مرگ سالانه ۷۰۰ایرانی با مسمومیت دارویی
با آغاز اولین روز از هفته پیشگیری از مسمومیت‌ها، با عنوان "پیشگیری از مسمومیت‌های دارویی"، دبیر ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سموم به تشریح جزییات آمار و اطلاعات کشور در زمینه مسمومیت‌های دارویی پرداخت.
به گزارش ایسنا، دکتر یسنا به‌منش گفت: شیوه جدید زندگی و دسترسی آسان به انواع مواد شیمیایی، داروها، سموم و...، بدون داشتن اطلاعات کافی از نحوه نگهداری، مصرف، عوارض، خطرات و هشدارهای مربوط به این مواد، شیوع مسمومیت‌های اتفاقی و تعمدی را در جامعه به میزان زیادی افزایش داده است. باید توجه کرد که بسیاری از عوارض ناشی از بروز مسمومیت‌ها به سادگی قابل پیشگیری هستند. باید بدانیم که با نگاهی نو به آموزش‌هایی که در زمینه نحوه پیشگیری از مسمومیت‌ها ارائه می‌شود و با توجه به این نکته که «شاید قربانی بعدی یکی از انواع مسمومیت‌ها، من یا خانواده‌ام باشد»، هیچگاه خطر را از خود دور نخواهیم دید.
وی با بیان اینکه یک لحظه غفلت خصوصا در کودکان می‌تواند منجر به عوارض دائمی و آزار دهنده ناشی از مسمومیت شود، افزود: وقوع مسمومیت‌های حرفه‌ای حاد و مزمن در کارگران شاغل در کارخانجات صنایع شیمیایی، جوان بودن جمعیت کشور و خطرات سوء مصرف مواد مخدر، آمار بالای مصرف داروها در جامعه، دسترسی آسان به دارو در منازل و عدم نگهداری صحیح آنها به همراه عواملی چون افزایش تعداد بیماران افسرده و کم بودن آگاهی عمومی مردم از قابلیت کشندگی برخی داروها، متاسفانه جامعه را نسبت به مسمومیت‌ها آسیب‌پذیرتر کرده است.
به‌منش با بیان اینکه اغلب موارد مسمومیت از طریق آموزش خانواده‌ها و جامعه قابل پیشگیری خواهند بود، افزود: وزارت بهداشت پس از نامگذاری هفته نخست آبان به عنوان «هفته پیشگیری از مسمومیت‌ها» در سال ۱۳۸۵، به سرپرستی سازمان غذا و دارو و ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سموم و با مشارکت تمامی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور و دیگر نهادها مانند سازمان پزشکی قانونی کشور، سازمان آتش نشانی، آموزش و پرورش و...، هر سال به برگزاری فعالیت آموزشی - فرهنگی در هفته پیشگیری از مسمومیت‌ها اقدام می‌کند.
وی با اشاره به نخستین روز از هفته مسمومیت‌ها که با عنوان "پیشگیری از مسمومیت‌های دارویی" نامگذاری شده است، گفت: متاسفانه داروها یکی از خطرناک‌ترین عوامل مسمومیت‌زا در منازل هستند. عدم توجه به میزان مصرف دارو، استفاده از داروها در تاریکی و با خواب آلودگی و مصرف خودسرانه داروها، همگی می‌توانند منجر به مسمومیت‌های دارویی شوند. بنابراین باید از مصرف خودسرانه داروها اجتناب کرده و توجه داشته باشیم که مصرف مقادیر بالای برخی از داروهای به ظاهر کم خطر، می‌تواند برای فرد و بویژه برای کودکان و افراد مسن، کشنده باشد.
