تا ۴۰ ساعت است. با این حال به دلیل بهره‌وری پایین، بازده اقتصادی این حجم از کار، بسیار کمتر از حد انتظار است. 

از منظری دیگر شاید بتوان گفت این مسئله صرفاً یک مشکل در حوزه کار نیست؛ بلکه نشانه‌ای از نقص در ساختار کلان اقتصادی کشور مبتنی بر نفت است. در نبود بهره‌وری کافی، ضعف تکنولوژی، پایین بودن سرمایه‌گذاری مولد، گسترش مشاغل غیررسمی و فقدان سیاست‌های هدفمند اشتغال، نیروی کار ناچار است برای تأمین حداقل معیشت، ساعت‌های طولانی‌تری کار کند.

به بیان دیگر، ساعت کاری بالا در ایران نه از سر رونق تولید یا انضباط اقتصادی، بلکه نتیجه مستقیم ناترازی ساختاری در بازار کار، فشار تورمی و کاهش مستمر قدرت خرید خانوارهاست. اما برخلاف داده‌های منتشر شده از میزان ساعت کار هفتگی ایرانیان، نتیجه آن در اقتصاد کشور آن‌جور که باید دیده نمی‌شود. برداشت نادرستی در میان برخی وجود دارد که ایرانیان به اندازه جهان کار نمی‌کنند یا به بیان دیگر میزان ساعت کاری بالای ایران، پاسخگوی بهره‌وری در کشور نیست.

این برداشت نادرست به چند عامل مهم باز می‌گردد. یکی ناشی از ساختار بازار کار در کشور است که طبق آمارها، نرخ مشارکت اقتصادی ما نرخ نسبتا پایینی نسبت به دنیاست و دومین عامل مهم به ویژگی خاص بدنه دولتی و اداری کشور برمی‌گردد که ظاهرا ویژگی مشترک بخش‌های دولتی همه اقتصادهای نفتی در دنیاست و باعث شده که این تصور و ذهنیت برای مردم ایجاد شود که ایرانیان کمتر کار می‌کنند.

در اقتصادهای نفتی معمولا در زمان وفور نفت، استخدام‌های اداری گسترده و بیش از نیاز دستگاه‌های اداری و اجرایی کشور صورت می‌گیرد که این موضوع باعث می‌شود تعداد زیادی از نیروی کار عملا رها از نظارت سیستمی حرکت کنند. درواقع اغلب این استخدام‌ها بیش از آن که نیاز دستگاه‌های اداری اجرایی باشد، ناشی از روابط، سفارش‌ها و خارج از ضوابط فنی و استخدامی است. همچنین برای دولتی که دارای وفور ثروت‌های نفتی در ساختار اداری است، شایسته‌سالاری، بهره‌وری نیروی کار، تشدید کسری بودجه، افزایش اندازه دولت، استخدام‌های نه چندان براساس میزان نیاز، آنچنان اولویتی ندارد.

گفتنی است از این منظر، دخالت نمایندگان مجلس، مسئولان محلی و حتی سفارش‌های استخدامی به واسطه روابط خویشاوندی، بیش از شایسته‌سالاری و ضوابط استخدامی در اولویت قرار می‌گیرد. درمجموع توجه داشته باشیم از ۲۵ میلیون شاغل ایرانی، حدود ۱۰ درصد از آن‌ها کارکنان دولت هستند که بسیاری از این افراد نیز به اندازه کافی کار می‌کنند و نمی‌توان کم‌کاری را به کل شاغلان تعمیم داد. 

ایرانیان دهمین کشور پرکار در جهان هستند

طبق آخرین آماری که موسسه worldpopulationreview از داده‌های سازمان بین‌المللی کار (ILO) و سازمان OECD و دیگر نهادهای بین‌المللی منتشر کرده، در سال ۲۰۲۴ میانگین ساعت کاری در ۱۷۰ کشور جهان حدود ۳۸.۷ ساعت، برآورد شده است. کشورهایی مانند بوتان، سودان و کنگو سه کشور با بیشترین ساعت کاری در دنیا هستند که به ترتیب مردم‌شان ۵۴.۵، ۵۰.۸ و ۴۸.۷ ساعت در هفته کار می‌کنند.

در مقابل، کشورهای اروپایی توسعه‌یافته مانند هلند، نروژ، اتریش و دانمارک کمترین ساعت کاری در جهان را دارند که حدود ۲۶ تا ۲۹ ساعت در هفته است. برای مثال آلمان به عنوان قطب توسعه و اشتغال در جهان، در جایگاه ۱۶۲ این مقایسه با متوسط ساعت کاری ۲۹.۶ ساعت در هفته قرار گرفته است. گفتنی است کشورهایی مانند امارات، قطر و ایران جزو ۱۰ کشور برتر با بیشترین ساعت کار در هفته در جهان هستند. ایران دهمین کشور با بیشترین ساعت کاری در جهان است که شاغلان آن به طور متوسط ۴۶.۳ ساعت در هفته مشغول به کارند.

بر این اساس کشورهای توسعه‌یافته مانند آلمان، هلند، سوئد، بین ۳۰ تا ۳۵ ساعت در هفته کار می‌کنند. چین، آمریکا و روسیه به عنوان ۳ راس قدرت در جهان به ترتیب دارای رتبه ۲۲.۹۵ و ۱۱۷ در جهان هستند که متوسط ساعت کاری هفتگی آن‌ها در سال ۲۰۲۴ به بیش از ۴۴.۸، ۳۸.۲ و ۳۶.۱ ساعت می‌رسد. کشورهای عربی مانند امارات، قطر و عربستان دارای رتبه ۴.۸ و ۶۶ پرکارترین کشورهای جهانند. گفتنی است ترکیه به عنوان همسایه ایران، ۳۰امین کشور در دنیا با متوسط ساعت کاری ۴۳.۸ ساعت در هفته است. 

پرکارترین استان‌های ایران

براساس آخرین آماری که وزارت رفاه از سهم شاغلان با ساعت کاری بالا در سال ۱۴۰۲ منتشر کرده؛ حدود ۳۸.۵ درصد از نیروی کار کل کشور بیش از ۸ ساعت در روز معادل بیش از ۴۹ ساعت در هفته کار می‌کنند. این عدد درحالی است که ۵۴ درصد از شاغلان استان البرز بیش از ۸ ساعت در روز مشغول به فعالیتند؛ به همین خاطر است که البرز پرکارترین استان کشور محسوب می‌شود.

پس از آن در رده دوم و سوم استان‌های اردبیل و همدان قرار دارند که به ترتیب ۴۹.۹ و ۴۸.۸ درصد از شاغلان آن پرکارند و بیش از ۸ ساعت در طول روز کار می‌کنند. در این رتبه‌بندی ۴۷.۴ درصد از شاغلان استان تهران بیش از ۸ ساعت در روز کار، در رتبه چهارم کشور قرار داشته‌اند.

در مقابل، شاغلان استان‌های خراسان جنوبی، سیستان‌وبلوچستان و کرمان کم‌کارترین استان‌های ایران در سال ۱۴۰۲ بوده‌اند که تنها ۲۱.۱ درصد از شاغلان خراسان جنوبی، ۲۶ درصد از شاغلان استان سیستان‌وبلوچستان و فقط ۲۸.۲ درصد از کرمان بالای ۸ ساعت در روز کار می‌کنند. در اینجا علاوه بر وضعیت معیشتی که افراد را مجبور به کار بیشتر می‌کند، احتمالا فقدان فرصت‌های کار در برخی از استان‌ها نیز دلیلی بر کاهش ساعت کار شاغلان باشد.