دبیر ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سموم افزود: این درحالی است که بسیاری از این مسمومیت‌ها توسط پرسنل درمانی کشور، کنترل و درمان می‌شوند؛ اما اهمیت مسمومیت دارویی در این نکته است که گاهی ممکن است کبد و کلیه فرد مسموم در اثر مسمومیت دچار صدمه دائمی شود و تا آخر عمر با این مشکل دست به گریبان باشد. با توجه به آمار سازمان پزشکی قانونی کشور در خصوص مرگ و میر ناشی از مسمومیت دارویی، مشاهده می‌شود که سالانه نزدیک به ۷۰۰ نفر از هموطنان‌مان در اثر مسمومیت با دارو جان سپرده‌اند. البته مرگ ناشی از مسمومیت دارویی در کشور ما شایع نیست و فقط ۱۲ درصد از کل موارد مرگ ناشی از مسمومیت در اثر داروها اتفاق می‌افتد.
به‌منش با بیان اینکه در سال‌های اخیر از هر ۱۰۰ نفر مراجعه‌کننده به بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در کشور بین ۴۰ تا ۶۰ نفرشان در اثر دارو مسموم شده بودند، گفت: همچنین مسمومیت ۷۰ تا ۸۰ درصد این موارد تعمدی بوده است. البته باید توجه کرد که مسمومیت‌های دارویی در کودکان اغلب اتفاقی و در اثر کنجکاوی کودک و یا اشتباه والدین رخ می‌دهد. بر این اساس ۶۰ درصد از مسمومیت‌های کودکان ناشی از دارو است که اغلب اتفاقی هستند.
داروهای آرامبخش در راس مسمومیت‌زایی
وی همچنین اظهار کرد: در بحث مسمومیت دارویی باید بدانیم که در راس داروهایی که اغلب منجر به مسمومیت می‌شوند، داروهای آرامبخش، ضد افسردگی و سپس داروهای مسکن غیر مخدر و داروهای ضد جنون شایع‌تر هستند. در این بین داروهای مغز و اعصاب نیز می‌توانند منجر به این مسمومیت‌ها شوند.
به‌منش در ادامه صحبت‌هایش به برخی روش‌های پیشگیری از مسمومیت‌های دارویی اشاره و اظهار کرد: بهتر است داروهای بیمار افسرده و یا بیمارانی که تعادل روانی ندارند و یا افرادی که سابقه اقدام به خودکشی دارند را دور از دسترس‌شان قرار داده و مراقبت دقیقی در خصوص میزان داروی مصرفی‌شان به عمل آوریم. در عین حال باید توجه کرد که در سالمندان مسمومیت دارویی بسیار شایع و البته خطرناک است. تشابه ظاهری شکل داروها، ابتلا به فراموشی، عدم اطلاع از نام داروها، بی‌سوادی یا کم‌سوادی و یا خوانا نبودن مقادیر مصرفی دارو مندرج روی جعبه دارویی، ممکن است منجر شود تا سالمندان داروی خود را به اشتباه یا به طور تکراری مصرف کنند.
دبیر ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سموم سازمان غذا و دارو با بیان اینکه بهترین روش برای پیشگیری از خوردن دوز تکراری دارو، یادداشت کردن دفعات مصرف دارو و یا قرار دادن قرص‌ها در داخل جعبه‌های مخصوص تقسیم‌بندی شده موجود در داروخانه‌ها است، گفت: همچنین باید توجه کرد که مصرف مقادیر بالای بسیاری از داروها در زمان اقدام به خودکشی، ممکن است در ابتدا علامت و نشانه خاصی نداشته باشد، اما وضعیت فرد مسموم به طور ناگهانی وخیم می‌شود و یا در آینده منجر به صدمات دائمی به کبد و کلیه در فرد مسموم خواهد شد. به عنوان مثال مصرف خودسرانه داروی استامینوفن جهت درمان درد و تب بیش از مقادیر درمانی، منجر به صدمات کبدی خواهد شد. بنابراین ارجاع فرد مسموم به بیمارستان بسیار حیاتی است.
ایجاد استفراغ در مسمومیت‌های دارویی با مجوز پزشک باشد
دبیر ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سموم با بیان اینکه جهت پیشگیری از بروز مسمومیت دارویی در کودکان داروها همیشه باید دور از دسترس آنها و در کمدهای قفل‌دار نگهداری شوند، افزود: همچنین در زمان دارو دادن به کودک به دوز داروی تجویز شده توسط پزشک کاملا توجه کنید. در عین حال مراقب باشید در هنگام بیماری کودک، دوز تکراری و یا داروی بیشتر از حد تجویز شده، به کودک ندهید. به عنوان مثال برای کاهش تب در کودکان، داروی استامینوفن را بر اساس وزن و سن کودک و با مشورت پزشک و داروساز به کودک بدهید؛ چراکه مقادیر بیش از حد درمانی استامینوفن می‌تواند به مسمومیت کودک منجر شود.
به گزارش ایسنا، دکتر یسنا به‌منش گفت: شیوه جدید زندگی و دسترسی آسان به انواع مواد شیمیایی، داروها، سموم و...، بدون داشتن اطلاعات کافی از نحوه نگهداری، مصرف، عوارض، خطرات و هشدارهای مربوط به این مواد، شیوع مسمومیت‌های اتفاقی و تعمدی را در جامعه به میزان زیادی افزایش داده است. باید توجه کرد که بسیاری از عوارض ناشی از بروز مسمومیت‌ها به سادگی قابل پیشگیری هستند. باید بدانیم که با نگاهی نو به آموزش‌هایی که در زمینه نحوه پیشگیری از مسمومیت‌ها ارائه می‌شود و با توجه به این نکته که «شاید قربانی بعدی یکی از انواع مسمومیت‌ها، من یا خانواده‌ام باشد»، هیچگاه خطر را از خود دور نخواهیم دید.
وی با بیان اینکه یک لحظه غفلت خصوصا در کودکان می‌تواند منجر به عوارض دائمی و آزار دهنده ناشی از مسمومیت شود، افزود: وقوع مسمومیت‌های حرفه‌ای حاد و مزمن در کارگران شاغل در کارخانجات صنایع شیمیایی، جوان بودن جمعیت کشور و خطرات سوء مصرف مواد مخدر، آمار بالای مصرف داروها در جامعه، دسترسی آسان به دارو در منازل و عدم نگهداری صحیح آنها به همراه عواملی چون افزایش تعداد بیماران افسرده و کم بودن آگاهی عمومی مردم از قابلیت کشندگی برخی داروها، متاسفانه جامعه را نسبت به مسمومیت‌ها آسیب‌پذیرتر کرده است.
به‌منش با بیان اینکه اغلب موارد مسمومیت از طریق آموزش خانواده‌ها و جامعه قابل پیشگیری خواهند بود، افزود: وزارت بهداشت پس از نامگذاری هفته نخست آبان به عنوان «هفته پیشگیری از مسمومیت‌ها» در سال ۱۳۸۵، به سرپرستی سازمان غذا و دارو و ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سموم و با مشارکت تمامی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور و دیگر نهادها مانند سازمان پزشکی قانونی کشور، سازمان آتش نشانی، آموزش و پرورش و...، هر سال به برگزاری فعالیت آموزشی - فرهنگی در هفته پیشگیری از مسمومیت‌ها اقدام می‌کند.
وی با اشاره به نخستین روز از هفته مسمومیت‌ها که با عنوان "پیشگیری از مسمومیت‌های دارویی" نامگذاری شده است، گفت: متاسفانه داروها یکی از خطرناک‌ترین عوامل مسمومیت‌زا در منازل هستند. عدم توجه به میزان مصرف دارو، استفاده از داروها در تاریکی و با خواب آلودگی و مصرف خودسرانه داروها، همگی می‌توانند منجر به مسمومیت‌های دارویی شوند. بنابراین باید از مصرف خودسرانه داروها اجتناب کرده و توجه داشته باشیم که مصرف مقادیر بالای برخی از داروهای به ظاهر کم خطر، می‌تواند برای فرد و بویژه برای کودکان و افراد مسن، کشنده باشد.
شایع‌ترین علت بروز مسمومیت در جهان چیست؟
نگاهی به آمار مسمومیت‌های دارویی در ایران
به‌منش با بیان اینکه شایع‌ترین علت بروز مسمومیت در جهان، مصرف داروها بیش از مقادیر درمانی است، ادامه داد: بر اساس آمار به دست آمده از ۳۰ دانشگاه علوم پزشکی کشور، تعداد مسمومیت‌های ناشی از داروها اولین عامل مراجعه به بخش مسمومیت‌ها در کشور بوده است. به طوریکه از بین ۶۰ هزار مسمومیت گزارش شده به ستاد مرکزی اطلاع‌رسانی داروها و سموم در سال ۱۳۹۵، نزدیک به ۲۷ هزار مورد مربوط به مسمومیت‌های دارویی بوده است. همچنین بالاترین تعداد مسمومیت دارویی در بیمارستان‌های استان اصفهان با ۶۵ درصد بوده و سپس به ترتیب استان‌های فارس با ۶۴ درصد، کردستان با ۵۶درصد، خراسان رضوی با ۵۳ درصد، بیمارستان لقمان تهران با ۴۶ درصد و ارومیه با ۳۲ درصد در رتبه‌های بعدی مسمومیت دارویی از کل مسمومیت‌های مشاهده شده، قرار دارند. همچنین باید توجه کرد که ۸۸ درصد از موارد مسمومیت‌های مراجعه شده به مراکز درمانی ایلام ناشی از دارو بوده است.
مرگ سالانه ۷۰۰ ایرانی به دلیل مسمومیت با دارودبیر ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سموم افزود: این درحالی است که بسیاری از این مسمومیت‌ها توسط پرسنل درمانی کشور، کنترل و درمان می‌شوند؛ اما اهمیت مسمومیت دارویی در این نکته است که گاهی ممکن است کبد و کلیه فرد مسموم در اثر مسمومیت دچار صدمه دائمی شود و تا آخر عمر با این مشکل دست به گریبان باشد. با توجه به آمار سازمان پزشکی قانونی کشور در خصوص مرگ و میر ناشی از مسمومیت دارویی، مشاهده می‌شود که سالانه نزدیک به ۷۰۰ نفر از هموطنان‌مان در اثر مسمومیت با دارو جان سپرده‌اند. البته مرگ ناشی از مسمومیت دارویی در کشور ما شایع نیست و فقط ۱۲ درصد از کل موارد مرگ ناشی از مسمومیت در اثر داروها اتفاق می‌افتد.
به‌منش با بیان اینکه مرگ ناشی از مسمومیت‌های دارویی از سال ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۳ هر ساله افزایش داشته است، گفت: به طوریکه از ۹ درصد مرگ ناشی از مسمومیت‌های دارویی در سال ۱۳۸۹ به ۱۴.۴ درصد مرگ در سال ۱۳۹۳ رسیده‌ایم. این درحالیست که از سال ۱۳۹۴ تاکنون این روند رو به کاهش بوده است و در حال حاضر (در پنج ماهه نخست سال ۱۳۹۶) علت ۱۳ درصد از موارد مرگ ناشی از مسمومیت، به دلیل مسمومیت‌های دارویی بوده است. این موضوع می‌تواند نشان دهنده آگاهی بیشتر مردم از عوارض داروها و انجام اقدامات پیشگیرانه باشد. البته به طور کلی مسمومیت دارویی اولین علت مراجعه به مراکز درمانی مسمومیت در ایران است.
مسمومیت تعمدی با دارو چقدر است؟به‌منش با بیان اینکه در سال‌های اخیر از هر ۱۰۰ نفر مراجعه‌کننده به بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در کشور بین ۴۰ تا ۶۰ نفرشان در اثر دارو مسموم شده بودند، گفت: همچنین مسمومیت ۷۰ تا ۸۰ درصد این موارد تعمدی بوده است. البته باید توجه کرد که مسمومیت‌های دارویی در کودکان اغلب اتفاقی و در اثر کنجکاوی کودک و یا اشتباه والدین رخ می‌دهد. بر این اساس ۶۰ درصد از مسمومیت‌های کودکان ناشی از دارو است که اغلب اتفاقی هستند.
داروهای آرامبخش در راس مسمومیت‌زایی
وی همچنین اظهار کرد: در بحث مسمومیت دارویی باید بدانیم که در راس داروهایی که اغلب منجر به مسمومیت می‌شوند، داروهای آرامبخش، ضد افسردگی و سپس داروهای مسکن غیر مخدر و داروهای ضد جنون شایع‌تر هستند. در این بین داروهای مغز و اعصاب نیز می‌توانند منجر به این مسمومیت‌ها شوند.
به‌منش در ادامه صحبت‌هایش به برخی روش‌های پیشگیری از مسمومیت‌های دارویی اشاره و اظهار کرد: بهتر است داروهای بیمار افسرده و یا بیمارانی که تعادل روانی ندارند و یا افرادی که سابقه اقدام به خودکشی دارند را دور از دسترس‌شان قرار داده و مراقبت دقیقی در خصوص میزان داروی مصرفی‌شان به عمل آوریم. در عین حال باید توجه کرد که در سالمندان مسمومیت دارویی بسیار شایع و البته خطرناک است. تشابه ظاهری شکل داروها، ابتلا به فراموشی، عدم اطلاع از نام داروها، بی‌سوادی یا کم‌سوادی و یا خوانا نبودن مقادیر مصرفی دارو مندرج روی جعبه دارویی، ممکن است منجر شود تا سالمندان داروی خود را به اشتباه یا به طور تکراری مصرف کنند.
دبیر ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سموم سازمان غذا و دارو با بیان اینکه بهترین روش برای پیشگیری از خوردن دوز تکراری دارو، یادداشت کردن دفعات مصرف دارو و یا قرار دادن قرص‌ها در داخل جعبه‌های مخصوص تقسیم‌بندی شده موجود در داروخانه‌ها است، گفت: همچنین باید توجه کرد که مصرف مقادیر بالای بسیاری از داروها در زمان اقدام به خودکشی، ممکن است در ابتدا علامت و نشانه خاصی نداشته باشد، اما وضعیت فرد مسموم به طور ناگهانی وخیم می‌شود و یا در آینده منجر به صدمات دائمی به کبد و کلیه در فرد مسموم خواهد شد. به عنوان مثال مصرف خودسرانه داروی استامینوفن جهت درمان درد و تب بیش از مقادیر درمانی، منجر به صدمات کبدی خواهد شد. بنابراین ارجاع فرد مسموم به بیمارستان بسیار حیاتی است.
ایجاد استفراغ در مسمومیت‌های دارویی با مجوز پزشک باشد
به‌منش با بیان اینکه ایجاد استفراغ در مسمومیت‌ها تنها باید به توصیه پزشک انجام شود، گفت: چرا که این عمل در برخی از مسمومیت‌های دارویی سبب وخامت اوضاع بیمار خواهد شد.
شماره ۱۹۰ و ۱۱۵ را فراموش نکنید
وی در ادامه توصیه کرد که داروها را در بسته‌بندی اولیه آنها نگهداری کنید تا در صورت مصرف اشتباهی، قادر باشید اطلاعات لازم را در اختیار پزشکان قرار دهید. همچنین در برخورد با فرد مسموم غیرهوشیاری که در کنارش بسته‌های داروی مصرف شده وجود دارد، ضمن حفظ خونسردی خود و عدم القاء استفراغ در این فرد، بسته‌های دارویی را همراه بیمار به بیمارستان ببرید و با شماره ۱۹۰- داخلی ۳ (مرکز اطلاع رسانی داروها و سموم) و یا ۱۱۵ تماس بگیرید. در عین حال در مسمومیت‌های تعمدی با دارو، بهتر است در صورت هوشیاری فرد مسموم، نام دارو یا داروهای مصرفی و تعداد هر یک از آنها را از وی بپرسید و به کادر درمانی اطلاع دهید.
مسمومیت با دارو در کودکاندبیر ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سموم با بیان اینکه جهت پیشگیری از بروز مسمومیت دارویی در کودکان داروها همیشه باید دور از دسترس آنها و در کمدهای قفل‌دار نگهداری شوند، افزود: همچنین در زمان دارو دادن به کودک به دوز داروی تجویز شده توسط پزشک کاملا توجه کنید. در عین حال مراقب باشید در هنگام بیماری کودک، دوز تکراری و یا داروی بیشتر از حد تجویز شده، به کودک ندهید. به عنوان مثال برای کاهش تب در کودکان، داروی استامینوفن را بر اساس وزن و سن کودک و با مشورت پزشک و داروساز به کودک بدهید؛ چراکه مقادیر بیش از حد درمانی استامینوفن می‌تواند به مسمومیت کودک منجر شود.
به‌منش افزود: بنابراین داروهای مصرفی افراد خانواده را دور از دسترس کودکان نگهدارید. از قرار دادن دارو در کیف دستی پرهیز کنید تا مانع خورده شدن دارو توسط کودکان شود. همچنین، داروهای خود را در مقابل چشم کودکان نخورید؛ چرا که کودکان از رفتار بزرگسالان تقلید می‌کنند و ممکن است دور از چشم والدین داروها را به دهان برند. همچنین اگر به کودک خود دارو می‌دهید به او تفهیم کنید که این دارو است و از کلماتی مثل آبنبات، شکلات و یا خوراکی استفاده نکنید. در عین حال داروها خصوصا داروهای خوش طعم مخصوص کودکان را از دسترس آنها دور نگه دارید؛ چراکه ممکن است با استفاده از غفلت شما، کودک به مصرف دارو اقدام کند. باید بدانید که کودکان کنجکاوند و ممکن است زمانی که افراد سالمند فامیل در حال مصرف داروهای خود هستند، کودکان داروهایشان را چشیده و یا ببلعند، بنابراین برای پیشگیری از مسمومیت دارویی کودک‌تان، از والدین خود بخواهید داروهای مصرفی خود را دور از دسترس کودکان نگهدارند.
مراقب متادون باشید
به‌منش در ادامه گفت: اگر فردی در خانواده در حال درمان ترک اعتیاد است، از دسترسی کودکان به داروهای درمان‌کننده اعتیاد مانند قرص یا شربت متادون جدا خودداری کنید. باید توجه کرد که بسیاری از کودکان و حتی بزرگسالان به دلیل نگهداری شربت متادون در یخچال مخصوصا به دلیل تعویض بطری دارو با بطری داروهای دیگر و یا نوشیدنی‌های خوراکی و مصرف اتفاقی آنها، از بین می‌روند. متاسفانه شربت متادون به تنهایی در طی چهار سال منجر به ۱۱ هزار مورد مسمومیت در کشور شده است که از این میان بیش از ۲۰۰ مورد مرگ تنها ناشی از متادون بوده است که ۱۱ درصد آن نیز مربوط به کودکان بوده است.
وی تاکید کرد: مرگ این کودکان در اثر مصرف داروی متادون، تنها به دلیل سهل‌انگاری والدین و بستگان کودک، عدم استفاده از ظروف مخصوص مقاوم و جابجایی دارو و نگهداری آن در بطری‌های دیگر داروها و یا نوشیدنی‌ها رخ داده است. باید توجه کرد که اینها مواردی است که به راحتی توسط خانواده‌ها قابل پیشگیری است.
